Klasztor i szpital Bonifratrów w Zebrzydowicach

Klasztor i szpital Bonifratrów w Zebrzydowicach

nr rej. A-1176/M z 12 XI 2009 r.[1]
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Miejscowość	Zebrzydowice
Adres	34-130 Kalwaria Zebrzydowska Zebrzydowice 1
Typ budynku	dwuczęściowy, murowany
Styl architektoniczny	późny renesans
Kondygnacje	dwukondygnacyjny
Rozpoczęcie budowy	budowa dworu- druga połowa XVI w.
Ważniejsze przebudowy	przebudowa dworu na szpital 1599 r. restaurowany w latach 1801–1803 i 1879 r.
Pierwszy właściciel	Zebrzydowscy
Kolejni właściciele	Bonifratrzy, władze austriackie
Położenie na mapie gminy Kalwaria Zebrzydowska Klasztor i szpital Bonifratrów w Zebrzydowicach
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Klasztor i szpital Bonifratrów w Zebrzydowicach
Położenie na mapie województwa małopolskiego Klasztor i szpital Bonifratrów w Zebrzydowicach
Położenie na mapie powiatu wadowickiego Klasztor i szpital Bonifratrów w Zebrzydowicach
49°52′52,607″N 19°40′42,239″E/49,881280 19,678400
Strona internetowa

Klasztor i szpital bonifratrów w Zebrzydowicach – zabytkowy klasztor i szpital bonifratrów, dawny dwór obronny Zebrzydowskich z drugiej połowy XVI w. położony w Zebrzydowicach.

Obiekt wpisany został do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego. W skład zabytkowego zespołu wchodzi:

• klasztor z refektarzem i kaplicą;
• budynek dawnej apteki z 1801 roku;
• spichlerz z 1833 roku;
• kostnica z XVIII wieku;
• cmentarz konwencki z pocz. XVII wieku;
• kaplica cmentarna z 1811 roku;
• kaplica przydrożna pw. św. Jana Nepomucena z końca XIX wieku.

Historia

W 1599 r. Mikołaj Zebrzydowski przebudował dwór z drugiej połowy XVI w. na szpital dla rannych żołnierzy i kalek oraz ustanowił fundację na jego utrzymanie. Po dziesięciu latach w 1611 r. z powodu źle prowadzonego szpitala przez miejscowego proboszcza^[2], Zebrzydowski przekazał go sprowadzonym z Krakowa bonifratrom wraz z dworem i przyległymi włościami. Bracia pełnili tu posługę do I rozbioru Polski, kiedy to klasztor przejęły cywilne władze austriackie. Dopiero w 1839 r. dzięki zapisowi Elżbiety Wielopolskiej klasztor wraca do bonifratrów. W 1846 r.^[3], w czasie rzezi galicyjskiej, klasztor i szpital uległy zniszczeniu^[2].

Od 1879 r. lekarzy zakonnych zastąpili świeccy^[2]. Po odzyskaniu niepodległości zakonnicy przystąpili do odbudowy zniszczonego klasztoru i szpitala, utworzono przychodnię niosącą bezpłatną pomoc dla miejscowej ludności, nękanej chorobami, zwłaszcza jaglicą i gruźlicą. W latach wielkiego kryzysu wydawano posiłki dla ludzi pozbawionych pracy. W 1938 r. utworzono filię szpitala dla umysłowo chorych z Kobierzyna^[3].

Podczas II wojny światowej Niemcy wcielili większość pracowników do wojska, przejęli majątek oraz zajęli większość klasztornych pomieszczeń na wojskowe kwatery^[3]. W 1942 roku Niemcy zlikwidowali oddział dla umysłowo chorych. 23 czerwca przysłali po pacjentów samochód, który na żądanie ówczesnego niemieckiego dyrektora administracyjnego zakładu w Kobierzynie Alexa Krolla miał odebrać 30 chorych i przywieźć do macierzystego szpitala. Do Kobierzyna dotarło 29 chorych, bowiem jeden z pacjentów zmarł przed podróżą. Na miejscu – wraz z innymi pacjentami kobierzyńskiego zakładu – trafili do wagonów podstawionych na przyszpitalnej bocznicy, skąd rzekomo mieli odjechać do zakładu „Drewnica” koło Warszawy. Faktyczny cel podróży był utrzymywany w tajemnicy. Skład odjechał do obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau, gdzie 535 kobierzyńskich pacjentów zostało zamordowanych w komorze nr 1 KL Auschwitz II (Birkenau)^[4][5].

Po zakończeniu wojny szpital przekształcono na oddział szpitala psychiatrycznego z Kobierzyna. W marcu 1950 r. upaństwowiono gospodarstwo konwentu oraz aptekę, które wróciło do Bonifratrów po przemianach polityczno-gospodarczych w Polsce^[3]. W 1981 r. po podpisaniu umowy z Zarządem Głównym Caritasu utworzono Dom Pomocy Społecznej dla Dorosłych^[2]. Obecnie mieści się tu całodobowy dom opieki społecznej, który podlega nadzorowi Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie i Starostwa Powiatowego w Wadowicach^[6]. Prowadzone są w nim warsztaty terapi zajęciowej, opieka psychologiczna i duszpasterska^[7].

Architektura

Dwukondygnacyjny, murowany, budynek składający się z dwóch, przypominający kształtem literę T części^[8]. Część starsza kwadratowa (z 1599 r. – pozostałość po dworze obronnym), stanowiąca trzon budowli, zakończona dwoma niskimi ryzalitami w formie baszt alkierzowych, podwyższonych po 1910 roku^[9], z dostawionego do niego od strony południowej skrzydłem na planie prostokąta, z półkolistą absydą^[2] oraz mieszczącą klatkę schodową, kwadratową, czterokondygnacyjną wieżą zegarową od południa^[8]. W starszej części znajdują się tu dwie duże sale, ze sklepieniem kolebkowym z lunetami. Wschodnia sala przeznaczone została na kaplicę^[10]. Okna mają profilowane węgary. Na piętrze znajdują się trzy pomieszczenia, środkowe nakryte jest pułapem belkowanym, stanowiącym hall. Zachowało się tu kilka późnorenesansowych portali^[2]. Między parterem a piętrem znajduje się ciemny sklepiony kolebkowo korytarz z otworami strzelniczymi^[9].

Klasztor połączony jest korytarzem z budynkiem mieszkalnym z 1801 roku, do którego w 1827 dobudowano piętro. Przy klasztorze od strony południowej mieści się czworoboczny dziedziniec, otoczony budynkami mieszkalnymi i gospodarskimi (z lat 1827–1838)^[8].

Przypisy

Bibliografia

• Marcin Pielesz: Zabytkowe Klasztory w Małopolsce. Kielce: Jedność, 2014. ISBN 978-83-7660-928-7. (pol.).