Klon (roślina)

Klon
	; Morfologia (klon jawor)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	mydleńcowce
Rodzina	mydleńcowate
Rodzaj	klon
	Nazwa systematyczna
	Acer L.; Sp. Pl. 1054. 1 Mai 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Acer pseudoplatanus L.
Synonimy
	Argentacer Small; Crula Nieuwl.; Euacer Opiz; Negundium Raf.; Negundo Boehm.; Rufacer Small; Rulac Adans.; Saccharodendron Nieuwl.; Sacchrosphendamnus Nieuwl.;
	Argentacer Small; Crula Nieuwl.; Euacer Opiz; Negundium Raf.; Negundo Boehm.; Rufacer Small; Rulac Adans.; Saccharodendron Nieuwl.; Sacchrosphendamnus Nieuwl.;
	Zasięg występowania

Klon zwyczajny

Klon polny

Klon (Acer L.) – rodzaj roślin z rodziny mydleńcowatych (Sapindaceae) (czasem, zwłaszcza dawniej z wyodrębnianej osobno rodziny klonowatych Aceraceae). Do rodzaju należy około 150 gatunków drzew i krzewów^[4]. Występują one w strefie umiarkowanej półkuli północnej, w ogromnej większości w Azji, z nielicznymi gatunkami rosnącymi w górach strefy równikowej. W Polsce trzy gatunki rosną jako rodzime, trzy introdukowane są już zadomowione. Bardzo liczne gatunki są uprawiane jako ozdobne, w parkach, ogrodach, ale też jako drzewa uliczne. Część dostarcza drewna, wykorzystywane są jako miododajne i dostarczają syropu klonowego^[5].

Rozmieszczenie geograficzne

Klon jesionolistny

Zasięg rodzaju obejmuje niemal całą Europę (bez Islandii i północnej Rosji)^[4], w której rośnie w zależności od ujęcia 12^[6]–14^[5] gatunków, północno-zachodnią Afrykę, Azję bez północnej części kontynentu, Półwyspu Arabskiego i Indyjskiego. Największe zróżnicowanie znajduje się w Chinach, gdzie rośnie co najmniej 101 gatunków^[5], z czego 61 to endemity^[7]. Pojedyncze gatunki schodzą w Azji Południowo-Wschodniej do strefy równikowej (Półwysep Indochiński, Filipiny, Indonezja), gdzie rosną na obszarach górskich^[4]^[7]. Także w Ameryce Północnej, gdzie występuje 10 gatunków^[6], klony schodzą na południu do strefy miedzyzwrotnikowej sięgając na południu do Gwatemali^[8]^[4].

W Polsce rosną jako gatunki rodzime trzy klony^[9]:

klon zwyczajny, k. pospolity – Acer platanoides L.
klon jawor, jawor – Acer pseudoplatanus L.
klon polny, paklon – Acer campestre L.

Gatunków obcych i zadomowionych jest pięć^[10]^[9]:

klon jesionolistny – Acer negundo L. (inwazyjny)
klon czerwony – Acer rubrum L.
klon srebrzysty – Acer saccharinum L. (lokalnie zadomowiony)
klon cukrowy – Acer saccharum Marshall (lokalnie zadomowiony)
klon tatarski – Acer tataricum L.

Morfologia

Kwiaty męskie Acer rubrum

Liście klonu palmowego

Pokrój: Drzewa osiągające 40 m wysokości, ale w przypadku większości gatunków zwykle niższe, do 10–15 m, liczne mają pokrój pośredni między krzewami i drzewami, nieliczne to typowe krzewy^[8]. Różne części roślin, zwłaszcza młode bywają owłosione, starsze pędy zwykle są nagie. Kora na młodych drzewach z reguły gładka, u klona strzępiastokorego silnie papierzasto postrzępiona. Część gatunków korę wielobarwną, zwykle zieloną z białymi paskami. Na starszych drzewach u części gatunków łuszczy się tafelkowato, głęboko spękana i ciemna jest u Acer saccharum subsp. nigrum^[8].
Liście: Zwykle sezonowe, rzadko zimozielone lub częściowo zimozielone, nakrzyżległe. Blaszka bardzo różnie wykształcona od pojedynczej, nie wcinanej, całobrzegiej lub piłkowanej do dłoniasto klapowanej z bardzo różną głębokością klap, które mogą też być całobrzegie, piłkowane, ząbkowane, i wtórnie wcinane. U części gatunków liście są złożone – trójlistkowe i nieparzysto pierzaste z 3, 5, 7, rzadko 9 listkami^[8]^[11].
Kwiaty: Jednopłciowe lub obupłciowe, przy czym rośliny są poligamiczne (zwykle rozwijają się kwiaty męskie i obupłciowe), rzadziej jednopienne i dwupienne. Kwiaty są drobne i zebrane w grona, baldachogrona, wiechy i pęczki. Okwiat 5-, rzadziej 4-krotny, zwykle zróżnicowany na kielich i koronę, czasem korony brak. Listki okwiatu zwykle wolne, podobnie zabarwione, najczęściej żółtawo i zielonkawo, rzadziej kwiaty są purpurowe lub czerwone^[8]. Pręcików zwykle jest 8, rzadko 4, 5, 10 lub 12, ich nitki są wolne^[7], osadzone na dysku miodnikowym. Dwa owocolistki tworzą dwie komory górnej zalążni, w każdej zwykle z dwoma, rzadziej jednym zalążkiem. Szyjki słupka dwie^[7]^[11].
Owoce: Charakterystyczne, dwuskrzydlaki (orzechy) rozpadające się po dojrzeniu na pojedyncze skrzydlaki^[8].

Systematyka

Rodzaj Acer tradycyjnie klasyfikowany był zwykle do rodziny klonowatych Aceraceae, wspólnie z rodzajem dwuskrzydlak Dipteronia. Analizy filogenetyczne, zwłaszcza od lat 90. XX wieku wskazały jednak na zagnieżdżenie tych rodzajów w obrębie mydleńcowatych Sapindaceae^[2]^[12]. W nowszych systemach klasyfikacyjnych (APG II i późniejsze wersje, APweb, system Reveala z 2007) klonowate włączone są do tej rodziny w randze podrodziny lub plemienia^[13]. Pierwszymi, którzy włączyli klony do mydleńcowatych byli w 1862 George Bentham i Joseph Dalton Hooker^[6].

Ostatni wspólny przodek klonów i dwuskrzydlaków żył w paleocenie^[14].

Klasyfikację w obrębie rodzaju dzielącą gatunki na sekcje i serie na podstawie nie tylko cech morfologicznych, ale też danych molekularnych opracował w 2004 P.C. de Jong^[15]. Dalsze analizy molekularne zasadniczo potwierdziły jego klasyfikację^[6]. Drzewo filogenetyczne gatunków klonów obejmuje 6 głównych grup. Klad bazalny tworzą serie: Palmata (najliczniejsza, obejmująca 41 gatunków), Negundo (A. negundo, A. cissifolium i A. henryi), Arguta i Spicata. Drugą grupę tworzą serie Parviflora i Glabra; trzecią jedna seria Macrantha; czwartą serie: Ginnala, Lithocarpa i Indivisia; piątą serie: Trifoliata, Pentaphylla, Acer i Rubra; szóstą serie: Platanoidea i Macrophylla^[6].

Wykaz alfabetyczny gatunków^[4]^[8]

Acer acuminatum Wall. ex D.Don
Acer acutum W.P.Fang
Acer albopurpurascens Hayata
Acer amamiense T.Yamaz.
Acer amplum Rehder – klon okazały
Acer argutum Maxim. – klon ostroząbkowy
Acer barbinerve Maxim. – klon bródkowaty
Acer binzayedii Y.L.Vargas-Rodr.
Acer × bornmuelleri Borbás – klon Bornmüllera
Acer × boscii Spach – klon Bosca
Acer brevipes Gagnep.
Acer buergerianum Miq. – klon Bürgera
Acer caesium Wall. ex Brandis
Acer calcaratum Gagnep.
Acer campbellii Hook.f. & Thomson ex Hiern – klon Campbella
Acer campestre L. – klon polny
Acer capillipes Maxim. – klon hondoański
Acer cappadocicum Gled. – klon kappadocki, k. kaukaski (w tym subsp. lobelii klon Lobela)
Acer carpinifolium Siebold & Zucc. – klon grabolistny
Acer caudatifolium Hayata
Acer caudatum Wall.
Acer chiangdaoense Santisuk
Acer chienii Hu & W.C.Cheng
Acer chingii Hu
Acer chunii W.P.Fang
Acer cinerascentiforme Pojark.
Acer circinatum Pursh – klon okrągłolistny
Acer cissifolium (Siebold & Zucc.) K.Koch – klon cissolistny
Acer confertifolium Merr. & F.P.Metcalf
Acer cordatum Pax
Acer coriaceifolium H.Lév. – klon skórzasty, k. cynamonowy
Acer × coriaceum Bosc ex Tausch.
Acer crassum Hu & W.C.Cheng
Acer crataegifolium Siebold & Zucc. – klon głogolistny
Acer davidii Franch. – klon Davida
Acer diabolicum Blume ex K.Koch – klon diabelski, k. kosmaty
Acer distylum Siebold & Zucc. – klon dwusłupkowy
Acer duplicatoserratum Hayata
Acer elegantulum W.P.Fang & P.L.Chiu – klon wytworny
Acer erianthum Schwer.
Acer erythranthum Gagnep.
Acer fabri Hance
Acer fenzelianum Hand.-Mazz.
Acer forrestii Diels
Acer × freemanii A.E.Murray
Acer fulvescens Rehder
Acer glabrum Torr. – klon nagi
Acer gracilifolium W.P.Fang & C.C.Fu
Acer granatense Boiss.
Acer grandidentatum Nutt. – klon zębaty
Acer griseum (Franch.) Pax – klon strzępiastokory
Acer heldreichii Orph. ex Boiss. – klon Heldreicha (w tym subsp. trautvetteri klon Trautvettera)
Acer henryi Pax – Klon Henry’ego
Acer hilaense Hu & W.C.Cheng
Acer hyrcanum Fisch. & C.A.Mey. – klon hyrkański
Acer insulare Makino
Acer iranicum Mohtash. & Rastegar
Acer × jakelyanum Rottenst.
Acer japonicum Thunb. – klon japoński
Acer × koenighoferae Rottenst.
Acer komarovii Pojark.
Acer kungshanense W.P.Fang & C.Y.Chang
Acer kuomeii W.P.Fang & M.Y.Fang
Acer kwangnanense Hu & W.C.Cheng
Acer kweilinense W.P.Fang & M.Y.Fang
Acer laevigatum Wall.
Acer laurinum Hassk.
Acer laxiflorum Pax – klon rozpierzchłokwiatowy
Acer leipoense W.P.Fang & Soong
Acer leptophyllum W.P.Fang
Acer longipes Franch. ex Rehder
Acer lucidum F.P.Metcalf
Acer lungshengense W.P.Fang & L.C.Hu
Acer macrophyllum Pursh – klon wielkolistny
Acer mandshuricum Maxim. – klon mandżurski
Acer mapienense W.P.Fang
Acer × martini Jord.
Acer maximowiczianum Miq. – Klon trójlistkowy
Acer maximowiczii Pax
Acer mazandaranicum Amini, H.Zare & Assadi
Acer metcalfii Rehder
Acer miaoshanicum W.P.Fang
Acer micranthum Siebold & Zucc. – klon drobnokwiatowy
Acer miyabei Maxim. – klon Miyabe'go
Acer monspessulanum L. – klon francuski
Acer morifolium Koidz.
Acer morrisonense Hayata
Acer negundo L. – klon jesionolistny
Acer nipponicum H.Hara – klon nippoński
Acer oblongum Wall. ex DC. – klon wąskolistny
Acer obtusifolium Sm.
Acer okamotoi Nakai
Acer oligocarpum W.P.Fang & L.C.Hu
Acer oliverianum Pax – klon Olivera
Acer opalus Mill. – klon włoski
Acer orthocampestre G.W.Grimm & Denk
Acer paihengii W.P.Fang
Acer palmatum Thunb. – klon palmowy
Acer pauciflorum W.P.Fang
Acer paxii Franch.
Acer pectinatum Wall. ex Brandis
Acer pensylvanicum L. – klon pensylwański
Acer pentaphyllum Diels
Acer pentapomicum J.L.Stewart
Acer pictum Thunb.
Acer pilosum Maxim.
Acer pinnatinervium Merr.
Acer platanoides L. – klon zwyczajny, k. pospolity
Acer poliophyllum W.P.Fang & Y.T.Wu
Acer pseudoplatanus L. – klon jawor
Acer pseudosieboldianum (Pax) Kom. – klon niby-Siebolda
Acer pseudowilsonii Y.S.Chen
Acer pubinerve Rehder
Acer pubipetiolatum Hu & W.C.Cheng
Acer pycnanthum K.Koch
Acer × ramosum Schwer.
Acer robustum Pax
Acer rubrum L. – klon czerwony
Acer rufinerve Siebold & Zucc. – klon rdzawy, k. śniady
Acer saccharinum L. – klon srebrzysty
Acer saccharum Marshall – klon cukrowy
Acer × schwerinii Pax
Acer sempervirens L. – klon wiecznizielony
Acer serrulatum Hayata
Acer shangszeense W.P.Fang & Soong
Acer shenkanense W.P.Fang ex C.C.Fu
Acer shenzhenensis R.H.Miao & X.M.Wang
Acer shihweii F.Chun & W.P.Fang
Acer shirasawanum Koidz. – klon Shirasawy
Acer sieboldianum Miq. – klon Siebolda
Acer sikkimense Miq.
Acer sinense Pax – klon chiński
Acer sino-oblongum F.P.Metcalf
Acer sinopurpurascens W.C.Cheng
Acer skutchii Rehder
Acer sosnowskyi Doluch.
Acer spicatum Lam. – klon kłosowy
Acer stachyophyllum Hiern – klon stachiurkolistny
Acer sterculiaceum Wall.
Acer sutchuenense Franch.
Acer sycopseoides Chun
Acer tataricum L. – klon tatarski
Acer tegmentosum Maxim. – klon zielonokory
Acer tenellum Pax
Acer tenuifolium (Koidz.) Koidz. – klon cienkolistny
Acer thomsonii Miq.
Acer tibetense W.P.Fang
Acer tonkinense Lecomte
Acer triflorum Kom. – klon trójkwiatowy
Acer truncatum Bunge – klon ściętolistny
Acer tschonoskii Maxim. – klon Czonoskiego
Acer tsinglingense W.P.Fang & C.C.Hsieh
Acer tutcheri Duthie
Acer ukurunduense Trautv. & C.A.Mey. – klon ukurundzki
Acer undulatum Pojark.
Acer × varbossanium (K.Malý) Simonk.
Acer velutinum Boiss. – klon zamszowaty
Acer wangchii W.P.Fang
Acer wardii W.W.Sm. – klon Warda
Acer wilsonii Rehder
Acer yangbiense Y.S.Chen & Q.E.Yang
Acer yinkunii W.P.Fang
Acer yui W.P.Fang
Acer × zoeschense Pax – klon pośredni

Zobacz też

platan klonolistny

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-02] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-19].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Acer L.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-02-03].
↑ ^a ^b ^c David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 6–7. ISBN 978-1-107-11502-6.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Li, J., Stukel, M., Bussies, P., Skinner, K., Lemmon, A.R., Lemmon, E.M., Brown, K., Bekmetjev, A., Swenson, N.G.. Maple phylogeny and biogeography inferred from phylogenomic data. „Journal of Sytematics Evolution”. 57, s. 594-606, 2019. DOI: 10.1111/jse.12535.
↑ ^a ^b ^c ^d Acer Linnaeus. W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-02-03].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Włodziemirz Seneta: Drzewa i krzewy liściaste. A-B. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1991, s. 49–53. ISBN 83-01-10135-0.
↑ ^a ^b ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 21-22, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ B. Tokarska-Guzik, Z. Dajdok, M. Zając, A. Zając, A. Urbisz, W. Danielewicz: Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Warszawa: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, 2012, s. 109. ISBN 978-83-62940-34-9.
↑ ^a ^b Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 354. ISBN 0-333-73003-8.
↑ Family: Sapindaceae Juss., nom. cons. (ang.). Germplasm Resources Information Network (GRIN), United States Department of Agriculture, Agricultural Research Service. [dostęp 2010-02-02].
↑ Reveal J. L.: Classification of extant Vascular Plant Families – An expanded family scheme (ang.). 2007. [dostęp 2010-02-02].
↑ Yu Feng, Hans Peter Comes, Xin-Peng Zhou, Ying-Xiong Qiu. Phylogenomics recovers monophyly and early Tertiary diversification of Dipteronia (Sapindaceae). „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 130, s. 9-17, 2019. DOI: 10.1016/j.ympev.2018.09.012.
↑ de Jong PC. 2004. World maple diversity. W: Wiegrefe SJ, Angus H, Otis D, Gregory P eds. International Maple Symposium, Westonbirt Arboretum and Royal Agricultural College in Gloucestershire, England, 2004. Gloucestershire: Westonbirt Arboretum. 2–11

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-02] (ang.).

[A-3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-19].

[powo-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Acer L.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-02-03].

[mabb-5] David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 6–7. ISBN 978-1-107-11502-6.

[stukel-6] Li, J., Stukel, M., Bussies, P., Skinner, K., Lemmon, A.R., Lemmon, E.M., Brown, K., Bekmetjev, A., Swenson, N.G.. Maple phylogeny and biogeography inferred from phylogenomic data. „Journal of Sytematics Evolution”. 57, s. 594-606, 2019. DOI: 10.1111/jse.12535.

[china-7] Acer Linnaeus. W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-02-03].

[seneta-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Włodziemirz Seneta: Drzewa i krzewy liściaste. A-B. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1991, s. 49–53. ISBN 83-01-10135-0.

[checklist-9] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 21-22, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[Obce2012-10] B. Tokarska-Guzik, Z. Dajdok, M. Zając, A. Zając, A. Urbisz, W. Danielewicz: Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Warszawa: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, 2012, s. 109. ISBN 978-83-62940-34-9.

[philips-11] Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 354. ISBN 0-333-73003-8.

[grin-12] Family: Sapindaceae Juss., nom. cons. (ang.). Germplasm Resources Information Network (GRIN), United States Department of Agriculture, Agricultural Research Service. [dostęp 2010-02-02].

[13] Reveal J. L.: Classification of extant Vascular Plant Families – An expanded family scheme (ang.). 2007. [dostęp 2010-02-02].

[14] Yu Feng, Hans Peter Comes, Xin-Peng Zhou, Ying-Xiong Qiu. Phylogenomics recovers monophyly and early Tertiary diversification of Dipteronia (Sapindaceae). „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 130, s. 9-17, 2019. DOI: 10.1016/j.ympev.2018.09.012.

[15] Jong PC. 2004. World maple diversity. W: Wiegrefe SJ, Angus H, Otis D, Gregory P eds. International Maple Symposium, Westonbirt Arboretum and Royal Agricultural College in Gloucestershire, England, 2004. Gloucestershire: Westonbirt Arboretum. 2–11

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne