Kościół Świętego Krzyża w Nysie

Kościół Świętego Krzyża w Nysie

569/59 z dnia 3.04.1959
kościół filialny
Kościół Świętego Krzyża w Nysie
Państwo	Polska
Województwo	opolskie
Miejscowość	Nysa
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Parafia	św. Dominika w Nysie
Wezwanie	Świętego Krzyża
Położenie na mapie Nysy Kościół Świętego Krzyża w Nysie
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Kościół Świętego Krzyża w Nysie
Położenie na mapie województwa opolskiego Kościół Świętego Krzyża w Nysie
Położenie na mapie powiatu nyskiego Kościół Świętego Krzyża w Nysie
Położenie na mapie gminy Nysa Kościół Świętego Krzyża w Nysie
50°28′47,43″N 17°19′08,13″E/50,479842 17,318925

Widok z boku

Widok od absydy

Wejście do kościoła

Kościół Jerozolimski pod wezwaniem Świętego Krzyża w Nysie – wybudowany na pamiątkę męki Zbawiciela, aktualnie pełni funkcję kościoła filialnego parafii św. Dominika, aczkolwiek nabożeństwa odbywają się w nim dość rzadko. Świątynia znajduje się na niewielkim wzniesieniu na skraju cmentarza, przy ulicy Mieczysława I.

Jerozolima jako centrum świata dla chrześcijan

Cechą wyróżniającą religijność dawnych czasów byt kult miejsc męki Jezusa i tęsknota za Ziemią Świętą. Chrześcijanin w poprzednich stuleciach wierzył, że centrum świata znajduje się w Jerozolimie, a dzieje ludzkości znajdą tam swój koniec. Ta idea inspirowała pielgrzymki do tego miasta, wyprawy krzyżowe oraz powstawanie różnych sanktuariów, wzorowanych na wyidealizowanych planach Świętego Miasta. Ideę taką rozpowszechniał Kościół, pielgrzymi i pochodzące stamtąd zakony rycerskie.

Zakony rycerskie i ich tzw. kościoły jerozolimskie

Zakony rycerskie wywodzące się bezpośrednio ze Świetęgo Miasta (np. bożogrobcy czy krzyżacy) fundowali lub inicjowali powstawanie tzw. kościołów jerozolimskich. Były to świątynie pod wezwaniem św. Krzyża lub św. Grobu, które nosiły cechy ideowe lub realne związane z Jerozolimą. Zachowywały one najczęściej miary i odległości pochodzące z Jerozolimy lub przynajmniej pewną skalę długości. Przykładem takiej architektury na Śląsku jest sanktuarium w Wambierzycach.

Miara jerozolimska w Nysie

Reguła bożogrobców zobowiązywała ten zakon do szczególnego kultu Grobu Chrystusowego i miejsc Jego męki. Służyła temu liturgia związana z pasją Jezusa i Krzyżem Świętym. Idea powstania kościoła jest zasługą zakonników właśnie tego zgromadzenia.

Przebywający w Nysie od średniowiecza bożogrobcy mieli dokładną wiedzę geograficzną dotyczącą Ziemi Świętej, przechowywali także szczegółowe plany Jerozolimy.

Podjęto decyzję o budowie kościoła przy drodze do Otmuchowa, dawnej siedziby kasztelanii, wchodzącej w skład księstwa biskupiego. Spełniono przy tym wymogi tzw. miary jerozolimskiej - odległość między nyskim ratuszem a kościołem jest taka sama jak odległość między domem Piłata a miejscem Ukrzyżowania Chrystusa w Jerozolimie.

Historia

W miejscu, gdzie stoi obecny kościół, wcześniej znajdowała się drewniana kaplica z pustelnią, wzmiankowana już w 1341 roku. Od czasów średniowiecza przybywały tam pielgrzymki. Budynek ten zburzono w 1633 roku i wzniesiono murowany kościół, który został konsekrowany 14 kwietnia 1639 roku.

Świątynię ufundowali ze składek mieszkańcy Nysy, a władze miejskie zobowiązały się opieki materialnej nad nią. Co roku, w Wielki Piątek, w samo południe, przybywała tu procesja z kościoła św. Jakuba. Zwyczaj ten przetrwał do roku 1945.

Zniszczona w czasie huraganu w 1660 roku wieżyczka kościelna została odbudowana osiemnaście lat później przez mistrza ciesielskiego Jerzego Hoertlinga z Nysy.

W 1692 roku świątynię rozbudowano przez dodanie dwóch kaplic o charakterze transeptu oraz zakrystii.

Kościół odnawiano w XIX wieku i na początku XXI wieku.

Architektura

Kościół trudny do jednoznacznej oceny pod względem stylu architektonicznego. Najczęściej określa się go jako późnorenesansowy, o tradycjach gotyckich, z barokowymi dobudówkami.

Salowy, trójprzęsłowy z trójbocznym zamknięciem od wschodu, na osi którego znajduje się sześcioboczna zakrystia. Na zewnątrz opięty skarpami o jednym uskoku, między którymi wbudowano kaplice i zakrystię. Okna zamknięte półkoliście, rozglifione, w kaplicach i zakrystii owalne. Na fasadzie frontowej, w szczycie, umieszczono podwójny krzyż bożogrobców - symbol związku świątyni z tym zakonem.

Wnętrze nakryte sklepieniami kolebkowymi z lunetami. W kaplicach lunety i plafony, pośrodku sklepienia ujęte w profilowane listwy stiukowe. W zakrystii sklepienie klasztorne z lunetami.

Chór muzyczny renesansowy, murowany, o prostym parapecie, podsklepiony krzyżowo, wsparty na dwóch kanelowanych kolumnach, dźwigających trzy arkady, z których skrajne są półkoliste, a środkowa o łuku spłaszczonym. W części północnej empory wbudowana cylindryczna klatka schodowa z kręconymi kamiennymi stopniami.

Po bokach wschodniego przęsła dwie kwadratowe kaplice, od zachodu otwarty portyk. W wejściu do zakrystii kamienny, prostokątny, sfazowany portal.

Bibliografia

• Marek Sikorski, „Nysa. Skarby sztuki i osobliwości”, 1999, wyd. Silesiapress ISBN 83-909213-0-8
• J.Daniel, I.Zielonka, „Nysa-przystanek wędrowca”, 2004, wyd. Inserat ISBN 83-912169-1-8
• Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. VII, Województwo opolskie, z. 9, Powiat nyski, Warszawa 1963

Linki zewnętrzne

• Fotografia kościoła

Zobacz też

• parafia św. Dominika w Nysie
• bożogrobcy
• Jerozolima