Kościół św. Jana w Lüneburgu

Kościół św. Jana w Lüneburgu
St. Johannis (Lüneburg)
kościół parafialny
Ilustracja
Kościół św. Jana
Państwo

 Niemcy

Miejscowość

Lüneburg

Wyznanie

protestanckie

Kościół

Ewangelicko-Luterański Kościół Krajowy Hanoweru

Parafia

Evangelisch-lutherische Gemeinde St. Johannis

Imię

św. Jan Chrzciciel

Położenie na mapie Dolnej Saksonii
Mapa konturowa Dolnej Saksonii, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Kościół św. Jana w Lüneburgu”
Położenie na mapie Niemiec
Mapa konturowa Niemiec, u góry znajduje się punkt z opisem „Kościół św. Jana w Lüneburgu”
Ziemia53°14′52″N 10°24′46″E/53,247778 10,412778
Strona internetowa
Fragment wieży kościelnej z zegarem i dzwonami
Widok na prezbiterium i ołtarz.
Widok na ołtarz główny
Ołtarz Benedikta Dreyera
Organy główne.

Kościół Świętego Jana w Lüneburgu (niem. St. Johannis (Lüneburg)) – kościół ewangelicko-luterański położony w centrum Lüneburga. Najstarszy kościół tego miasta. Jeden z trzech głównych kościołów Starego Miasta obok kościoła św. Michała i kościoła św. Mikołaja. Przykład północnoniemieckiego gotyku ceglanego. Wewnątrz mieści cenny wystrój m.in. dwa gotyckie ołtarze i barokowe organy.

Historia i architektura

Pięcionawowy gotycki kościół halowy został zbudowany pomiędzy 1289 a 1463[1]. Pierwsza wzmianka w dokumentach dotyczących pierwotnego kościoła pochodzi z 1174. Większa część budowli była gotowa w 1372, natomiast wieżę o wysokości ok. 110 m ukończono w 1384. Po kilku dalszych przebudowach kościół był gotowy w 1463. Charakterystyczną zewnętrzną dominantą kościoła jest jego wysoka, smukła wieża, mierząca 108,71 m[2], należąca do najwyższych wież kościelnych Dolnej Saksonii.. Po pożarze wywołanym w 1406 uderzeniem pioruna odbudowano wieżę (ukończona w 1408). Stanowi ona charakterystyczną dominantę miasta także i z tego względu, że jest krzywa – odchylenie od pionu jej spiczastego hełmu wynosi 1,30 m na południe i 2,20 m na zachód. Powodem tego jest deformacja górnej części więźby dachowej. Według legendy mistrz budowlany po tym jak zauważył swój błąd, runął z jednego z górnych okien wieży na ziemię, trafił jednak szczęśliwie na przejeżdżający obok wóz z sianem, dzięki czemu ocalał.

W 1801 runął hełm wieży; odbudowano go w latach następnych. W 1833 szczyt zachodni z zegarem otrzymał swój dzisiejszy kształt.

W 1856 dokonano gruntownej renowacji wnętrza kościoła. W latach 1960-1964 podczas zakrojonej na szeroką skalę renowacji pomalowano wnętrze kościoła. Malowidła te istnieją do chwili obecnej.

W 1969 witrażysta Charles Crodel wykonał witraże do kaplicy św. Elżbiety. W latach 1970-1975 z powodu uszkodzenia więźby dachowej wieży przez szkodniki zbudowano od nowa cały hełm. Użyto w tym celu konstrukcji stalowo-drewnianej i założono nowe zwieńczenie – kulę (średnica 120 cm).

W latach 1985-1993 poddano renowacji korpus wieży, połączony z urządzeniem w jego wnętrzu pomieszczeń parafialnych.

W 2007 dokonano gruntownej renowacji wnętrza kościoła i organów.

Wymiary

Kościół ma obecnie następujące wymiary[3]:

  • Długość: 52,50 m (do drzwi), 65,00 m (włącznie z wieżą)
  • Szerokość: 44,0 m
  • Wysokość:
    • Nawa główna: 18-22 m (jej poziom wznosi się w kierunku wieży)
    • Nawy boczne:15-16 m

Wyposażenie

Ołtarz główny

Drewniany ołtarz to dzieło sztuki z XV w. W jego centrum znajduje się Ukrzyżowanie Chrystusa zaś po obu stronach są sceny przedstawiające Mękę Pańską oraz wydarzenia Wielkanocne. Dwie grupy 10 apostołów (u góry) i 16 figur kobiecych (u dołu) tworzą plastyczne ramy dla powyższego cyklu.

Malowidła na zewnętrznych częściach skrzydeł ołtarza (Legenda o św. Jerzym, św. Jan, św. Urszula i św. Cecylia) stanowią wybitne przykłady późnośredniowiecznego malarstwa na terenie północnych Niemiec. Wyszły one spod pędzla hamburskiego malarza Hinrika Funhofa w 1482.

Ołtarz Ukrzyżowania

Przy wschodniej absydzie nawy południowej znajduje się późnogotycki tryptyk wykonany około 1507/1508 przez Benedikta Dreyara, rzeźbiarza działającego w Lubece i Lüneburgu oraz malarza Hinricka Lavenstedte. W środkowej części retabulum rzeźbiona Grupa Ukrzyżowania oraz święci Jan Chrzciciel i Jerzy. Na skrzydłach bocznych, pełnoplastyczne figury Dwunastu Apostołów (po trzy w każdej z czterech kwater). Zamknięty tryptyk prezentuje cztery malowane kwatery przedstawiające Salome z głową Jana Chrzciciela i św. Urszulę z płaszczem ochronnym oraz św. Jerzego zabijającego smoka i św. Cecylię.

Organy

Wielkie renesansowo-barokowe organy główne zostały zbudowane w latach 1551–1553 przez Hendrika Niehoffa i Jaspera Johannsena w Hertogenbosch. W 1652 zostały wyremontowane i rozbudowane przez Friedricha Stellwagena z Lubeki. W latach 1712–1715 zostały przebudowane i rozszerzone (Matthias Dropa) a w 1852 ponownie przebudowane (Eduard Meyer). W 1922 otrzymały trakturę pneumatyczną (Oskar Walcker ). W 1953 były restaurowane (Rudolf von Beckerath ).

Oprócz wysokich walorów artystycznych prospektu, organy są cennym dziełem w świecie przykładów holenderskiej sztuki organmistrzowskiej epoki renesansu. W latach 1698–1733 grał na nich Georg Böhm, najsłynniejszy w historii kościoła św. Jana kantor; grał na nich również młody Johann Sebastian Bach podczas swego pobytu w Lüneburgu między 1700 a 1702.

Organy mają następującą dyspozycję[4][5]:

Hauptwerk II C-g3Oberwerk III C-g3Rückpositiv I C-g3Pédale C-f1

Prinzipal 16'
Quintadena 16'
Oktave 8'
Gedackt 8'
Oktave 4'
Nachthorn 4'
Quinte 22/3'
Oktave 2'
Bauernflöte 2'
Mixtur 6-8f, 11/3'
Scharff 4-5f, 2/3'
Trompete 16'
Trompete 8'
Trompete 4'

Prinzipal 8'
Rohrflöte 8'
Oktave 4'
Blockflöte 4'
Nasat22/3'
Gemshorn 2'
Terzian 2f
Oktave 1'
Mixtur 5-6f, 1'
Zimbel 3f, 1/6'
Trompete 8'
Dulzian 8'

Prinzipal 8'
Gedackt 8'
Quintadena 8'
Oktave 4'
Rohrflöte 4'
Sesquialtera 2f
Waldflöte 2'
Sifflöte 11/3'
Scharff 5-7f, 1'
Dulzian 16'
Bärpfeife 8'

Prinzipal 16'
Untersatz 16'
Oktave 8'
Gedackt 8'
Oktave 4'
Nachthorn 2'
Bauernflöte 1'
Rauschpfeife 2f
Mixtur 6-8f, 2'
Posaune 32'
Posaune 16'
Trompete 8'
Trompete 4'
Kornett 2'

Połączenia klawiatur: Oberwerk/ Hauptwerk, Rückpositiv/ Hauptwerk, Oberwerk/Pedal, Hauptwerk/Pedal, Rückpositiv/Pedal
Tremulanten: Oberwerk, Rückpositiv

23 maja 2010 zainaugurowano jeszcze jedne organy w kościele św. Jana. Zbudowano je w prezbiterium. Ich brzmienie i dyspozycja są wzorowane na muzyce francuskiego romantyzmu. Organy zbudowała firma organmistrzowska Orgelbau Kuhn AG z Männedorfu (Szwajcaria). Mają one następującą dyspozycję (terminologia francuska)[6]:

Grand Orgue C-g3Récit expressif C-g3Pédale C-f1

Bourdon 16'
Montre 8'
Flûte ouverte 8'
Flûte douce 8'
Préstant 4'
Quinte 22/3′
Doublette 2'
Fourniture 4fach
Trompette 8'

Quintaton 16'
Flûte harmonique 8'
Viole de gambe 8'
Voix céleste 8'
Flûte octaviante 4'
Nazard 22/3'
Octavin 2'
Tierce 13/5′
Basson 16'
Trompette harmonique 8'
Hautbois 8'
Voix humaine 8'
Tremulant

Contrebasse 16'
Soubasse 16'
*Octave 8'
*Flûte 8'
*Bombarde 16'
#Trompette 8'

Połączenia klawiatur: II-I, II-I sub
I-P, II-P, II-P super
(*) – Transmisja z organów głównych
(#) – przedłużenie Trompette 8‘

Żyrandol Mariacki

Żyrandol Mariacki.

Gotycki żyrandol Mariacki to pełne przepychu dzieło północnoniemieckie z końca XV w., ukazujące Maryję z Dzieciątkiem pod pozłacanym baldachimem, otoczoną promienistą glorią.

Dzwony

Kościół św. Jana dysponuje znakomitym tak historycznie jak i brzmieniowo zestawem 5 dzwonów. Zestaw główny składa się z 3 dużych dzwonów. Największy z nich, Apostelglocke, został odlany w 1436 przez Gherta Klinghe w Bremie i stanowi wybitny przykład sztuki ludwisarskiej czasów, w których powstał. Zestaw pomocniczy stanowią dwa dzwony Schelle (duży i mały). Zestaw uzupełniają 2 dzwony zegarowe.

W porównaniu z pozostałymi kościołami Starego Miasta kościół św. Jana ma najcięższy dzwon (ok. 11,6 t), kościół św. Mikołaja dzwon o najniższej tonacji(a0) natomiast kościół św. Michała największy ilościowo zestaw (10 dzwonów).

Nr.
 		Nazwa
 		Rok odlania
 		Ludwisarnia
 		Średnica
(m)		Waga
(t, ok.)		Wysokość tonu
(16tel)
1Apostelglocke1436Ghert Klinghe, Bremen1,9445,204h0–8
2Sonntagsglocke1718Johann Christoph Ziegener,Lüneburg3,002,500cis1–2
3Probeglocke1607Paul Voß, Lüneburg1,352,000e1 –1
4Große Schelle1436Ghert Klinghe, Bremen0,600d2 –8
5Kleine Schelle1519Hinrik van Kampen, Lübeck0,500e2–4
IStundenglocke1516Hinrik van Kampen, Lübeck
IIViertelstundenglocke1600Andreas Heineken, Lüneburg

Znane osobistości w historii kościoła

Do znanych osobistości, działających przy kościele św. Jana należeli: poprzednik Georga Böhma, organista i kompozytor Christian Flor, sprawujący urząd kantora w latach 1676–1697, zwolniony z urzędu w 1692 superintendent Johann Wilhelm Petersen oraz Johann Christopher Jauch, superintendent w latach 1714–1725.

Znaczenie turystyczne kościoła św. Jana

Wszystkie trzy kościoły Starego Miasta w Lüneburgu stanowią wybitne przykłady gotyku ceglanego i jako takie zostały włączone do trasy Europejskiego Szlaku Gotyku Ceglanego. Poza godzinami nabożeństw są one otwarte dla zwiedzających.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ St. Johannis zu Lüneburg: Baugeschichte (niem.). [dostęp 2010-07-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-12-21)].
  2. ↑ Emporis: Johanniskirche (ang.). [dostęp 2010-07-04].
  3. ↑ luene.info: St. Johannis zu Lüneburg (niem.). [dostęp 2010-07-04].
  4. ↑ st-johanniskirche.de: [https://web.archive.org/web/20110717135956/http://www.st-johanniskirche.de/index.htm?tree_id=39&inhalt_id=75 Die Renaissance-/Barockorgel l] (niem.). [dostęp 2010-07-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-17)].
  5. ↑ Dyspozycja organów została opracowana na podstawie stron: Wirtualne Centrum organowe – Słownik terminów organowych https://web.archive.org/web/20200321105720/http://www.organy.pro/slownik.php i Gdańskie Organy – Organy Katedry w Oliwie, autor Marek Michalak https://web.archive.org/web/20200321105720/http://www.organy.pro/slownik.php https://web.archive.org/web/20120315132930/http://www.gdanskie-organy.com/organs.php?lang=pl&loc=oliwa&tab=stoplist. Wynika z nich, iż w polskiej terminologii obowiązuje terminologia niemiecka, jakkolwiek niektóre nazwy instrumentów mogą być tłumaczone na jęz. polski, jeżeli mają odpowiedniki.
  6. ↑ st-johanniskirche.de: Orgel (niem.). [dostęp 2010-07-04].

Bibliografia

  • Elmar Peter: Lüneburg – Geschichte einer 1000jährigen Stadt 956−1956., wyd: Museumsverein für das Fürstentum Lüneburg, Lüneburg 1999, ISBN 3-922616-15-1.
  • Martin Voigt: St. Johanniskiche Lüneburg., wyd. Deutscher Kunstverlag, München.

Linki zewnętrzne

  • Kościół i parafia św. Jana w Lüneburgu: strona oficjalna (niem.). www.st-johanniskirche.de/ /. [dostęp 2010-09-03].
Architektura sakralna gotyku ceglanego
Niemcy
Brema
Greifswald
Hamburg
Lubeka
Lüneburg
Rostock
Stralsund
Wismar
inne miasta
Polska
Chełmno
Chełmża
Elbląg
Gdańsk
Słupsk
Stargard
Szczecin
Toruń
Trzebiatów
inne miasta
Dania
Aarhus
Ribe
inne miasta
Szwecja
Ystad
inne miasta
Estonia
Łotwa
Litwa
Rosja

Media użyte na tej stronie

Lower Saxony location map G.svg
Location map of Lower Saxony, showing position of Lower Saxony within Germany
Germany location map.svg
Autor: NordNordWest, Licencja: CC BY-SA 3.0
Location map of Germany (Wp article: en:Germany)
Lueneburg Johanniskirche Juni 2010 018.jpg
Autor: Paulis, Licencja: CC BY 3.0
Lüneburg
St. Johannis Lüneburg - Hauptaltar.jpg
(c) Wladyslaw, CC BY-SA 3.0
Lüneburg, Saint Johannis Church (altar)
Lüneburg - Sankt Johannis in 13 ies.jpg
Autor: Frank Vincentz, Licencja: CC BY-SA 3.0
St. Johannis in Lüneburg
St. Johannis Lüneburg - Taufaltar2.jpg
(c) Wladyslaw, CC BY-SA 3.0
Christening altar in Saint Johannis Church in Lüneburg, Lower Saxony, Germany.
2010-06-06-lueneburg-by-RalfR-07.jpg
Autor: Ralf Roletschek (talk) - Fahrradtechnik auf fahrradmonteur.de, Licencja: CC BY-SA 3.0 de
Lüneburg, Blick vom Wasserturm auf die St. Johanniskirche
Lüneburg 012 Johanniskirche Grundriss.jpg

Lüneburg,

St. Johanniskirche, Grundriss