Kościół św. Mikołaja w Toruniu

Kościół św. Mikołaja

kościół klasztorny
Widok kościoła i klasztoru na rysunku G.F. Steinera z 1743
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Miejscowość	Toruń
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Wezwanie	św. Mikołaja
Historia Data zakończenia budowy XIII-XIV w. Data zniszczenia 1834
Dane świątyni Architekt nieznany Świątynia • materiał bud. • cegła
Położenie na mapie Torunia Kościół św. Mikołaja
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Kościół św. Mikołaja
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego (c) SANtosito, CC BY-SA 4.0 Kościół św. Mikołaja
53°00′44″N 18°36′24″E/53,012222 18,606667

Kościół św. Mikołaja – gotycki zespół klasztorny w Toruniu, wzniesiony w 1334 roku, rozebrany w pierwszej połowie XIX w. Była to największa budowla toruńskiego Nowego Miasta.

Kościół św. Mikołaja był jedyną toruńską świątynią leżącą wewnątrz murów miejskich, która poprzez cały okres Reformacji pozostała w rękach Kościoła katolickiego i nie była użytkowana przez protestantów.

Lokalizacja

Kościół znajdował się w prawobrzeżnej części miasta, na terenie zespołu staromiejskiego, na obecnym Placu Dominikańskim.

Historia

Dominikanie zostali sprowadzeni do Torunia w 1263 roku na podstawie przywileju wydanego przez wielkiego mistrza krzyżackiego Anno von Sangershausen i otrzymali teren znajdujący się wtedy poza miastem, choć graniczący z murami miejskimi. Gdy w 1264 roku lokowano Nowe Miasto Toruń, dominikanie znaleźli się w jego północno-zachodnim narożniku. Zajmowali działkę ograniczoną od południa i od wschodu dzisiejszymi ulicami Most Pauliński, Zaułek Prosowy i Dominikańską, a od północy i zachodu murami miejskimi. Prawdopodobnie przed 1285 rokiem ukończono budowę kościoła, a kolejne prace budowlane były prowadzone w latach 30. XIV w. Zabudowania były wielokrotnie uszkadzane w wyniku wojen, pożarów i uderzeń piorunów (m.in. bombardowania przez oblegające Toruń wojska polskie w 1658 roku oraz Szwedzkie w 1703, pożary w 1423 i 1764 roku, oblężenia w czasie wojen napoleońskich w 1809 i 1813 roku). W 1820 roku zakon uległ kasacie, w ciągu kolejnych lat w kościele urządzono magazyn, a w 1834 roku ostatecznie go rozebrano^[1].

Charakterystyka

Wygląd zespołu klasztornego jest znany dzięki rysunkom G.F. Steinera z 1743 roku i Georga Cuny'ego z lat 20. XIX w. Kościół był dwunawową halą z wielobocznie zamkniętym, wydłużonym prezbiterium. Nieco węższa nawa południowa była od wschodu zakończona wielobocznie zamkniętą kaplicą św. Jacka. Nawy były nakryte wspólnym wysokim dachem dwuspadowym, podobnie jak prezbiterium. Od zewnątrz bryła budowli była opięta dwuskokowymi skarpami sięgającymi korony murów, w prezbiterium ustawionymi gęściej niż w korpusie. Pośrodku wschodniego szczytu korpusu wyrastała ośmioboczna wieżyczka, podobna do wieżyczek we wschodnim szczycie kościoła NMP. Od północy do kościoła przylegał klasztor z kwadratowym krużgankiem arkadowym. Na podstawie zachowanych rysunków można stwierdzić, że budynki klasztorne były jeszcze przed rozbiórką w dużej części gotyckie, z wyjątkiem refektarza, który posiadał manierystyczną szatę zewnętrzną (boniowanie w dolnej części oraz szczyt wolutowy dekorowany pilastrami i sterczynami).

Wnętrze kościoła było bogato wyposażone – oprócz organów z 1685 roku znajdowało się w nim 20 ołtarzy, a według inwentarza z 1738 roku również dziesięć grobowców i osiem nagrobków. Część wyposażenia po rozbiórce trafiła do kościołów w Toruniu i okolicy (m.in. dwa krucyfiksy – Mistyczny i Czarny oraz feretron różańcowy do kościoła św. Jakuba, nagrobek braci Tylickich do kościoła NMP, części ołtarzy do kościołów w Złotorii i Dobrzyniu, łuk tęczowy do Kowalewa). Szereg interesujących gotyckich kwater witrażowych znajduje się w zbiorach Muzeum Okręgowego w Toruniu.

W miejscu zajmowanym dawniej przez klasztor powstał tzw. plac podominikański, otoczony murem z odkrytymi i wyeksponowanymi pozostałościami zespołu. W jego północnej części wzniesiono w XIX w. budynki na potrzeby Twierdzy Toruń – tak zwany Nowy Arsenał i piekarnię^[2][3].

Galeria

• 

  Kaplica św. Jacka, w tle prezbiterium

• 

  Widok na nawę główną, nawę boczną, kaplice św. Jacka i prezbiterium

• 

  Tablica informacyjna o kościele

• 

  Pozostałości kościoła, w tle zachowany fragment klasztoru (kaplicy św. Katarzyny)

• 

  Piekarnia Twierdzy Toruń, ob siedziba kilku wydziałów Urzędu Miasta

• 

  Magazyn prowiantowy Twierdzy Toruń, ob. budynek biurowy

Zobacz też

• Budowle sakralne w Toruniu
• Religia w Toruniu

Przypisy

Bibliografia

• Lidia Grzeszkiewicz-Kotlewska, Leszek Kotlewski, Kościół dominikański pw. św. Mikołaja w Toruniu, Toruń, Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Dziedzictwa Kulturowego, 1997, ISBN 83-908459-2-X
• Klasztor dominikański w Toruniu. W 750. rocznicę fundacji, red. Piotr Oliński, Waldemar Rozynkowski, Juliusz Raczkowski, Toruń, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2013

Linki zewnętrzne

• Kościół św. Mikołaja w Toruńskim Serwisie Turystycznym