Kościerzyna

Kościerzyna
miasto i gmina

Rynek w Kościerzynie
HerbFlaga
HerbFlaga
Państwo

 Polska

Województwo

 pomorskie

Powiat

kościerski

Prawa miejskie

1398

Burmistrz

Michał Majewski

Powierzchnia

15,83 km²

Wysokość

146,4 – 192 m n.p.m.

Populacja (30.06.2021)
• liczba ludności
• gęstość


23 698[1]
1497,0 os./km²

Strefa numeracyjna

58

Kod pocztowy

83-400 do 83-401

Tablice rejestracyjne

GKS

Położenie na mapie powiatu kościerskiego
Mapa konturowa powiatu kościerskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Kościerzyna”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa pomorskiego
Mapa konturowa województwa pomorskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Kościerzyna”
Ziemia54°07′19″N 17°58′52″E/54,121944 17,981111
TERC (TERYT)

2206011

SIMC

0934553

Urząd miejski
ul. 3 Maja 9
83-400 Kościerzyna
Strona internetowa
BIP

Kościerzyna (dodatkowa nazwa w j. kaszub. Kòscérzna; niem. Berent, dawniej Bern) – miasto w północnej Polsce, w województwie pomorskim, w powiecie kościerskim, którego jest siedzibą.

Według danych GUS z 30 czerwca 2021 r., Kościerzyna liczyła 23 698 mieszkańców[1] i była pod względem liczby ludności piętnastym miastem w województwie pomorskim.

Położenie

Kościerzyna z lotu ptaka

Kościerzyna leży w południowej części Pojezierza Kaszubskiego na Kaszubach, na wysokości 150 m nad poziomem morza. Otoczone jest przez jeziora Gałęźne, Kapliczne, Wierzysko, niedaleko leżą także jeziora Garczyn, Sudomie i Osuszyno. Dzięki walorom krajobrazowym miasto jest popularnym centrum turystycznym.

W centrum Wzgórze Księżniczki Gertrudy.

Miasto położone jest przy skrzyżowaniu drogi krajowej nr 20, drogi wojewódzkiej nr 214 i drogi wojewódzkiej nr 221. Kościerzyna jest też węzłem kolejowym, w którym zbiegają się linie Nowa Wieś Wielka – Gdynia Port, Kościerzyna – Chojnice oraz rozebrana linia Pszczółki – Kościerzyna.

Struktura powierzchni

Według danych z 2005 Kościerzyna ma obszar 15,83 km², w tym: użytki rolne 55%, użytki leśne 5%[2].

Miasto zajmuje 1,36% powierzchni powiatu.

Dzielnice i osiedla

Cegielnia, Flokusy, Markubowo, Osada Leśna, Osiedle Marii Curie Skłodowskiej, Osiedle Plebanka, Osiedle Rogali, Osiedle Tysiąclecia, Osiedle Za Dworcem, Osiedle Świerkowa, Plebanka, Szydlice, Wierzysko i Osiedle Zachód (budownictwo TBS).

Historia

Początki miasta pod koniec XIII w. Początkowo była to osada znajdująca się przy grodzie obronnym. Prawa miejskie uzyskała w 1398.

Z historią miasta związanych jest wiele ciekawych opowieści. Jedna z nich dotyczy herbu Kościerzyny, na którym widnieje niedźwiedź pod dębem. Niedźwiedź – ponieważ według legendy przed wiekami zwierzę to nękało mieszkańców osady leżącej na terenie dzisiejszego miasta. Potężna bestia była postrachem okolicy. Napotkanych w borze ludzi zabijała uderzeniem silnych łap, siejąc powszechne przerażenie. Do czasu, aż znalazł się śmiałek – odważny syn kowala, który postanowił położyć kres życiu bestii. Wziąwszy dzidę i tarczę w głębi puszczy stoczył z niedźwiedziem bój na śmierć i życie.

Ślady przeszłości miasta zachowane w dokumentach sięgają 1284, kiedy to „Costerina” wraz z 21 innymi miejscowościami ziemi „Dirsoua” (Tczew) została nadana przez księcia pomorskiego Mściwoja II księżniczce Gertrudzie – najmłodszej córce księcia Sambora II z Tczewa.

Ważnymi datami w czasach jej podległości Krzyżakom są kolejno: rok 1346 – lokacja wsi Kościerzyny na prawie chełmińskim i rok 1398 – odrębna lokacja Kościerzyny jako miasta, które z czasem wchłonęło wioskę. W 1440 miasto przystąpiło do Związku Pruskiego i po wybuchu powstania przeciwko Krzyżakom w 1456 zostało obsadzone przez sprzymierzone oddziały gdańskie. Brak umocnień nie pozwolił na długą obronę i gród został przez wojska zakonne odbity. W połowie XV w. miasto liczyło 300 mieszkańców. Zajmowali się oni głównie rolnictwem, ale również rzemiosłem, warzeniem piwa itp. W 1462 wyparto Krzyżaków z miasta, a po zawarciu pokoju toruńskiego Kościerzyna stała się siedzibą powiatu w województwie pomorskim Korony Polskiej. Urząd starosty był dziedziczony, funkcję pełnili przedstawiciele rodu Denhofów, Kostków i Wilkanowskich. W XVII wieku trzy razy wybuchały pożary niszczące miasto, miasto było rabowane przez maszerujące wojska, a epidemia zdziesiątkowała mieszkańców, w 1772 mieszkało tu tylko 602 mieszczan[3].

Widokówka z czasów zaborów

Do XIX wieku był to ośrodek rejonu rolniczego. Od 1775 siedziba pruskiej administracji leśnej[4]. W 1818 Kościerzyna stała się siedzibą rozległego powiatu (Landkreis Berent), do miasta napłynęła okoliczna ludność kaszubska oraz rzemieślnicy i urzędnicy z Niemiec. Działała tu szkoła dla dziewcząt, seminarium nauczycielskie oraz progimnazjum męskie. Od połowy XIX wieku ważny ośrodek polskości na Kaszubach oraz miejsce rozwoju idei kaszubskich, na początku XX wieku rozwinął się ruch Młodokaszubów.

(c) Paweł Dudasz, CC BY-SA 3.0
Pomnik Nieznanemu Żołnierzowi Polskiemu

W 1919 podczas przekazywania władzy administracji polskiej rozbrojono oddział Grenzschutzu i zmuszono do ustąpienia niemieckiego burmistrza, w odpowiedzi władze niemieckie zagroziły zbombardowaniem miasta. Jak podaje Marian Kallas[5] Niemcy po kilku dniach otoczyli miasto i przeprowadzili aresztowania wśród działaczy polskich. Aresztowani zostali: Franciszek Piechocki, bracia: Józef i Jan Toczkowie, Józef Kostka[6] i Jan Glock. Zatrzymanych osadzono w twierdzy Wisłoujście. Konflikt zażegnało wkroczenie zimą 1920 polskiego oddziału Hallerczyków. W latach 20. XX wieku miasto zaczęli licznie odwiedzać turyści. W 1931 roku przebudowano linię kolejową do Żukowa, dzięki czemu stała się częścią tzw. magistrali węglowej (Górny Śląsk-Gdynia). Rozpoczęto też przygotowania do budowy autostrady z centralnej Polski, przez Toruń do Gdyni, która przebiegałaby przez Kościerzynę, plany te przekreślił wybuch II wojny światowej. W połowie lat trzydziestych wybudowano fabrykę bekonów, która rozwinęła się w Kościerskie Zakłady Mięsne[3].

Po wybuchu II wojny światowej 2 września 1939 miasto zajęli hitlerowcy, zbrodniarz Günther Modrow został okupacyjnym starostą i kierownikiem powiatowej organizacji NSDAP, był on głównym inspiratorem zbrodni w Skarszewach oraz oprawcą miejscowej ludności. Po likwidacji inteligencji wysiedlono ludność, która zamieszkała w mieście po 1920. 8 marca 1945 do miasta wkroczyła Armia Czerwona, obyło się bez większych zniszczeń, jednak kontakt z żołnierzami radzieckimi, dokonującymi często grabieży i gwałtów na miejscowej ludności, niesłusznie traktowanej jako niemiecka, zapisał się negatywnie w pamięci mieszkańców[3].

W czasach Polski Ludowej liczba ludności zwiększyła się poprzez wybudowanie kilku osiedli bloków mieszkalnych. Jednocześnie dbano o kulturę; w 1965 r. założona została (druga w kraju) Izba Regionalna. Zwrócono uwagę na produkowany tu dawniej kaszubski miód pitny. Po wojnie tradycje miodosytnictwa kontynuowała Wytwórnia Miodów Pitnych. W latach osiemdziesiątych rozpoczęto budowę nowego szpitala (ukończony w 1998 r.); mającego być zapleczem sanitarnym dla Trójmiasta w wypadku użycia broni masowego rażenia.

W 1992 r. utworzono samodzielną gminę miejską Kościerzyna poprzez wyłączenie obszaru miasta z dotychczasowej gminy miejsko-wiejskiej[7].

Kostkowie

Z Kościerzyną związany jest ród Kostków[8] herbu Dąbrowa, którego przedstawiciele byli starostami kościerskimi: Stanisław Kostka (1540–1555), Krzysztof Kostka (1555–1594), Krzysztof junior Kostka (1594–1602), Anna Kostkowa z Pileckich (1602–1603).

Zarząd i członkowie Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Kościerzynie

W Kościerzynie urodził się Stanisław Bolesław Kostka, który dwukrotnie był delegatem Prus Zachodnich w parlamencie berlińskim w roku 1907 i 1912 reprezentując powiat grudziądzki. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę był w 1920 roku komisarycznym burmistrzem Radzynia Chełmińskiego, a w następnym roku 1921 został pierwszym wybieralnym burmistrzem Świecia nad Wisłą i pełnił tę funkcję do 19 stycznia 1935 roku.

Przynależność administracyjna

Nazwy ulic w PRL

  • Długa – dawniej Bieruta (przed rokiem 1939 ulica Wilsona)
  • Kapliczna – dawniej Waryńskiego
  • Klasztorna – dawniej Buczka
  • Kościelna – dawniej Nowotki
  • Rynek – dawniej plac 1 Maja
  • Sikorskiego – dawniej Świerczewskiego
  • Strzelecka – dawniej 22 Lipca[9]
  • Wodna – dawniej Safiana
  • Kartuska – dawniej Małgorzaty Fornalskiej

Demografia

RokLiczba ludności
1960
10 900
1970
15 100
1975
17 100
1976
17 636
1980
18 664
1985
20 658
1990
22 663
1993
22 972
1994
23 080
1995
23 174
1996
23 278
1998
23 501
1999
22 826
2000
22 916
2001
23 060
2002
23 218
2003
23 196
2004
23 145
2005
23 031
2006
23 528
2007
23 022
2008
22 976
2009
23 101
2010
23 138
2011
23 765

Dane z 30 czerwca 2009[10]:

OpisOgółemKobietyMężczyźni
Jednostkaosób%osób%osób%
Populacja23 00010011 87151,611 12948,4
Gęstość zaludnienia
[mieszk./km²]
1452,9749,9703

Według danych z roku 2005[2] średni dochód na mieszkańca wynosił 1538,67 zł.

  • Piramida wieku mieszkańców Kościerzyny w 2014 roku[11].


Piramida wieku Koscierzyna.png

Transport

Kościerzyna jest ważnym lokalnym węzłem kolejowo – drogowym. Krzyżują się tu linie kolejowe nr: 201 (Nowa Wieś WielkaGdynia), 211 (do Chojnic), a w przeszłości 233 (do Pszczółek) oraz drogi: krajowa nr 20 (ze Stargardu do Gdyni) z drogami wojewódzkimi nr 214 (z Łeby do Warlubia) i 221 (z Gdańska).

Około 10 km na zachód od miasta znajduje się lądowisko Korne, a 27 km na południe lądowisko Borsk.

W 2010 roku przy ul. Piechowskiego oddano do użytku sanitarne lądowisko.

W 2015 rozpoczęła się budowa 7,6 km obwodnicy miasta w ciągu drogi krajowej nr 20, która ma przejąć około 30–50% ruchu tranzytowego przez miasto. Obwodnica posiada układ pasów 2+1 (dwa pasy w jednym kierunku trwale odseparowane od jednego w przeciwną stronę). Inwestycja została oddana do użytku 1 października 2017 roku i kosztowała ponad 164 mln zł[12][13].

Od 1 kwietnia 2015 funkcjonująca w mieście komunikacja miejska stała się bezpłatna dla pasażerów.

Zabytki i atrakcje turystyczne

Kościół Świętej Trójcy, z obrazem Matki Boskiej Kościerskiej
Kościół Zmartwychwstania Pańskiego
  • Pieta Kościerska z ok. 1390 w kaplicy sióstr niepokalanek, przeniesiona z Chełmna[14].
  • Kościół farny pod wezwaniem świętej Trójcy – zbudowany w latach 1914–1917 na planie krzyża greckiego w stylu neobarokowym. W kościele znajduje się cudowny obraz Matki Boskiej Kościerskiej, który jest namalowaną w 1616 roku kopią dzieła z IX wieku.
  • pomnik Józefa Wybickiego autorstwa Wawrzyńca Sampa z 1975 r.
  • dawny cmentarz ewangelicki przy ulicy 8 Marca; obecnie park osiedlowy.
  • Kościół Zmartwychwstańców pod wezwaniem Zmartwychwstania Pańskiego zbudowany w latach 1892–1894, neogotycki, do 1945 ewangelicki.
  • rynek (układ ulic ze średniowiecza; kamienice, łącznie z ratuszem, są z XIX wieku).
  • pomnik Remusa na Rynku.
  • Muzeum Ziemi Kościerskiej i Muzeum Akordeonu na Rynku
  • gmach Sądu Rejonowego przy ul. Dworcowej.
  • budynek byłego browaru wraz z zabytkowym kominem przy ul. Miodowej (obecnie znajduje się tam hotel i Centrum Handlowe – Stary Browar Kościerzyna)[15].
  • budynek Starostwa Powiatowego przy ul. 3 maja.
  • zakład Najświętszej Marii Panny Anielskiej, którego rektorem był ks. Jakub Żywicki (obecnie w części budynku znajduje się Szkoła Podstawowa nr 1).
  • budynek poczty przy ul. Dworcowej.
  • budynek pierwszego banku przy ul. Dworcowej.
  • pomnik Chrystusa Króla przy ul. Kaplicznej; stojący na cokole, który dawniej stanowił pomnik pamięci mieszkańców poległych w armii pruskiej w wojnie z Francją w 1871 r.
  • neogotycki ratusz z XIX wieku przy rynku.
  • budynek dworca kolejowego przy ul. Dworcowej.
  • ulica Dworcowa z pięknymi dworkami i kamieniczkami.
  • budynek SP nr 1, 2 oraz Powiatowego Zespołu Szkół nr 2 (dawnego seminarium nauczycielskiego)[16].
  • Muzeum Kolejnictwa.

Kultura

W Kościerzynie znajduje się Centrum Kultury i Sportu im. Józefa Wybickiego, biblioteka miejska, Muzeum Ziemi Kościerskiej znajdujące się w rynku miasta, w ceglanym ratuszu z roku 1843 oraz Centrum Kultury Kaszubskiej. Znajduje się tu również jedyne w Polsce i jedno z trzech w Europie Muzeum Akordeonu, a ponadto Muzeum Kolejnictwa w Kościerzynie, Ekspozycja Muzealna Niewypałów I i II wojny światowej. Dodatkową atrakcją dla miłośników pływania jest basen AQUA Centrum w Kościerzynie. Rezerwat przyrody “Strzelnica” z trójrzędową aleją z ponad 200-letnimi klonami i dębami prowadzi w rejon leśniczówki i byłej siedziby Bractwa Kurkowego (obecnie Centrum Kultury Kaszubskiej „Strzelnica”). Wystawa przyrodnicza w Nadleśnictwie Kościerzyna z ekspozycją ptaków oraz spreparowanych zwierząt w ich naturalnym środowisku pozwala poznać faunę i florę ziemi kościerskiej oraz zgłębić historię kościerskiego nadleśnictwa. Centrum Kultury Kaszubskiej od 2009 roku organizuje Festiwale Muzyki Kameralnej.

Edukacja

Szkolnictwo podstawowe

(c) t.przechlewski, CC BY 3.0
Państwowa Szkoła Muzyczna I Stopnia

Szkolnictwo ponadpodstawowe

Szkolnictwo wyższe

Sport

Stadion Miejski
  • Kaszubia Kościerzyna – piłka nożna mężczyzn
  • UKS PCM Kościerzyna – piłka ręczna kobiet
  • UKS Manta Kościerzyna – pływanie sportowe, pływanie w płetwach
  • KUKS Remus Kościerzyna – lekkoatletyka

Opieka medyczna

Wspólnoty wyznaniowe

Na terenie miasta działalność religijną prowadzi Kościół rzymskokatolicki (parafia Jezusa Chrystusa Króla Wszechświata, parafia Świętej Trójcy, parafia Zmartwychwstania Pańskiego), Kościół Zielonoświątkowyprotestancka wspólnota o charakterze ewangelicznym, oraz Świadkowie Jehowy: zbór Kościerzyna[17].

Jest jedynym miastem w Europie mającym dwa sanktuaria[18][19] znajdujące się na terenie jednej parafii: Matki Boskiej Kościerskiej Królowej Rodzin i Matki Boskiej Bolesnej Królowej Anielskiej.

Sąsiednie gminy

Miasta partnerskie

(c) Almondox, CC BY 3.0
Urząd Miasta

Zobacz też

Przypisy

  1. a b Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2021-12-22].
  2. a b Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14].
  3. a b c Jarosław Ellwart "Powiat kościerski, mapa turystyczna" Wydawnictwo Region Gdynia 2012 ISBN 978-83-7591-281-4
  4. Krzysztof Jażdżewski Pruska administracja leśna na obszarze Nadleśnictwa Kościerzyna.
  5. Marian Kallas, Dzieje Kościerzyny, Errata Toruń, 1994 [dostęp 2019-02-22].
  6. Maria Jolanta Etmańska, Kościerskie zeszyty muzealne. Zeszyt nr 6, 2012.
  7. Dz.U. z 4.10.1991 r. poz. 397. [dostęp 2016-02-02].
  8. Jerzy Antoni Kostka, Kostkowie herbu Dąbrowa. Wyd. Z.P. POLIMER  Koszalin 2010, ISBN 978-83-89976-40-6, s. 134, 135, 140 i 141·  Materiały do biografii genealogii i historii rodu Kostków herbu Dąbrowa, praca zbiorowa pod red. Barbary Fabiszewskiej. Wyd.  Stowarzyszenie Rodu Kostków, Białystok-Koszalin 2012, ISBN 978-83-927099-0-9, s. 19, 20, 21 i 22·  Janina Młyńska-Niwińska, Rodzinne historie po mieczu i kądzieli. Wspomnienia. Wyd. „Finna” Gdańsk 2010, ISBN 978-83-89929-03-7, s. 29, 30, 31, 32, 33, 36.
  9. Na podstawie: Franciszek Mamuszka, Izabella Trojanowska „Kościerzyna i ziemia kościerska”, Wydawnictwo Morskie 1972.
  10. Dane Głównego Urzędu Statystycznego: Ludność w gminach. Stan w dniu 31 marca 2011 r. – wyniki spisu ludności i mieszkań 2011 r.. [dostęp 2009-12-29].
  11. Kościerzyna w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  12. Dość korków w Kościerzynie, metrocafe.pl 22.10.2015.
  13. Jedno z najbardziej zakorkowanych miast na Pomorzu ma już obwodnicę.
  14. Monika Jakubek-Raczkowska, Rzeźba gdańska przełomu XIV i XV w., Warszawa 2006, s. 98, 225.
  15. Stary Browar Kościerzyna. starybrowarkoscierzyna.pl. [dostęp 2017-11-24].
  16. Tak zmieniło się Pomorze. Region na starych zdjęciach.
  17. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2014-06-05].
  18. Kościerzyna – Dwa sanktuaria w jednej parafii. Atrakcje turystyczne Kościerzyny. Ciekawe miejsca Kościerzyny. polskaniezwykla.pl. [dostęp 2016-09-05].
  19. Kościerzyna. Dwa sanktuaria w jednej parafii; Matki Bożej Królowej Rodzin i Matki Bożej Bolesnej. magazynkaszuby.pl. [dostęp 2016-09-05].
  20. Wizyta studyjna w Hiszpanii. koscierzyna.gda.pl, 31 lipca 2013. [dostęp 2015-09-11].
  21. Gminy partnerskie, pniewy.wlkp.pl [dostęp 2017-01-11].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Pomeranian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Pomeranian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 54.92 N
  • S: 53.40 N
  • W: 16.65 E
  • E: 19.75 E
Mzkk hk477.JPG
Zarząd i członkowie "Sokoła" kościerskiego ok. 1925 r.
709534Kościerzyna kościół Trójcy.JPG
Autor: Dawid Galus, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Kościerzyna, kościół par. p.w. Św. Trójcy, 1914-1917
Kaszubia stadion.JPG
Autor: Yusek, Licencja: CC0
Stadion Kaszubii
WK14 Kościerzyna parowozownia Travelarz.jpg
Autor: Travelarz, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
To zdjęcie zostało wykonane podczas polskiej Wikiekspedycji kolejowej 2014 zorganizowanej przez
Stowarzyszenie Wikimedia Polska we współpracy z Fundacją Grupy PKP.
Wszystkie zdjęcia z wyprawy możesz zobaczyć w kategorii Wikiekspedycja kolejowa 2014.
Kościerzyna, tablica pamiątkowa 02.jpg
(c) Paweł Dudasz, CC BY-SA 3.0
Tablica pamiątkowa, Kościerzyna.
POL Kościerzyna flag.svg
Autor: MesserWoland, Licencja: CC-BY-SA-3.0
flaga miasta Kościerzyna
Koscierzyna, Poland - panoramio (19).jpg
(c) Almondox, CC BY 3.0
Koscierzyna, Poland
Piramida wieku Koscierzyna.png
Autor: Polskawliczbach, Licencja: CC BY-SA 2.5 pl
Piramida wieku mieszkańców Kościerzyny, 2014
Kościerzyna z lotu ptaka.jpg
Autor: Janusz Recław, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kościerzyna z lotu ptaka.
Powiat kościerski location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa powiatu kościerskiego, Polska
724348 Kościerzyna k. Zmartwywstania Pańskiego.JPG
Autor: Dawid Galus, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Kościerzyna, zespół kościoła ewangelickiego, ob. rzym.-kat. par. p.w. Zmartwychwstnia Pańskiego