Kocimiętka

Kocimiętka
	; Morfologia (kocimiętka właściwa)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	jasnotowate
Rodzaj	kocimiętka
	Nazwa systematyczna
	Nepeta L.; Sp. Pl. 570. 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Nepeta cataria L.
Synonimy
	Afridia Duthie; Cataria Adans.; Marmoritis Benth.; Oxynepeta Bunge; Phyllophyton Kudô; Pitardia Batt. ex Pit.; Pseudolophanthus Levin; Saccilabium Rottb.; Saussuria Moench; Schizonepeta (Benth.) Briq.; Vleckia Raf.;

Kocimiętka właściwa

Kocimiętka Faassena

Kocimiętka (Nepeta L.) – rodzaj roślin z rodziny jasnotowatych. Obejmuje ok. 290 gatunków^[4]. Występują one w strefie umiarkowanej Europy, Azji oraz w północnej Afryce i na obszarach górskich w Afryce tropikalnej. W Polsce rodzimym gatunkiem jest tylko kocimiętka naga N. pannonica, kilka innych dziczeje trwale lub przejściowo.

Rośliny zasiedlają zwykle suche, skaliste siedliska^[5]^[6]. Niektóre gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne, zwłaszcza kocimiętka Faassena N. × faasenii. Kocimiętka właściwa N. cataria stosowana jest w formie naparów w ziołolecznictwie, ma także działanie psychodeliczne. Niektóre gatunki zawierają nepetalakton, substancję wprawiającą wrażliwe na nią koty w stan euforyczny^[6], w efekcie zwierzęta te tarzając się mogą zniszczyć rośliny^[5]. Z kolei króliki nie stanowią zagrożenia dla kocimiętek^[6].

Rozmieszczenie geograficzne

Rośliny z tego rodzaju występują w strefie umiarkowanej Europy (24 gatunki), bez północnej części kontynentu, w Azji (z wyjątkiem południowo-wschodniej jej części) oraz w północnej Afryce i na obszarach górskich w Afryce tropikalnej^[5]^[6]. Rośliny introdukowane z tego rodzaju występują w północnej Europie, na obu kontynentach amerykańskich oraz w Nowej Zelandii^[4].

W Polsce rośnie jako rodzimy jeden gatunek, kilka innych jest uprawianych i niektóre dziczeją trwale lub przejściowo^[7].

Gatunki flory Polski^[7]

Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej^[7], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)^[4]

kocimiętka Mussiniego Nepeta mussinii Spreng. ex Henckel ≡ kocimiętka groniasta Nepeta racemosa Lam. – efemerofit
kocimiętka naga Nepeta pannonica L.
kocimiętka wielkokwiatowa Nepeta grandiflora M. Bieb. – efemerofit
kocimiętka właściwa Nepeta cataria L. – antropofit zadomowiony

Morfologia

Kocimiętka wielkokwiatowa

Kocimiętka naga

Nepeta manchurensis

Pokrój: Byliny, rzadko rośliny jednoroczne, osiągające do 1,2 m wysokości^[5].

Liście: Ulistnienie naprzeciwległe. Liście zwykle aromatyczne, pojedyncze i karbowane lub ząbkowane^[5].

Kwiaty: Zebrane w nibyokółkach w szczytowej części pędu. Kielich zrosłodziałkowy, 5-ząbkowy, z 15 żyłkami przewodzącymi. Korona niebieska lub biała, rzadziej żółta. U nasady zrośnięte płatki tworzą rurkę lejkowatą lub dzwonkowatą zakończoną dwiema wargami. Warga górna zakończona jest dwiema łatkami, a dolna trzema, z których środkowa jest największa. Cztery pręciki w dwóch parach, z których górna jest dłuższa, ale i ona nie wystaje z rurki korony. Zalążnia złożona z dwóch owocolistków, dwukomorowa, w każdej komorze z dwoma zalążkami. Szyjka słupka pojedyncza, z dwudzielnym znamieniem o nierównych ramionach^[5].

Owoce: Czterodzielne rozłupnie, rozpadające się na cztery pojedyncze rozłupki^[5].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z podplemienia Nepetinae z plemienia Mentheae, podrodziny Nepetoideae w rodzinie jasnotowatych Lamiaceae^[8].

Wykaz gatunków^[4]^[9]^[10]

Nepeta adenoclada Bornm.
Nepeta adenophyta Hedge
Nepeta adenothrix (Rech.f.) Jamzad & Serpoosh.
Nepeta agrestis Loisel.
Nepeta alaghezi Pojark.
Nepeta alatavica Lipsky
Nepeta algeriensis de Noé
Nepeta allotria Rech.f.
Nepeta altimurana (Rech.f.) Jamzad & Serpoosh.
Nepeta amicorum Rech.f.
Nepeta amoena Stapf
Nepeta anamurensis Gemici & Leblebici
Nepeta annua Pall.
Nepeta apuleji Ucria
Nepeta archibaldii Rech.f.
Nepeta argolica Bory & Chaub.
Nepeta argutidens (Rech.f.) Jamzad & Serpoosh.
Nepeta assadii Jamzad
Nepeta assurgens Hausskn. & Bornm.
Nepeta astorensis Shinwari & Chaudhri
Nepeta atlantica Ball
Nepeta autraniana Bornm.
Nepeta avromanica Jamzad & Serpoosh.
Nepeta azadkouhensis Saberamoli
Nepeta azurea R.Br. ex Benth.
Nepeta badachschanica Kudrjasch.
Nepeta bakhtiarica Rech.f.
Nepeta balouchestanica Jamzad & Ingr.
Nepeta barbara Maire
Nepeta barfakensis Rech.f.
Nepeta batalica Reshi
Nepeta baytopii Hedge & Lamond
Nepeta bazoftica Jamzad
Nepeta bellevii Prain
Nepeta betonicifolia C.A.Mey.
Nepeta binaloudensis Jamzad
Nepeta bituminosa (Fisch. & C.A.Mey.) Jamzad & Serpoosh.
Nepeta bodeana Bunge
Nepeta × boissieri Willk.
Nepeta bokhonica Jamzad
Nepeta bombaiensis Dalzell
Nepeta bornmuelleri Hausskn. ex Bornm.
Nepeta botschantzevii Czern.
Nepeta brachyantha Rech.f. & Edelb.
Nepeta bracteata Benth.
Nepeta brevifolia C.A.Mey.
Nepeta bucharica Lipsky
Nepeta caerulea Aiton
Nepeta caesarea Boiss.
Nepeta campestris Benth.
Nepeta camphorata Boiss. & Heldr.
Nepeta × campylantha Rech.f.
Nepeta cataria L. – kocimiętka właściwa
Nepeta cephalotes Boiss.
Nepeta chionophila Boiss. & Hausskn.
Nepeta ciliaris Benth.
Nepeta cilicica Boiss. ex Benth.
Nepeta clarkei Hook.f.
Nepeta coerulescens Maxim.
Nepeta complanata Dunn
Nepeta concolor Boiss. & Heldr. ex Benth.
Nepeta conferta Hedge & Lamond
Nepeta congesta Fisch. & C.A.Mey.
Nepeta connata Royle ex Benth.
Nepeta consanguinea Pojark.
Nepeta crinita Montbret & Aucher ex Benth.
Nepeta crispa Willd.
Nepeta curviflora Boiss.
Nepeta cyanea Steven – kocimiętka modra
Nepeta cyrenaica Quézel & Zaffran
Nepeta czegemensis Pojark.
Nepeta czukavinae Kamelin & Lazkov
Nepeta daenensis Boiss.
Nepeta decolorans Hemsl.
Nepeta deflersiana Schweinf. ex Hedge
Nepeta densiflora Kar. & Kir.
Nepeta dentata C.Y.Wu & S.J.Hsuan
Nepeta denudata Benth.
Nepeta depauperata Benth.
Nepeta dirmencii Yild. & Dinç
Nepeta discolor Royle ex Benth.
Nepeta distans Royle ex Benth.
Nepeta drassiana Reshi
Nepeta dschuparensis Bornm.
Nepeta duthiei Prain & Mukerjee
Nepeta elegans Lipsky
Nepeta elegantissima Jamzad & Serpoosh.
Nepeta elliptica Royle ex Benth.
Nepeta elymaitica Bornm.
Nepeta erecta (Royle ex Benth.) Benth.
Nepeta eremokosmos Rech.f.
Nepeta eremophila Hausskn. & Bornm.
Nepeta eriosphaera Rech.f. & Köie
Nepeta eriostachya Benth.
Nepeta ernesti-mayeri Diklic & V.Nikolic
Nepeta everardii S.Moore
Nepeta × faasenii Bergmans ex Stearn – kocimiętka Faassena
Nepeta flavida Hub.-Mor.
Nepeta floccosa Benth.
Nepeta foliosa Moris
Nepeta fordii Hemsl.
Nepeta formosa Kudrjasch.
Nepeta freitagii Rech.f.
Nepeta glechomifolia (Dunn) Hedge
Nepeta gloeocephala Rech.f.
Nepeta glomerata Montbret & Aucher ex Benth.
Nepeta glomerulosa Boiss.
Nepeta glutinosa Benth.
Nepeta gontscharovii Kudrjasch.
Nepeta govaniana (Wall. ex Benth.) Benth.
Nepeta graciliflora Benth.
Nepeta granatensis Boiss.
Nepeta grandiflora M.Bieb. – kocimiętka wielkokwiatowa
Nepeta grata Benth.
Nepeta griffithii Hedge
Nepeta gumerica Reshi
Nepeta hedgei Freitag
Nepeta heliotropifolia Lam.
Nepeta hemsleyana Oliv. ex Prain
Nepeta henanensis C.S.Zhu
Nepeta hindostana (B.Heyne ex Roth) Haines
Nepeta hispanica Boiss. & Reut.
Nepeta hormozganica Jamzad
Nepeta humilis Benth.
Nepeta hymenodonta Boiss.
Nepeta hystrix Greuter
Nepeta iranshahrii Rech.f.
Nepeta isaurica Boiss. & Heldr. ex Benth.
Nepeta ispahanica Boiss.
Nepeta italica L.
Nepeta jakupicensis Micevski
Nepeta jomdaensis H.W.Li
Nepeta juncea Benth.
Nepeta knorringiana Pojark.
Nepeta koeieana Rech.f.
Nepeta kokamirica Regel
Nepeta kokanica Regel
Nepeta komarovii E.A.Busch
Nepeta kotschyi Boiss.
Nepeta kurdica Hausskn. & Bornm.
Nepeta kurramensis Rech.f.
Nepeta ladanolens Lipsky
Nepeta laevigata (D.Don) Hand.-Mazz.
Nepeta lagopsis Benth.
Nepeta lamiifolia Willd.
Nepeta lamiopsis Benth. ex Hook.f.
Nepeta lancefolia Reshi
Nepeta lasiocephala Benth.
Nepeta latifolia DC. – kocimiętka szerokolistna
Nepeta laxiflora Benth.
Nepeta leucolaena Benth. ex Hook.f.
Nepeta linearis Royle ex Benth.
Nepeta lipskyi Kudrjasch.
Nepeta longibracteata Benth.
Nepeta longiflora Vent.
Nepeta longituba Pojark.
Nepeta lophanthus (L.) Fisch. ex Loew
Nepeta ludlow-hewittii Blakelock
Nepeta macrosiphon Boiss.
Nepeta mahanensis Jamzad & M.Simmonds
Nepeta manchuriensis S.Moore
Nepeta mariae Regel
Nepeta maussarifii Lipsky
Nepeta melissifolia Lam. – kocimiętka melisolistna
Nepeta membranifolia C.Y.Wu
Nepeta menthoides Boiss. & Buhse
Nepeta meyeri Benth.
Nepeta michauxii Briq.
Nepeta micrantha Bunge
Nepeta minuticephala Jamzad
Nepeta mirei Quézel
Nepeta mirzayanii Rech.f. & Esfand.
Nepeta monocephala Rech.f.
Nepeta monticola Kudr.
Nepeta multibracteata Desf.
Nepeta multicaulis Mukerjee
Nepeta multifida L.
Nepeta narynensis Kamelin & Lazkov
Nepeta natanzensis Jamzad
Nepeta nawarica Rech.f.
Nepeta nepalensis Spreng.
Nepeta nepetella L. – kocimiętka zwyczajna
Nepeta nepetoides (Batt. ex Pit.) Harley
Nepeta nervosa Royle ex Benth. – kocimiętka żyłkowana
Nepeta nivalis Benth.
Nepeta nuda L. – kocimiętka naga
Nepeta obtusicrena Boiss. & Kotschy ex Hedge
Nepeta odorifera Lipsky
Nepeta olgae Regel
Nepeta orphanidea Boiss.
Nepeta ouroumitanensis Franch.
Nepeta oxyodonta Boiss.
Nepeta pabotii Mouterde
Nepeta padamica Reshi
Nepeta paktiana Rech.f.
Nepeta pamirensis Franch.
Nepeta parnassica Heldr. & Sartori
Nepeta paucifolia Mukerjee
Nepeta persica Boiss.
Nepeta petraea Benth.
Nepeta pharica Prain
Nepeta phyllochlamys P.H.Davis
Nepeta pilinux P.H.Davis
Nepeta pinetorum Aitch. & Hemsl.
Nepeta podlechii Rech.f.
Nepeta podostachys Benth. – kocimiętka kłosowata
Nepeta pogonosperma Jamzad & Assadi
Nepeta polyodonta Rech.f.
Nepeta praetervisa Rech.f.
Nepeta prattii H.Lév.
Nepeta prostrata Benth.
Nepeta pseudokokanica Pojark.
Nepeta pubescens Benth.
Nepeta pungens (Bunge) Benth.
Nepeta racemosa Lam. – kocimiętka groniasta
Nepeta raphanorhiza Benth.
Nepeta rechingeri Hedge
Nepeta rivularis Bornm.
Nepeta roopiana Bordz.
Nepeta rotundifolia (Benth.) Benth.
Nepeta rtanjensis Diklic & Milojevic
Nepeta rubella A.L.Budantzev
Nepeta rugosa Benth.
Nepeta saccharata Bunge
Nepeta sahandica Noroozi & Ajani
Nepeta santoana Popov
Nepeta saturejoides Boiss.
Nepeta schiraziana Boiss.
Nepeta schmidii Rech.f.
Nepeta schtschurowskiana Regel
Nepeta schugnanica Lipsky
Nepeta scordotis L.
Nepeta septemcrenata Ehrenb. ex Benth.
Nepeta sessilifolia Bunge
Nepeta sessilis C.Y.Wu & S.J.Hsuan
Nepeta shahmirzadensis Assadi & Jamzad
Nepeta sheilae Hedge & R.A.King
Nepeta sibirica L. – kocimiętka syberyjska
Nepeta sorgerae Hedge & Lamond
Nepeta sosnovskyi Askerova
Nepeta souliei H.Lév.
Nepeta spathulifera Benth.
Nepeta sphaciotica P.H.Davis
Nepeta spruneri Boiss.
Nepeta stachyoides Coss. ex Batt.
Nepeta staintonii Hedge
Nepeta stenantha Kotschy & Boiss.
Nepeta stewartiana Diels
Nepeta straussii Hausskn. & Bornm.
Nepeta stricta (Banks & Sol.) Hedge & Lamond
Nepeta suavis Stapf
Nepeta subcaespitosa Jehan
Nepeta subhastata Regel
Nepeta subincisa Benth.
Nepeta subintegra Maxim.
Nepeta subsessilis Maxim. – kocimiętka rozłożysta
Nepeta sudanica F.W.Andrews
Nepeta sulfuriflora P.H.Davis
Nepeta sungpanensis C.Y.Wu
Nepeta supina Steven
Nepeta taxkorganica Y.F.Chang
Nepeta tenuiflora Diels
Nepeta tenuifolia Benth.
Nepeta teucriifolia Willd.
Nepeta teydea Webb & Berthel.
Nepeta tibestica Maire
Nepeta × tmolea Boiss.
Nepeta trachonitica Post
Nepeta transiliensis Pojark.
Nepeta trautvetteri Boiss. & Buhse
Nepeta trichocalyx Greuter & Burdet
Nepeta tschimganica (Lipsky) Jamzad & Serpoosh.
Nepeta tuberosa L.
Nepeta turanica Jamzad & Serpoosh.
Nepeta turcica (Dirmenci, Yildiz & Hedge) Jamzad & Serpoosh.
Nepeta tytthantha Pojark.
Nepeta uberrima Rech.f.
Nepeta ucranica L. – kocimiętka ukraińska
Nepeta veitchii Duthie
Nepeta velutina Pojark.
Nepeta viscida Boiss.
Nepeta vivianii (Coss.) Bég. & Vacc.
Nepeta wettsteinii Heinr.Braun
Nepeta wilsonii Duthie
Nepeta woodiana Hedge
Nepeta wuana H.J.Dong, C.L.Xiang & Jamzad
Nepeta yanthina Franch.
Nepeta yazdiana (Rech.f.) Jamzad & Serpoosh.
Nepeta yesoensis (Franch. & Sav.) B.D.Jacks.
Nepeta zandaensis H.W.Li
Nepeta zangezura Grossh.

Zastosowanie

Kocimiętki znajdują zastosowanie w ziołolecznictwie. Są to również ważne rośliny miododajne (wydajność z 1 hektara wynosi 150–200 kilogramów miodu), dlatego warto sadzić je w pobliżu pasiek. Niektóre gatunki i mieszańce są uprawiane jako rośliny ozdobne.

Wpływ na koty i muchy

Zachowanie kota w pobliżu kocimiętki

Kocimiętka znana jest także z wpływu, jaki wywiera na koty, od czego pochodzi nazwa rodzaju. Około 2/3 kotów jest podatnych na działanie kocimiętki^[11], cecha ta jest dziedziczna.

Rośliny zawierają nepetalakton^[6], będący prawdopodobnie kocim feromonem. Kiedy kot wyczuwa kocimiętkę, zaczyna się w niej tarzać, chwytać łapami, gryźć, lizać, następnie głośno mruczy i miauczy. Trwa to około 10 minut, po czym zwierzę traci zainteresowanie rośliną. Po kolejnych 2 godzinach cały proces może zajść na nowo. Małe kocięta i starsze koty wykazują mniejsze zainteresowanie kocimiętką, bardzo wyczulone na jej działanie wydają się osobniki w wieku rozrodczym.

Kocimiętka skutecznie odstrasza także niektóre owady: muchy bolimuszki kleparki (Stomoxys calcitrans, które żywią się krwią dużych ssaków, np. koni i krów), muchy domowe i karaczany^[12].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-10].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Nepeta L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-11-20].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 280. ISBN 0-333-74890-5.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 625. ISBN 978-1-107-11502-6.
↑ ^a ^b ^c ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 120, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ Genus Nepeta L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-11-20].
↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 129. ISBN 978-83-925110-5-2.
↑ Karpowiczowa Ludmiła(red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.
↑ Katarzyna Pielak: Koci narkotyk. 2008-09-02. [dostęp 2012-02-24].
↑ Sposób na muchy: kocimiętka [dostęp 2010-12-10]

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).

[A-3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-10].

[powo-4] Nepeta L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-11-20].

[philips-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 280. ISBN 0-333-74890-5.

[mabb-6] David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 625. ISBN 978-1-107-11502-6.

[checklist-7] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 120, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[grin-8] Genus Nepeta L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-11-20].

[gawrys-9] Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 129. ISBN 978-83-925110-5-2.

[10] Karpowiczowa Ludmiła(red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.

[11] Katarzyna Pielak: Koci narkotyk. 2008-09-02. [dostęp 2012-02-24].

[12] Sposób na muchy: kocimiętka [dostęp 2010-12-10]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne