Kodeks (zbiór praw)

Kodeks (z łac. codex: księga, spis) – akt normatywny zawierający logicznie usystematyzowany zbiór przepisów regulujących określoną dziedzinę stosunków społecznych. Obecnie w Polsce kodeksy są wydawane w formie ustaw; w II RP kilka kodeksów wydano w formie rozporządzenia z mocą ustawy. Kodeks może mieć moc prawną równą ustawie zwykłej (tak jest obecnie w polskim prawie), ale w niektórych systemach prawnych jego pozycja może być wyższa, wskutek czego przepisy innych ustaw sprzeczne z kodeksem podlegają uchyleniu. Normy kodeksowe, nawet jeśli są równe innym ustawom, mają jednak szczególne znaczenie ze względu na kompleksowość normowanych spraw i proces interpretacji przepisów.

Kodeksy obowiązujące w polskim prawie

„Kodeks” jest tylko tytułem konkretnego aktu normatywnego. Niektóre ustawy regulujące całościowo daną dziedziną nie mają szczególnych nazw (np. ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych). Niektóre stosują inne nazwy: „prawo” (np. Prawo własności przemysłowej) lub „ordynacja”.

Przykładami takich ustaw, nazywanymi pomimo tego potocznie kodeksami, są w szczególności:

Kodeksy obowiązujące w prawie rosyjskim

  • Kodeks postępowania arbitrażowego – Арбитражный процессуальный кодекс (reguluje postępowanie arbitrażowe przy państwowych sądach zajmujących się arbitrażem w działalności gospodarczej, przyjęty w 2002 r.),
  • Kodeks budżetowy – Бюджетный кодекс (reguluje zasady tworzenia i realizacji budżetów podmiotów i samej Federacji Rosyjskiej, 1998 r.),
  • Kodeks wodny – Водный кодекс (reguluje korzystanie z zasobów wody, 2006 r.),
  • Kodeks lotniczy – Воздушный кодекс (1997 r.),
  • Kodeks urbanistyczny – Градостроительный кодекс (reguluje prawo budowlane, 2004),
  • Kodeks cywilny – Гражданский кодекс (przyjęty w częściach w 1994 r., drugiej – w 1996 r., trzeciej – w 2001 r., czwartej – w 2006 r.),
  • Kodeks postępowania cywilnego – Гражданский процессуальный кодекс (przyjęty w 2002 r.),
  • Kodeks mieszkalnictwa – Жилищный кодекс (reguluje stosunki związane z pomieszczeniami mieszkalnymi, ich użytkowaniem, 2004 r.),
  • Kodeks ziemski – Земельный кодекс (reguluje stosunki w handlu i wykorzystania zasobów ziemi, 2001 r.),
  • Kodeks śródlądowego transportu wodnego – (2001 r.),
  • Kodeks administracyjny – Кодекс об административных правонарушениях (reguluje odpowiedzialność administracyjną (wykaz przestępstw może być uzupełniony na szczeblu regionalnym) w przypadku jednostek administracji publicznej oraz sprawy sądownictwa administracyjnego, 2001 r.),
  • Kodeks marynarki handlowej – Кодекс торгового мореплавания (2001 r.),
  • Kodeks leśny – Лесной кодекс (przyjęty w 2006 r.),
  • Kodeks podatkowy – Налоговый кодекс (przyjęty w 1998 i 2000 r.),
  • Kodeks rodzinny – Семейный кодекс (1995 r.),
  • Kodeks celny – Таможенный кодекс (2003 r.),
  • Kodeks pracy – Трудовой кодекс (2001 r.),
  • Kodeks karny wykonawczy – Уголовно-исполнительный кодекс (reguluje tylko wykonywanie sankcji, 1997 r.),
  • Kodeks postępowania karnego – Уголовно-процессуальный кодекс (reguluje procedurę odpowiedzialności karnej, 2001 r.),
  • Kodeks karny – Уголовный кодекс (regulują przepisy ogólne odpowiedzialności karnej, określa kary i zawiera wykaz czynów uważanych za przestępstwo, 1996 r.).

Kodeksy obowiązujące w prawie niemieckim

  • Kodeks karny – Strafgesetzbuch (1 stycznia 1872 r.)
  • Kodeks prawa socjalnego – Sozialgesetzbuch (reguluje wszystkie zagadnienia ustawodawstwa socjalnego takie jak ubezpieczenia społeczne, prawo do zasiłków czy dodatków oraz postępowanie przed sądami ubezpieczeń społecznych, 1 stycznia 1976 r.),
  • Kodeks cywilny – Bürgerliches Gesetzbuch (1 stycznia 1900 r.),
  • Kodeks handlowy – Handelsgesetzbuch (1 stycznia 1900 r.),
  • Kodeks prawa budowlanego – Baugesetzbuch (1 lipca 1987 r.)
  • Międzynarodowy kodeks karny – Völkerstrafgesetzbuch (reguluje prawo karne z zakresu zbrodni wojennych, ludobójstwa i zbrodni przeciwko ludzkości, 30 czerwca 2002 r.),
  • Kodeks ochrony środowiska – Umweltgesetzbuch (projektowany z inicjatywy Ministerstwa Środowiska).

Kodeksy obowiązujące w prawie austriackim

  • Kodeks cywilny – Allgemeines bürgerliches Gesetzbuch (1 stycznia 1812 r.),
  • Kodeks karny – Strafgesetzbuch (1 stycznia 1975 r.),
  • Kodeks handlowy – Unternehmensgesetzbuch (1 stycznia 2007 r.).

Kodeksy obowiązujące w prawie szwajcarskim

  • Kodeks cywilny – Zivilgesetzbuch (1 stycznia 1912 r.),
  • Kodeks karny – Strafgesetzbuch (1 stycznia 1942 r.).

Inne kodeksy

Powszechnie uważa się, że pierwszym zbiorem praw, znanym jako kodeks, był kodeks Hammurabiego. Jednak znane są przynajmniej trzy wcześniejsze kodeksy – kodeks sumeryjskiego króla Ur-Nammu (ok. 2060 r. p.n.e.), kodeks Lipit-Isztar, władcy miasta Isin (początek II tysiąclecia p.n.e.) oraz akadyjski Kodeks z Esznunny (jw.)[2]. Do innych ważnych bądź znanych kodeksów należały: Kodeks Justyniana, Kodeks Napoleona, Kodeks cywilny Królestwa Polskiego z 1825 r., austriacki Allgemeines bürgerliches Gesetzbuch (tzw. ABGB), niemiecki Bürgerliches Gesetzbuch (tzw. BGB) i szwajcarski Zivilgesetzbuch; kodeks Bushidō.

Kościół katolicki posługuje się własnym Kodeksem prawa kanonicznego.

Przypisy

  1. ↑ Optymalna wizja Kodeksu cywilnego w Rzeczypospolitej Polskiej.
  2. ↑ Władysław Rozwadowski: Prawo rzymskie. Zarys wykładu wraz z wyborem źródeł. Poznań: Ars boni et aequi, 1992, s. 36.