Kolaboracja pod okupacją niemiecką podczas II wojny światowej

Niemcy z Łodzi witają hitlerowskim pozdrowieniem niemiecką kawalerię w 1939 roku.

Kolaboracja pod okupacją niemiecką podczas II wojny światowej

Podobnie jak podczas wielu wcześniejszych konfliktów wojennych, także podczas II wojny światowej okupanci niemieccy chcieli oprzeć się na współdziałaniu określonych kręgów ludności z niektórych podbitych krajów, bądź też tę ludność zmuszała do tego sytuacja wojenna. Bez pewnego zakresu tej współpracy nie mogłyby też funkcjonować mechanizmy życia codziennego, nieodzowne również dla okupanta dla zabezpieczenia jego interesów. Prawo międzynarodowe dopuszcza współdziałanie z władzami okupacyjnymi, które oznacza minimum identyfikacji z celami najeźdźcy. Inny charakter miała jednak dobrowolna współpraca z okupantem na rzecz jego siły militarnej, postawa naruszająca lojalność wobec własnego państwa lub co najmniej stawiająca ją pod znakiem zapytania, która po wojnie została nazwana kolaboracją.

Dla określenia różnej treści współpracy zbiorowej z okupantem w okresie II wojny światowej używa się współcześnie różnych pojęć, jak zdrada i quislingizm (podobne zakresy znaczeniowe), kolaboracjonizm w znaczeniu zbliżenia ideologicznego oraz kolaboracja jako przeciwieństwo postawy wyczekującej. Niekiedy pojawia się także termin „superkolaboracja”, który oznacza najwyższą gorliwość w służbie najeźdźcy lub wyrzeczenie się własnego państwa czy narodu, dobrowolną opcję na rzecz Niemiec (np. wojskowa przysięga na wierność Hitlerowi czy zadeklarowanie niemieckiej przynależności państwowej).

Kolaborację można podzielić na kolaborację indywidualną oraz instytucjonalną. Pierwszy typ kolaboracji dotyczy współpracy z okupantem pojedynczych osób (polityków, działaczy społecznych, wojskowych, przemysłowców, ludzi kultury itp.), natomiast w drugim przypadku chodzi o kolaborację określonych struktur państwowych, jeśli odbywała się ona w pewnych ramach organizacyjnych. W tym przypadku wydziela się kolaborację na płaszczyźnie państwowo-politycznej, ideologicznej, wojskowej, gospodarczej i kulturalnej.

Kolaboracja na płaszczyźnie państwowo-politycznej

W tym przypadku polityka kolaboracji była realizowana przez instytucje państwowe: rząd, parlament i ewentualnie głowę państwa, aparat sądowniczy oraz policje i inne jednostki parapolicyjne. Odmienna sytuacja występowała w przypadku, kiedy dochodziło do emigracji najwyższych władz lub usunięcia przez okupanta legalnych instytucji politycznych; wtedy ciężar kolaboracji spoczywał na administracji państwowej różnego szczebla. W Europie lat 1938–1945 tak rozumiana kolaboracja istniała praktycznie we wszystkich krajach okupowanych przez III Rzeszę.

Historycy wyróżniają 2 formy tego typu kolaboracji: attentyzm, czyli kolaborację bierną, która występuje wówczas, gdy głównym celem kolaborujących władz jest ochrona własnego społeczeństwa oraz aktywizm, tj. kolaborację aktywną, która ma na celu wykorzystanie warunków okupacji do przeprowadzenia głębszych zmian strukturalnych na okupowanym terytorium.

Po opanowaniu podbitych przez siebie krajów Niemcy stosowali różnorodną taktykę wobec lokalnych rządów i administracji. Wynikała ona z takich okoliczności, jak metoda zajęcia kraju oraz cele, jakie Hitler wiązał z poszczególnymi państwami i społeczeństwami.

Poszczególne, okupowane przez III Rzeszę państwa były ponadto pod okupacyjnym zarządem wojskowym (np. Belgia) lub cywilnym (np. Holandia).

Kolaboracja ideologiczna

Kolejną z form kolaboracji w państwach okupowanych przez Niemcy podczas II wojny światowej była kolaboracja ideologiczna, zwana też niekiedy kolaboracjonizmem. Wynikała ona ze zbliżenia ideologicznego niektórych rodzimych partii i ugrupowań politycznych do ideałów faszyzmu czy niemieckiego nazizmu. Dotyczyło to również niektórych przedwojennych partii politycznych, zwłaszcza w początkach okupacji oraz germańskich SS, tworzonych tylko w niektórych z okupowanych państwach:

Kolaboracja wojskowa

Ten typ kolaboracji oznaczał współpracę z okupantem pozostawionych lub tworzonych od nowa armii krajowych oraz udział ochotniczych formacji wojskowych w armii niemieckiej, a także współpracę z władzami niemieckimi formacji o charakterze wojskowym. Dotyczy to również antykomunistycznych partyzantek narodowych, które w niektórych krajach z różnych powodów współdziałały z Niemcami:

Polacy nigdy nie utworzyli kolaboracyjnych struktur władzy (rządu, struktur wojskowych, ani polskich jednostek Waffen-SS), co stanowiło wyjątek wśród krajów europejskich okupowanych przez III Rzeszę[1]. Za kolaborancką uchodzi organizacja Toma, utworzona przez niemieckiego agenta hauptmanna Huberta Jurę, współpracująca z gestapo i SS w celu zwalczania lewicowych organizacji podziemnych[2]

Przypisy

  1. Andrzej Poleski, Jakub Basista, Tadeusz Czekalski, Krzysztof Stopka: Dzieje Polski. Kalendarium. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2000, s. 702–710.
  2. Andrzej J. Zakrzewski: „Słownik biograficzny ziemi częstochowskiej”. 1998. s. 51–52.

Bibliografia

  • Mirosław Cygański, Polityka narodowościowa kierownictwa SS w okupowanych państwach Europy zachodniej i północnej w latach 1940–1944/1945, Opole 1998
  • Włodzimierz Bonusiak, Polityka ludnościowa III Rzeszy na okupowanych obszarach ZSRR (1941-1944), Rzeszów 1992.
  • Ryszard Torzecki, Kwestia ukraińska w polityce III Rzeszy, Warszawa 1972.
  • Jerzy Turonek, Białoruś pod okupacją niemiecką, Warszawa 1993.
  • Janusz Sobczak, Polska w propagandzie i polityce III Rzeszy w latach 1939–1945, Poznań 1988.
  • Eugeniusz Duraczyński, Jerzy Janusz Terej, Europa podziemna 1939-1945, Warszawa 1974.
  • Jerzy Eisler, Kolaboracja we Francji 1940-1944, Warszawa: Książka i Wiedza, 1989, ISBN 83-05-11967-X, OCLC 834687409.
  • Czesław Madajczyk, Faszyzm i okupacje 1938-1945: wykonywanie okupacji przez państwa Osi w Europie, t. 1, Ukształtowanie się zarządów okupacyjnych, t. 2, Mechanizmy realizowania okupacji, Poznań 1983-1984.
  • Ivan Kamenec, Tragedia polityka, księdza i człowieka: Jozef Tiso 1887-1947, Warszawa 2001.
  • pod red. Sławomira Kalembki, Norberta Kasparka, Między irredentą a kolaboracją: postawa społeczeństwa polskiego wobec zaborców, Olsztyn 1999.

Media użyte na tej stronie

German cavalry enters the Polish city of Łódź Litzmannstadt greeted by members of the city considerable ethnic German community.jpg
German cavalry enters the Polish city of Łódź (Litzmannstadt) greeted by members of the city considerable ethnic German community.