Konrad Adenauer

Konrad Adenauer
Ilustracja
(c) Bundesarchiv, B 145 Bild-F078072-0004 / Katherine Young / CC BY-SA 3.0 DE

Konrad Adenauer w 1952 r.
Pełne imię i nazwisko

Konrad Hermann Josef Adenauer

Data i miejsce urodzenia

5 stycznia 1876
Kolonia

Data i miejsce śmierci

19 kwietnia 1967
Bad Honnef

Kanclerz Niemiec
Okres

od 15 września 1949
do 16 października 1963

Przynależność polityczna

Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna

Poprzednik

Lutz Schwerin von Krosigk (jako kanclerz III Rzeszy)

Następca

Ludwig Erhard

podpis
Odznaczenia
Krzyż Żelazny (1813) II Klasy Krzyż Wielki Specjalnego Wykonania Orderu Zasługi RFN IV Klasa Orderu Orła Czerwonego (Prusy) Order Bawarski Zasługi Członek Orderu Najwyższego Słońca I klasy (Afganistan) Krzyż Wielki I Klasy Odznaki Honorowej za Zasługi Krzyż Wielki Orderu Wyzwoliciela San Martina (Argentyna) Krzyż Wielki Orderu Maja (Argentyna) Wielka Wstęga Orderu Leopolda (Belgia) Krzyż Wielki Narodowego Orderu Kondora Andów (Boliwia) Krzyż Wielki Orderu Krzyża Południa (Brazylia) Krzyż Wielki Orderu Zasługi (Chile) Krzyż Wielki Orderu Zasługi Duarte, Sáncheza y Mella (Dominikana) Krzyż Wielki Narodowego Orderu Zasługi (Ekwador) Krzyż Wielki Orderu Świętej Trójcy (Etiopia) Krzyż Wielki Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Krzyż Wielki Orderu Jerzego I (Grecja) Krzyż Wielki Narodowego Orderu Honoru i Zasługi (Haiti) Krzyż Wielki Orderu Izabeli Katolickiej (Hiszpania) Krzyż Wielki Orderu Zasługi Cywilnej (Hiszpania) Kawaler Krzyża Wielkiego Orderu Lwa Niderlandzkiego (Holandia) Wielka Wstęga Orderu Korony od 1939 (Iran) Krzyż Wielki Orderu Sokoła (Islandia) Wielka Wstęga Orderu Wschodzącego Słońca (Japonia) Krzyż Wielki Orderu Boyacá (Kolumbia) Krzyż Wielki Orderu Korony Dębowej (Luksemburg) Krzyż Wielki I klasy Orderu Narodowego Madagaskaru Wstęga Kategorii Specjalnej Orderu Orła Azteckiego (Meksyk) Krzyż Wielki Orderu Rubéna Dario (Nikaragua) Krzyż Wielki Orderu Słońca Peru Order „Nishan-e-Imtiaz” I klasy (Pakistan) PRT Military Order of the Tower and of the Sword - Grand Cross BAR.png Krzyż Wielki Orderu Chrystusa Krzyż Wielki ze Srebrną Gwiazdą Narodowego Orderu Joségo Matiasa Delgado (Salwador) Krzyż Wielki Orderu Narodowego Lwa (Senegal) Order Republiki I klasy (Sudan) Kawaler Wielkiej Wstęgi Orderu Słonia Białego (Tajlandia) Kawaler Wielkiej Wstęgi Orderu Korony Tajlandii Order Najwyższy Chrystusa Order Złotej Ostrogi Kawaler Orderu Grobu ŚwiętegoWielka Wstęga Orderu Oswobodziciela (Wenezuela) Krzyż Wielki Orderu Św. Michała i Św. Jerzego (Wielka Brytania) Order Zasługi Republiki Włoskiej I Klasy (1951-2001)

Konrad Hermann Josef Adenauer (wym. [ˈkɔnʁa:t ˈhɛɐman ˈjo:zɛf ˈa:dənaʊɐ]; ur. 5 stycznia 1876 w Kolonii, zm. 19 kwietnia 1967 w Bad Honnef) – niemiecki polityk, mąż stanu, działacz i długoletni przywódca Unii Chrześcijańsko-Demokratycznej (CDU), kanclerz RFN w latach 1949–1963. Z zawodu prawnik.

W latach 1917–1933 sprawował urząd nadburmistrza Kolonii. W okresie rządów hitlerowskich nie brał udziału w życiu politycznym i jako przeciwnik nazizmu był dwukrotnie aresztowany. W 1945 ponownie został nadburmistrzem Kolonii. Był współzałożycielem partii chrześcijańsko-demokratycznej CDU, od 1950 do 1966 był jej przewodniczącym. W latach 1949–1963 sprawował urząd kanclerza RFN. Doprowadził m.in. do nawiązania stosunków dyplomatycznych z ZSRR i do uwolnienia przez ZSRR ostatnich 10 000 jeńców wojennych w 1955 r., co społeczeństwo uznało za największy jego sukces[1]. Doprowadził również do odbudowy gospodarczej Niemiec oraz ich integracji z Europą Zachodnią, od przyjęcia planu Marshalla, poprzez członkostwo w EWG i NATO.

Życiorys

Młodość

Konrad Adenauer w 1896

Konrad Adenauer był trzecim z pięciorga dzieci sekretarza Sądu Apelacyjnego w Kolonii (obecnie Oberlandesgericht Köln) i późniejszego radcy kanclerskiego Johanna Konrada Adenauera i jego małżonki Heleny z d. Scharfenberg[2]. 5 marca 1894 Adenauer zdał maturę w Apostelgymnasium w Kolonii, potem studiował nauki prawnicze i wiedzę o państwie na uniwersytetach we Fryburgu Bryzgowijskim, Bonn i Monachium[2], był członkiem katolickich organizacji studenckich, z którymi utrzymywał związki w ciągu całego swojego życia.

W latach 1897 i 1901 zdał egzaminy państwowe kwalifikujące do wykonywania zawodu prawnika. Ze względów zdrowotnych nie musiał odbywać służby wojskowej. W latach 1901–1906 był asesorem sądowym przy prokuraturze w Kolonii, przedstawicielem kancelarii adwokackiej radcy prawnego Hermanna Kausena przy Krajowym Sądzie Najwyższym w Kolonii, sędzią pomocniczym Sądu Krajowego w Kolonii. W 1901 przystąpił do Partii Centrum[3]. W 1906 roku został wybrany na radnego miasta Kolonii[4]. W 1909 został wybrany na stanowisko pierwszego radnego[4] i tym samym zastępcę nadburmistrza Kolonii.

W 1905 ożenił się z Emmą Weyer, wchodząc w ten sposób do wyższych sfer Kolonii. Jego pierwsza żona zmarła przedwcześnie w 1916 r. w wieku 36 lat. W 1919 ożenił się ponownie. Jego drugą żoną była Augusta Zinser. Z obu małżeństw miał ośmioro dzieci. Swoją drugą żonę przeżył o wiele lat – zmarła w 1948 w Rhöndorf wskutek choroby po pobycie w więzieniach Gestapo.

Burmistrz Kolonii

Podpis Adenauera na banknocie emitowanym w 1920 w Kolonii

W październiku 1917 r. został wybrany na burmistrza Kolonii[5], cesarz Wilhelm II nadał mu tytuł nadburmistrza[4], sprawował ten urząd do 1933 r. Pod koniec I wojny światowej w Kolonii nastąpiły problemy z zaopatrzeniem w żywność, co wymagało zdecydowanych działań ze strony władz miasta[5].

W okresie powojennym jako burmistrz podjął się modernizacji Kolonii. Na mocy traktatu wersalskiego fortyfikacje dookoła miasta miały być zburzone[6]. Zburzenie fortyfikacji umożliwiło rozbudowę i modernizacje miasta[6]. Doprowadził do reaktywacji i rozbudowy Targów Kolońskich i Uniwersytetu Kolońskiego[7]. Znaczący był jego udział w utworzeniu zakładów Forda i w budowie obiektów transportowych, jak np. mostu w Mühlheim i autostrady Kolonia – Bonn w 1932 r., pierwszej autostrady niemieckiej (obecnie A555). W razie konieczności negocjował także ze skrajnymi politycznymi przeciwnikami (np. z KPD), aby przeforsować swoje projekty w radzie miejskiej. W 1928 r. otworzył pierwszą światową wystawę prasową „Pressa” w Kolonii.

Kolonia, tak jak inne miasta i gminy Nadrenii, należała wtedy do kraju związkowego Prusy, tzw. Prowincji Nadreńskiej Prusy. W latach 1921–1933 Adenauer był prezydentem Pruskiej Rady Stanu[8]. Stanowisko wymagało od niego częstych kontaktów z władzami centralnymi Republiki Weimarskiej[8]. W związku z tym w latach 20. dwukrotnie sondowano, czy jest zainteresowany stanowiskiem kanclerza Rzeszy, za każdym razem jednak odmawiał[8].

Okres III Rzeszy

Negatywnie oceniał nazizm[9]. W 1932 roku jako prezydent Pruskiej Rady Stanu przeciwstawił się rozwiązaniu parlamentu krajowego Prus[9]. W lutym 1933 odmówił powitania na lotnisku przybywającego do Kolonii Adolfa Hitlera[9]. Zakazał wieszania swastyk na budynkach należących do administracji miasta, nakazał również zdjąć z mostu wywieszone tam sztandary nazistowskie[9]. Wywołało to wściekłość nazistów[9]. W wyniku wyborów komunalnych 12 marca na skutek niezgodnych z prawem manipulacji rządu centralnego został odwołany ze stanowiska nadburmistrza Kolonii[10]. Wytoczono mu proces o korupcję, nie znaleziono jednak żadnych dowodów, sprawa została umorzona w 1934 roku[10].

Na krótki czas schronił się w opactwie Maria Laach w górach Eifel[4], gdzie był gościem kolegi szkolnego, opata Herwegena[11]. 1934 wprowadził się z rodziną do domu w Neubabelsbergu, na przedmieściach Poczdamu[10]. 30 czerwca 1934 został aresztowany w związku z puczem Röhma, jednak zwolniono go po 2 dniach[12]. W następnych latach często zmieniał miejsce pobytu i ukrywał się okazjonalnie u przyjaciół. W 1937 r. uzyskał po upartej walce emeryturę i odszkodowanie za swój zarekwirowany przez nazistów dom w Kolonii[11], dzięki temu zbudował dom w Rhöndorfie.

Utrzymywał kontakt z działaczami różnych grup ruchu oporu wobec nazizmu, głównie katolickich, nie brał jednak udziału w działaniach opozycji antyhitlerowskiej[13].

W sierpniu 1944 został aresztowany wspólnie z żoną[4]. Spędził w areszcie w Kolonii 3 miesiące[4]. Z końcem września udało mu się zbiec, ale wkrótce potem został ponownie ujęty i jako pojedynczy więzień został zamknięty w więzieniu Gestapo w Brauweiler (gmina w powiecie Kolonia), ale traktowano go tam stosunkowo łagodnie. Jego syn Max uzyskał umorzenie aresztu ojca, ponieważ w Berlinie nie było żadnych dowodów przeciwko niemu. O jego dossier po prostu zapomniano, o jego uwolnieniu też. 26 listopada 1944 opuścił więzienie Gestapo, nie wolno mu jednak było przebywać w Kolonii. Koniec wojny zastał go wraz z już wcześniej zwolnioną i ciężko chorą żoną w domu w Rhöndorfie, który to dom znalazł się pod ostrzałem artyleryjskim i został poważnie uszkodzony.

Po II wojnie światowej (1945-1949)

Konrad Adenauer na plakacie z 1949

W maju 1945 69-letni Adenauer został wyznaczony przez amerykański rząd wojskowy na stanowisko burmistrza Kolonii[14]. Znajdował się na amerykańskiej, tzw. Białej Liście (dla całych Niemiec) na pierwszym miejscu. Po przejęciu Kolonii przez brytyjskie władze okupacyjne został jednak zwolniony 6 października 1945 z urzędu burmistrza[14]. 2 września został członkiem założycielem i członkiem zarządu Partii Chrześcijańsko-Demokratycznej (CDP) w Nadrenii[14]. Partia została założona przez byłych działaczy Partii Centrum[14].

W grudniu 1945 wziął udział w zjeździe CDU w Bad Godesberg[15]. W marcu 1946 został przewodniczącym CDU w brytyjskiej strefie okupacyjnej[14]. W 1947 mianowano go przewodniczącym CDU we wszystkich trzech strefach okupacyjnych[16].

W okresie powojennym Adenauer uważał, że największym zagrożeniem dla Niemiec jest ZSRR i komunizm[17]. Uznawał zacieśnienie współpracy z państwami Europy zachodniej i sojusz z USA za skuteczną formę obrony przed wpływami ZSRR[17]. Za największego sojusznika Niemiec uważał Francję[17]. W odróżnieniu od ówczesnych polityków SPD sądził, że zjednoczenie Niemiec nie jest możliwe dopóki ZSRR pozostaje supermocarstwem[18]. Sprawę rewizji granic Niemiec z Polską uważał za drugorzędną, nie poświęcał jej uwagi[18].

W 1948 roku powstała Rada Parlamentarna, której celem było stworzenie nowej konstytucji Niemiec[19]. Dzięki kompromisowi z SPD Adenauer został jej przewodniczącym i odgrywał decydującą rolę w pracach nad konstytucją[19]. Dzięki temu stanowisku udało mu się zyskać dużą popularność w niemieckim społeczeństwie[20]. Konstytucja została uchwalona 8 maja 1949 roku[20].

Kanclerz Niemiec (1949-1963)

Konrad Adenauer, 1956

14 sierpnia 1949 miały miejsce wybory do Bundestagu. Koalicja CDU/CSU zdobyła 31% głosów i okazała się najsilniejszym ugrupowaniem w parlamencie, nie miała jednak samodzielnej większości[21]. Większość posłów CDU i CSU chciała wielkiej koalicji z SPD[22]. Adenauer utworzył jednak koalicje z FDP i DP[22]. 15 września 1949 roku został wybrany kanclerzem Niemiec, w głosowaniu miał przewagę tylko jednego głosu[22]. W 1953 roku CDU/CSU ponownie wygrało wybory. Adenauer utworzył koalicje z partią zrzeszającą niemieckich uchodźców ze wschodu i DP, co dało mu większość 2/3 umożliwiającą zmianę konstytucji. Pragnął zmienić konstytucje, by umożliwić budowę armii[23]. W 1957 CDU/CSU wygrało wybory po raz kolejny, zdobywając 50,2% głosów, co dawało bardzo mocną większość bezwzględną[23]. W 1961 roku ponownie stanął na czele rządu po wygranych wyborach. W październiku 1963 roku podał się do dymisji z urzędu kanclerza, aż do 1966 roku pozostał jednak szefem CDU i deputowanym do Bundestagu[24].

Poglądy ekonomiczne

Jako kanclerz Adenauer był zwolennikiem koncepcji społecznej gospodarki rynkowej stworzonej przez Ludwiga Erharda[19]. Koncepcja ta łączyła w sobie postulaty sprawiedliwości społecznej i wolnego rynku[19]. Adenauer był zwolennikiem państwa dobrobytu, które na przykład finansowało budowę mieszkań komunalnych, ale jednocześnie sprzeciwiał się nacjonalizacji sektorów gospodarki czy wprowadzeniu gospodarki centralnie planowanej co proponowało wówczas SPD[19].

Okres rządów Adenauera to czas wzrostu gospodarczego, spadku bezrobocia, intensywnych inwestycji państwa w infrastrukturę i mieszkalnictwo[19].

Obronność

Jako kanclerz Adenauer był zwolennikiem remilitaryzacji Niemiec i dołączenia do NATO[25]. Konstytucja RFN zakazywała posiadania armii, Adenauer obawiał się jednak agresji sowieckiej na RFN i sądził, że należy zmienić te zapisy[25]. W maju 1955 udało się zrealizować te cele, po uprzedniej zmianie konstytucji RFN została przyjęta do NATO[26].

Około 1954 Adenauer rozpoczął starania, mające na celu uzyskanie dostępu przez Niemcy do broni nuklearnej, a nawet możliwość własnej produkcji. Choć oficjalnie w 1954 odrzucił możliwość produkcji broni nuklearnej na terenie Niemiec, kanałami dyplomatycznymi wysyłał inne sygnały. Wraz z przystąpieniem do NATO, przywódcy wojskowi i polityczni rozpoczęli debatę nad możliwością uzyskania przez wojska niemieckie broni zdolnej do przenoszenia ładunków nuklearnych. Po roku 1956 Adenauer skrycie wysuwał tezę, że Republika Federalna Niemiec będzie musiała samodzielnie produkować broń nuklearną. W rezultacie Franz Josef Strauß, nowy minister Niemiec, wynegocjował sekretną umowę wojskową z Francją, która dotyczyła również współpracy w dziedzinie broni atomowej. We wrześniu 1956 po przystąpieniu do Euroatomu, kanclerz powiedział, że członkostwo to da Niemcom „możliwość stworzenia broni nuklearnej w normalny sposób”.

Integracja europejska

Plakat wyborczy CDU z 1953 roku z wizerunkiem Adenauera, hasło wyborcze brzmi "Żadnych eksperymentów!"

W polityce zagranicznej Adenauer był zwolennikiem integracji europejskiej i sojuszu z Francją[27]. W maju 1950 roku z entuzjazmem przyjął propozycje Roberta Schumana, francuskiego ministra spraw zagranicznych, który postulował stworzenie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali[27]. W kwietniu 1951 Adenauer był jednym z sygnatariuszy traktatu paryskiego, który powoływał do życia wspólnotę[28]. Wspólnota przekształciła się z organu kontrolującego niemiecki przemysł w związek gospodarczy, który był poprzednikiem Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i dzisiejszej Unii Europejskiej.

Umowa z Izraelem

Adenauer podczas wizyty w Izraelu, 1966

Adenauer uznał zobowiązanie Niemiec Zachodnich względem Izraela, jako głównego przedstawiciela Żydów, do rekompensaty za Holocaust[29]. 10 września 1952 oba państwa zawarły Luksemburską Umowę Reparacyjną, na mocy której Niemcy Zachodnie zgodziły się na wypłatę odszkodowań[30]. Kanclerz RFN dążył do porozumienia zarówno w imię moralnego obowiązku, jak i politycznego pragmatyzmu[31][32]. Uregulowanie sprawy odszkodowań dla ofiar Holocaustu było dla Niemiec warunkiem uznania na arenie międzynarodowej, jak i dobrych stosunków z USA[33][34].

Postawa wobec denazyfikacji

Początkowo większość Niemców popierała denazyfikację, z czasem jednak opinia publiczna zmieniła zdanie i większość była jej przeciwna[35]. W okresie rządów Adenauera uchwalono dwie amnestie dla byłych nazistów, w 1949 i 1954 roku[36]. W latach 50. Adenauer był zwolennikiem integracji byłych nazistów ze społeczeństwem[36]. Na skutek tej polityki większość byłych nazistów w tym wielu zbrodniarzy i stosunkowo wysoko postawionych działaczy (np. gauleiterów) została uniewinniona, zwolniona z więzienia i powróciła do pracy[36]. Władze USA były oficjalnie nieprzychylnie nastawione wobec tego procesu, same jednak zatrudniały byłych naukowców współpracujących z nazistami czy ekspertów SS ze względu na ich kwalifikacje (przykładem Wernher von Braun)[36]. Adenauer ostentacyjnie spotykał się z byłymi generałami Wehrmachtu, w 1953 spotkał się publicznie w więzieniu z generałem SS Kurtem Meyerem[36]. Meyer był skazany na karę śmierci za mordowanie jeńców wojennych, na skutek zabiegów władz niemieckich wyrok został zamieniony na dożywocie[36]. W 1954 roku Meyer został zwolniony z więzienia[36]. Bliskim współpracownikiem kanclerza przez wiele lat był Hans Globke, który wprawdzie nie należał do NSDAP, ale w 1935 roku współpracował przy tworzeniu ustaw norymberskich[37].

Relacje z PRL

W okresie rządów Adenauera RFN nie posiadał granicy z PRL. Kanclerz odmawiał uznania ówczesnej granicy NRD z Polską. Uzależniał jej uznanie od zawarcia traktatu pokojowego z ZSRR i uregulowania kwestii zjednoczenia Niemiec[38]. Na relacje z PRL rzutowała kwestia uchodźców i przesiedleńców ze Wschodu. W latach 50. co 5. obywatel RFN był uchodźcą lub przesiedleńcem ze Wschodu. Przesiedleńcy wyznawali poglądy szowinistyczne, żywili nienawiść wobec krajów, z których zostali wysiedleni (Polski i Czechosłowacji), domagali się przywrócenia granic Niemiec z 1937 roku[39]. CDU/CSU walczyło o elektorat uchodźców, Adenauer podkreślał prawo uchodźców do powrotu do swoich domów na Wschodzie, uzależniał jednak ten powrót od pokonania ZSRR i zjednoczenia Niemiec[18]. W praktyce jednak temat granic Niemiec na wschodzie był mu obojętny, ponieważ miał on świadomość tego, że ich zmiana nie jest możliwa dopóki istnieje ZSRR[18].

Adenauer był bardzo negatywnie przedstawiany w propagandzie PRL. „Trybuna Ludu” zarzucała mu sprzyjanie ideologii faszystowskiej i innym ruchom skrajnie prawicowym[40]. Zarzucano mu również, że nie reprezentuje interesów społeczeństwa niemieckiego, które rzekomo popiera Komunistyczną Partię Niemiec, a nie CDU[41]. „Trybuna Ludu” pisała o związkach Adenauera z byłymi nazistami i piętnowała poparcie Kościoła katolickiego w Niemczech dla CDU/CSU[41].

Zobacz też

Przypisy

  1. Adenauer – architekt Republiki.
  2. a b Konrad Adenauer 1876 – 1967. [dostęp 2019-11-21]. (niem.).
  3. Adenauer, Konrad (Hermann Joseph). [dostęp 2019-11-22]. (niem.).
  4. a b c d e f Konrad Adenauer. [dostęp 2019-11-22]. (niem.).
  5. a b Irving 2002 ↓, s. 18.
  6. a b Irving 2002 ↓, s. 29.
  7. Irving 2002 ↓, s. 32.
  8. a b c Irving 2002 ↓, s. 38.
  9. a b c d e Irving 2002 ↓, s. 50.
  10. a b c Irving 2002 ↓, s. 51.
  11. a b Irving 2002 ↓, s. 52.
  12. Irving 2002 ↓, s. 53.
  13. Irving 2002 ↓, s. 49.
  14. a b c d e Irving 2002 ↓, s. 57.
  15. Irving 2002 ↓, s. 58.
  16. Irving 2002 ↓, s. 70.
  17. a b c Krasuski 2008 ↓, s. 525.
  18. a b c d Krasuski 2008 ↓, s. 526.
  19. a b c d e f Irving 2002 ↓, s. 73.
  20. a b Irving 2002 ↓, s. 74.
  21. Krasuski 2008 ↓, s. 524.
  22. a b c Irving 2002 ↓, s. 76.
  23. a b Irving 2002 ↓, s. 80.
  24. Lebenslauf – Die wichtigsten Daten. [dostęp 2019-12-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-10-11)].
  25. a b Irving 2002 ↓, s. 96.
  26. Irving 2002 ↓, s. 99.
  27. a b Irving 2002 ↓, s. 107.
  28. Irving 2002 ↓, s. 115.
  29. Todd H. Hall: Emotional Diplomacy: Official Emotion on the International Stage. Cornell University Press, 2015, s. 124. ISBN 1-5017-0113-4.
  30. Paul Belkin: Germany’s Relations with Israel: Background and Implications for German Middle East Policy. Defense Technical Information Center, 2007-01-19. s. CRS-2.
  31. Elazar Barkan: The Guilt of Nations: Restitution and Negotiating Historical Injustices. JHU Press, 2001, s. 8. ISBN 0-8018-6807-6.
  32. Alicja Bartnicka: „Czy pan jest nadal Niemcem, panie Adenauer?” – o założeniach polityki Konrada Adenauera. historia.org.pl, 2014-04-25. Cytat: (..) dopuszczono się niewypowiedzianych przestępstw w imieniu narodu niemieckiego. Zadośćuczynienie moralne i materialne stało się obowiązkiem (...)
  33. Jak zapłacić za Holocaust?. dw.com, 2011-09-28.
  34. The Handbook of Reparations – German Reparations to the Jews after World War II. oxfordscholarship.com.
  35. Ulrich Herbert: A history of twentieth-century Germany [epub]. Oxford  : 2019, s. The Reintegration of the Ex-Nazis. ISBN 978-0-19-007066-3.
  36. a b c d e f g Herbert 2019 ↓.
  37. Irving 2002 ↓, s. 157.
  38. Krasuski 2008 ↓, s. 545.
  39. Krasuski 2008 ↓, s. 549.
  40. Mariusz Kozerski. Powstanie dwóch państw niemieckich w świetle „Trybuny Ludu”. „Acta Universitatis Wratislaviensis Niemcoznawstwo”. 17, s. 246, 2009. 
  41. a b Kozerski 2009 ↓.

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

ESP Isabella Catholic Order GC.svg
Autor: Heralder (Crown by Miguillen), Licencja: CC BY-SA 3.0
Ribbon bar of the Order of Isabella the Catholic, Grand Cross
NLD Order of the Dutch Lion - Grand Cross BAR.png
Autor: Wiki Romi, Licencja: CC0
Baretka Krzyża Wielkiego Orderu Lwa Niderlandzkiego
UK Order St-Michael St-George ribbon.svg
Baretka brytyjskiego Orderu św. Michała i św. Jerzego.
Cordone di gran Croce OMRI BAR.svg
Ribbon of a Cordon Grand Cross of Merit of the Italian Republic
Konrad Adenauer during his visit to Israel, 1966.jpg
Autor: Dan Hadani, Licencja: CC BY 4.0
German Chancellor Adenhauer addressing after receiving the honorary degree from the Weizman Institute1966/05/03. Photo by Hadani Dan. Dan Hadani collection, Israel
Order of the Holy Trinity (Ethiopia) - ribbon bar.gif
Autor: McOleo, Licencja: CC0
Ribbon bar of the Order of the Holy Trinity (Ethiopia)
Order of the Republic (Sudan) - ribbon bar.png
Autor: McOleo, Licencja: CC BY 3.0
Ribbon bar of the Order of the Republic (Sudan)
Ordre de la couronne de Chene GC ribbon.svg
Autor: Boroduntalk, Licencja: CC BY 3.0
Baretka Krzyża Wielkiego Orderu Korony Dębowej (Luxemburg)
PER Order of the Sun of Peru - Grand Cross BAR.png
Baretka Krzyża Wielkiego Orderu Słońca Peru
Order of the Crown of Thailand - Special Class (Thailand) ribbon.svg
Autor: User:PalawanOz, User:Sodacan, User:Zscout370, user:Xiengyod~commonswiki, Licencja: CC BY-SA 3.0
Ribbon for a Knight Grand Cordon of the Most Noble Order of the Crown of Thailand "Maha Vajiramongkut"
PRU Roter Adlerorden BAR.svg
Baretka:Order Czerwonego Orła
PRT Military Order of the Tower and of the Sword - Grand Cross BAR.png
Baretka Krzyża Wielkiego Wojskowego Orderu Wieży i Miecza
CHI Orden al Merito de Chile Gran Cruz BAR.svg
Baretka: Order Zasługi Chile – Krzyż Wielki (Gran Cruz) – Chile.
Order of the Crown (Iran) - ribbon bar.gif
Autor: McOleo, Licencja: CC0
Ribbon bar of the Order of the Crown (The Empire of Iran)
OESSG Cavaliere BAR.jpg
Autor: Delehaye, Licencja: CC BY-SA 3.0
OESSG Ordine Equestre del Santo Sepolcro di Gerusalemme - Nastrino di Cavaliere
Ordo Militia Aurata or Ordine dello Speron d'Oro o Milizia Aurata.png
Планка ордена Золотой шпоры (Ватикан)
Order of Boyacá - Extraordinary Grand Cross (Colombia) - ribbon bar.png
Autor: McOleo, Licencja: CC BY 3.0
This ribbon bar represents the following classes of the Order of Boyacá (Colombia):
  • Extraordinary Grand Cross
  • Grand Cross
  • Grand Officer
Ordine Supremo del Cristo Rib.png
Планка Высшего ордена Христа (Ватикан)
ARG Order of May - Grand Cross BAR.png
Baretka Krzyża Wielkiego Orderu Maja
MDG National Order - Grand Cross 1st Class BAR.png
Baretka Krzyża Wielkiego 1 Klasy Orderu Narodowego Madagaskaru
Konrad Adenauer signature transparent.png
Autor: , Licencja: CC BY-SA 3.0
Signature of Konrad Adenauer
SEN Order of the Lion - Grand Cross BAR.png
Autor: Wiki Romi, Licencja: CC0
Baretka Krzyża Wielkiego Narodowego Orderu Lwa (Senegal)
GRE Order of George I - Grand Cross BAR.png
Autor: Wiki Romi, Licencja: CC0
Baretka Krzyża Wielkiego Orderu Jerzego I
Order of Excellence Nishan-e-Imtiaz.png
Autor: EricSerge, Licencja: CC BY-SA 3.0
Ribbon bar of Pakistan Order of Excellence (Nishan-e-Imtiaz)
Bundesarchiv B 145 Bild-F078072-0004, Konrad Adenauer.jpg
(c) Bundesarchiv, B 145 Bild-F078072-0004 / Katherine Young / CC BY-SA 3.0 DE
Dla celów dokumentacyjnych Niemieckie Archiwum Federalne często zachowywało oryginalny opis fotografii, który może być błędny, tendencyjny, przestarzały bądź politycznie skrajny. Info non-talk.svg
Konrad Adenauer

27.4.1988 (Repro) Porträt von Bundeskanzler Dr. Konrad Adenauer vom 23.6.1952

Nur mit Aufschrift: Foto Katherine Young, New York, herausgeben!

Abgebildete Personen:

MEX Orden del Aguila Azteca 2011 Banda Especial BAR.svg
Baretka: Meksykański Order Orła Azteckiego (model 2011) – II Klasa: Wstęga Kategorii Specjalnej – Meksyk.
10 Pfennig Köln 1920 front.jpg

10 Pfennig, 1920, Köln, signed by the major of cologne Konrad Adenauer, front, size:47mm x 88mm Inschrift: Halt fass do Kölscher Boor. Bliev beim Rich et fall sös ov sor.

(hochdeutsch: „Halt fest, du Kölner Bauer, bleib beim Reich, es falle (komme) süß oder sauer.“ (auch Inschrift an der Eigelsteintorburg)
Konrad Adenauer Plakat 1949.jpg
Autor: CDU, Licencja: CC BY-SA 3.0 de
Wählt CDU
Abbildung:
Porträtzeichnung
Plakatart:
Kandidaten-/Personenplakat mit Porträt
Künstler_Grafiker:
E. Brüncker, Köln
Drucker_Druckart_Druckort:
Druck H. Ganter, Köln 30000 Kl. B
Objekt-Signatur:
10-001: 103
Bestand:
Plakate zu Bundestagswahlen (10-001)
GliederungBestand10-18:
Plakate zu Bundestagswahlen (10-001) » Die 1. Bundestagswahl am 14. August 1949 » CDU » Mit Porträtfoto
Lizenz:
KAS/ACDP 10-001: 103 CC-BY-SA 3.0 DE
JPN Kyokujitsu-sho Paulownia BAR.svg
Baretka Wielkiej Wstęgi Kwiatów Paulowni Orderu Wschodzącego Słońca (Japonia).
Od 2003: Baretka Orderu Kwiatów Paulowni (Japonia).
GER Bundesverdienstkreuz 8 Grosskreuz bes Ausf.svg
Baretka: Order Zasługi RFN – Krzyż Wielki specjanego Wykonania.
VEN Order of the Liberator - Grand Cordon BAR.png
Baretka Wielkiej Wstęgi Orderu Wyzwoliciela
ISL Icelandic Order of the Falcon - Grand Cross BAR.png
Baretka Krzyża Wielkiego Orderu Sokoła Islandzkiego
National Order of Merit-Grand Cross (Ecuador) - ribbon bar.gif
Autor: McOleo, Licencja: CC0
Ribbon bar of the Grand Cross of the National Order of Merit (Ecuador)
Adenauer 1956.jpg
Autor: unknown, cropped by Sir James, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Hermann Josef Abs mit Konrad Adenauer beim Staatsbesuch des indischen Ministerpräsidenten Jawaharlal Nehru 1956
BOL Order of Condor of the Andes - Grand Cross BAR.png
Baretka Krzyża Wielkiego Orderu Kondora Andów
ARG Order of the Liberator San Martin - Grand Cross BAR.png
Baretka Krzyża Wielkiego Orderu Wyzwoliciela San Martina
DE-BY Der Bayerische Verdienstorden BAR.png
Autor: Wiki Romi, Licencja: CC0
Bawarski Order Zasługi
CDU Wahlkampfplakat - kaspl019.JPG
Autor: CDU, Licencja: CC BY-SA 3.0 de
Keine Experimente!
Abbildung:
Porträtzeichnung
Plakatart:
Kandidaten-/Personenplakat mit Porträt
Künstler_Grafiker:
Paul Aigner
Auftraggeber:
CDU-Bundesgeschäftsstelle Bonn
Drucker_Druckart_Druckort:
Reprodruck Stuttgart
Objekt-Signatur:
10-001: 642
Bestand:
Plakate zu Bundestagswahlen (10-001)
GliederungBestand10-18:
Plakate zu Bundestagswahlen (10-001) » Die 3. Bundestagswahl am 15. September 1957 » CDU » Mit Porträtfoto
Lizenz:
KAS/ACDP 10-001: 642 CC-BY-SA 3.0 DE
Order of the White Elephant - Special Class (Thailand) ribbon.svg
Autor: Sodacan, Licencja: CC BY-SA 4.0
Order of the White Elephant - Special Class (Thailand) ribbon
Orden Nacional de Honor y Mérito, Gran Cruz.svg
Autor: Trevor Goodchild, Licencja: CC BY-SA 4.0
Cinta del grado Gran Cruz de la Orden Nacional de Honor y Mérito de Haití.
NI Ribbon bar of the Grand Cross of the Order of Rubén Dario.png
Autor: McOleo, Licencja: CC BY 4.0
Ribbon bar of the Grand Cross of the Order of Rubén Dario (Nicaragua)
Order of the Sun (Afghanistan) - ribbon bar.gif
Autor: McOleo, Licencja: CC0
Ribbon bar of the Order of the Supreme Sun (Kingdom of Afghanistan)
National Order of José Matias Delgado (El Salvador) - ribbon bar.gif
Autor: McOleo, Licencja: CC0
The National Order of José Matias Delgado (El Salvador)
Order of Merit of Duarte, Sanchez and Mella.PNG
Autor: Ericalford, Licencja: CC BY-SA 3.0
Order of Merit of Duarte, Sanchez and Mella
AUT Honour for Services to the Republic of Austria - 2nd Class BAR.png
Baretka Odznaki Honorowej za Zasługi dla Republiki Austrii 2. Klasy