Kooperatyzm

Jeden z ponad dwudziestu sklepów PSS Społem w Tomaszowie Mazowieckim. Ulica Akacjowa 5

Kooperatyzm (fr. coopératisme „spółdzielczość” z łac. cooperari „współpracować”) – doktryna społeczna upatrująca w organizowaniu spółdzielni^[1], w ramach których środki produkcji stają się wspólną własnością wszystkich jej członków, drogę do wyzwolenia społecznego i ewolucyjnego wyeliminowania kapitalizmu^[2].

Doktryna zrodziła się pod koniec XIX wieku w Anglii, rozwijana głównie przez Beatrice Potter-Webb i Charlsa Gide’a^[2]; w Polsce przez Edwarda Abramowskiego^[2] i jego uczniów: Jana Wolskiego^[3][4] i Marię Orsetti^[5][6][7].

Abramowski widział społeczeństwo oparte na wolnych, dobrowolnych i komunistycznych kooperatywach – które byłyby ucieleśnieniem połączenia nieograniczonej wolności jednostki w systemie demokratycznym z kolektywizmem ekonomicznym^[8][9].

Władza prawodawcza w takiej jednostce terytorialnej należy do ogółu jej członków, lub do zarządu wybieranego przez ten ogół, przed którym odpowiada za swoje działania, i do którego w ważniejszych sprawach musi się odwołać, a każdy członek kooperatywy ma nieograniczone prawo inicjatywy^[10][11]. Kooperatywa jest również organem komunistycznym, gdzie całość środków produkcji (kapitału) należy do ogółu, tj. została ona w całości uspołeczniona^[12][13].

Sam Edward Abramowski dzielił kooperatywy na kilka grup: spożywcze, kredytowe, rolne, wytwórcze etc^[14][15].

Współczesny kooperatyzm

Według Raportu o spółdzielczości polskiej, przygotowanego w 2010 roku, w Polsce działało prawie 9 tysięcy spółdzielni, zatrudniających około 400 000 pracowników^[16]. Do dziś w mieszkalnictwie dominują spółdzielnie mieszkaniowe, funkcjonują spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe, spółdzielcze sklepy „Społem” czy spółdzielnie pracy^[16].

Obecnie w Polsce możemy wyróżnić kilka rodzajów nowego typu spółdzielni^[16]. Na mocy ustawy z 2006 roku, zaczęły powstawać spółdzielnie socjalne, przeznaczone dla ludzi zagrożonych wykluczeniem społecznym – bezrobotnych, niepełnosprawnych czy wychodzących z bezdomności^[16]. W 2013 roku było ich już ponad 1400^[16]. Od 2010 roku pojawiają się kooperatywy spożywcze, które w większości są inicjatywami nieformalnymi^[16].

Kooperatywy spożywcze zazwyczaj powstają w środowiskach wielkomiejskich, wśród osób wykształconych, głównie w wieku 25-35 lat. Ich członkowie zrzeszają się, kierowani potrzebą dostępu do zdrowej żywności albo ze względów światopoglądowych^[16].

W projektowanym prawie przewiduje się funkcjonowanie kooperatyw mieszkanio­wych. Formuła ta zakłada, że grupa osób, zebrana w tzw. wspólnocie inwe­stycyjnej, wspólnie kupu­je działkę i buduje na niej dom, domy czy budynek mieszkalny na własne po­trzeby. Kooperatywa może też wyremontować istnie­jący już budynek. Zasady współdziała­nia członków określać ma umowa kooperaty­wy mieszkaniowej albo umowa spółki cywilnej. Kontrakt taki ma być za­wierany w formie aktu notarialnego między co najmniej trzema strona­mi. Stroną umowy będzie mogła być wyłącznie oso­ba fizyczna.^[17]

Przypisy