Kopiec Kościuszki w Krakowie

Kopiec Kościuszki
Obiekt zabytkowy nr rej. A-954 z 20.10.1936
Ilustracja
Kopiec Kościuszki w Krakowie, wraz z kaplicą bł. Bronisławy, widok z południa, 2016
Państwo

 Polska

Miejscowość

Kraków

Typ pomnika

kopiec

Całkowita wysokość

34,1 m

Data budowy

16 października 182025 października 1823

Położenie na mapie Krakowa
Mapa konturowa Krakowa, po lewej znajduje się punkt z opisem „Kopiec Kościuszki”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Kopiec Kościuszki”
Ziemia50°03′17,72″N 19°53′36,09″E/50,054922 19,893358
Kopiec Kościuszki (wideo)

Kopiec Kościuszki – jeden z pięciu kopców krakowskich[1], poświęcony Tadeuszowi Kościuszce, znajduje się na Górze św. Bronisławy w zachodniej części Krakowa na terenie Dzielnicy VII Zwierzyniec.

Kopcem Kościuszki w Krakowie od czasu budowy w 1820–1823 nieprzerwanie zarządza Komitet Kopca Kościuszki w Krakowie ustanowiony w 1820 roku. Siedziba komitetu wraz z wystawami znajduje się w części poaustriackiego Fortu nr 2 „Kościuszko”, gdzie obecnie gospodaruje w trzech jego obiektach:

  • Bastion V – wystawa / muzeum kościuszkowskie, gdzie znajdują się dwie wystawy: „Kościuszko – Rozdział I” oraz „Kopce Krakowskie”;
  • Kaponiera południowa – gdzie znajdują się dwie wystawy: galeria figur woskowych „Polaków drogi do wolności” oraz „Twierdza a Miasto Kraków – 1846–1918”;
  • Kurtyna I – V południowa – Centrum Wystawienniczo-Konferencyjne im. T. Kościuszki – miejsce wystaw czasowych, wystawa interaktywna zorganizowana z Politechniką Krakowską zatytułowana „Żywe Konstrukcje” a także wystawa z Muzeum Armii Krajowej pn. „Życie codzienne I Korpusu PSZ w obiektywie Karola Bieniaka” oraz wystawa zorganizowana przez Instytut i Muzeum Historii Wojen Ministerstwa Obrony w Budapeszcie pn. „Węgierscy żołnierze na wschodnim froncie 1914–1916”.

Przy kopcu funkcjonuje Muzeum Kościuszkowskie.

Kopiec ma połączenie autobusowe z centrum Krakowa. Z wyjątkiem kilku dni w roku, zwiedzanie objęte jest opłatą[2].

Historia kopca

Budowa

Od śmierci w 1817 r. narastał kult bohatera narodowego – Tadeusza Kościuszki. Szczególną estymą cieszył się on w Krakowie, mieście, z którym był związany i w którym spoczęły jego zwłoki. Opinia publiczna domagała się wzniesienia monumentu upamiętniającego Naczelnika, rozpoczynając zbiórkę pieniędzy na ten cel. Nie potrafiono się jednak zdecydować, jaki sposób uczczenia byłby odpowiedni. Ostatecznie zdecydowano usypać kopiec na kształt istniejących w Krakowie od prawieków kopców Krakusa i Wandy[3]. Stawiano je za wzór trwałości i niezniszczalności, podkreślano, że zostały one wzniesione wspólnym wysiłkiem całego ludu, i że takiej budowli nie zdołają obalić wrogowie. Decyzję tę zatwierdził w lipcu 1820 r. Senat Rządzący Wolnego Miasta Krakowa. Jako miejsce budowy wybrano Wzgórze św. Bronisławy na zachód od miasta.

Uroczyste rozpoczęcie sypania kopca 16 października 1820 r. stało się wielkim wydarzeniem, przyciągnęło wielu Polaków, także spoza granic Rzeczypospolitej Krakowskiej: weteranów powstań, chłopów, młodzieży. W trakcie trwającej trzy lata budowy znaczną część prac wykonali ochotnicy, symboliczny chociażby udział w sypaniu stał się patriotycznym obowiązkiem, brali w nim udział nawet cudzoziemcy odwiedzający miasto. Ostatecznie, mimo problemów technicznych i finansowych, budowę zakończono 25 października 1823 r.[4] Usypany kopiec miał 80 m średnicy podstawy, 8,5 m średnicy u wierzchołka i wysokość 34,1 m, zaś jego objętość obliczono na ok. 64 100 m³[5].

Dalsze losy

Kopiec Kościuszki z lotu ptaka (przed 1929)
Kopiec Kościuszki, 1930

Dalszej opieki nad kopcem podjął się Komitet Budowy Pomnika Tadeusza Kościuszki. Planowano wznieść wokół niego osadę dla rodzin chłopskich, które brały udział w insurekcji kościuszkowskiej, ostatecznie jednak musiano zrezygnować z tego pomysłu. Kościuszkowska osada rolna miała składać się z czterech gospodarstw chłopskich. Realizując ten plan, nabyto od klasztoru norbertanek 40 mórg ziemi (część terenu darowana została bezpłatnie) i przystąpiono do zakładania pierwszego gospodarstwa. W 1836 r. zamieszkał w nim Kalikst Waligórski, syn kościuszkowskiego żołnierza. Na przeszkodzie pełnej realizacji zamierzenia stanęli jednak Austriacy, którzy w ramach ogólnego fortyfikowania Krakowa zajęli w latach 1850–1856 całe wzgórze i wznieśli wokół kopca silne umocnienia[6]. Problemem stało się utrzymanie kopca, uszkadzanego przez czynniki klimatyczne (wiatr, opady) i zwierzęta polne. W 1846 r. planowano gruntowną renowację, a nawet jego przebudowę w celu poprawy stabilności zboczy. Uniemożliwiła to ostatecznie likwidacja Wolnego Miasta Krakowa i wcielenie go do zaboru austriackiego.

Prowadzona polityka germanizacji, zwłaszcza po wydarzeniach Wiosny Ludów, polegała m.in. na likwidacji lub umniejszaniu znaczenia pamiątek polskości. Także działania zmierzające do przekształcenia Krakowa w twierdzę nie ominęły kopca Kościuszki. W 1850 r. jego teren z najbliższym otoczeniem został przejęty przez władze wojskowe, które postanowiły otoczyć Kraków pierścieniem fortyfikacji. Wokół kopca zbudowano fort cytadelowy 2 „Kościuszko”. Jego budowę zakończono w 1854 r. Wyrażono jednak zgodę na swobodny dostęp do kopca od wschodu do zachodu słońca, za wyjątkiem okresu mobilizacji[7]. W 1860 r. na szczycie umieszczono granitowy głaz z napisem: „Kościuszce”.

Podczas I wojny światowej Austriacy usunęli kamień pamiątkowy i urządzili na szczycie kopca punkt obserwacyjny. Po odzyskaniu niepodległości budowla stała się znów dużą atrakcją i osobliwością Krakowa, celem wycieczek. W 1937 r. wzniesiono w pobliskim Lesie Wolskim czwarty kopiec Józefa Piłsudskiego. Hitlerowscy okupanci planowali zniwelowanie kopca Kościuszki jako symbolu polskości. Podczas zajmowania Krakowa kopiec był punktem obserwacyjnym i siedzibą dowództwa wojsk radzieckich.

Po II wojnie światowej przystąpiono do niszczenia poaustriackiego fortu, motywując to potrzebą pozyskania materiałów budowlanych, jak i zatarcia śladów obecności zaborcy. Prace rozbiórkowe trwały do 1957 r. (zdołano wyburzyć zachodnią część fortu), jednak wskutek protestów miłośników zabytków i specjalistów, jak również nieopłacalności całego przedsięwzięcia, zrezygnowano z tych działań. Pojawiły się różne koncepcje zagospodarowania terenu. W 1977 r. w odrestaurowanej części fortu uruchomiono hotel, na początku lat 90. XX wieku fort stał się również siedzibą radia RMF FM, a także sieci związanych z tym radiem, czyli RMF Classic, RMF Maxxx.

Na skutek potężnych ulew w 1997 r. kopiec uległ poważnemu uszkodzeniu[8]. W celu ratowania wzgórza powołano Komitet Honorowy Ratowania Kopca Kościuszki, który zbierał pieniądze na remont. Koszt odnowienia kopca wyniósł 14,7 mln zł. Kopiec udostępniono z powrotem zwiedzającym 10 listopada 2002 roku.

Kopiec w liczbach

  • Wysokość kopca: 35,54 m
  • Wysokość kopca nad poziomem morza: 330,14 m
  • Wysokość kopca nad poziomem Wisły: 131,14 m
  • Średnica kopca: 73,25 m
  • Średnica kopca z wałem oporowym: 90,7 m
  • Średnica platformy widokowej: 8,5 m
  • Objętość kopca: ok. 167 000 m³
  • Stopień nachylenia: 46° – 51°

Widoki z kopca

PanoramaKosciuszko.jpg

Galeria

Widoki kopca

Tablice pamiątkowe

Inne

Przypisy

  1. Krakowskie kopce, Magiczny Kraków.
  2. Oficjalna Strona Kopca Kościuszki w Krakowie
  3. Kopiec Kościuszki. Historia pomnika górującego nad Krakowem, Krowoderska.pl, 19 kwietnia 2021 [dostęp 2021-04-19] (pol.).
  4. Jan M. Małecki, Janina Bieniarzówna: Dzieje Krakowa. T. 3: Kraków w latach 1796–1918. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1994, s. 58–59. ISBN 83-08-00116-5.
  5. Sypanie Kopca Kościuszki :: Tygodnik Salwatorski :: Czytaj z NAMI TS, tygodniksalwatorski.icm.com.pl [dostęp 2020-07-09] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-15].
  6. MŻK (Marek Żukow-Karczewski), Całe miasto mówiło... O osadzie rolnej, „Echo Krakowa”, 12 X 1993 r., nr 199 (14018).
  7. Mateusz Drożdż, Spacerem przez Twierdzę Kraków. Krótki przewodnik po wybranych obiektach, Kraków 2022
  8. Historia Kopca Kościuszki | Kopiec Kościuszki w Krakowie, kopieckosciuszki.pl [dostęp 2018-05-26] [zarchiwizowane z adresu 2017-10-03] (pol.).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Kraków location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Mapa lokacyjna miasta Kraków. Punkty graniczne mapy:
  • N: 50.15 N
  • S: 49.95 N
  • W: 19.76 E
  • E: 20.26 E
Lesser Poland Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Lesser Poland Voivodeship, Poland. Geographic limits of the map:
  • N: 50.59 N
  • S: 49.07 N
  • W: 18.92 E
  • E: 21.55 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Legenda pomnik.svg
Symbol pomnika do legendy mapy
Pomnik Historii logo.svg
Logo Pomników Historii Polski
K.KOSCIUSZKI.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Kopieckosciuszki.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC BY-SA 2.5
Polish National Flag Day (May 2, 2019), Błonia Park, Foch Av, Krakow, Poland.jpg
Autor: Zygmunt Put, Licencja: CC BY-SA 4.0
Dzień Flagi Rzeczypospolitej Polskiej (2 maja 2019), Błonia, al. Focha, Półwsie Zwierzynieckie, Kraków
Kopiec.film.webmhd.webm
Autor: Marti, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kopiec Kościuszki
Top of Kosciuszko Mound.jpg
Autor: Marti, Licencja: CC BY-SA 4.0
Szczyt Kopca Kościuszki
Kościuszki Mound in Kraków air view (-1929).jpg
Kopiec Kościuszki w Krakowie przed 1929
Schody na Kopiec Kościuszki Kraków.jpg
Autor: Anna Książek & Adam Rżysko, Licencja: CC BY-SA 3.0
Kręcone schody w baszcie, prowadzące na Kopiec Kościuszki w Krakowie
KopiecKościuszki-UrnyPoZłożonejZiemi-POL, Kraków.jpg
Autor: Mach240390, Licencja: CC BY 3.0
Gablota z pustymi urnami, po złożonej na Kopcu Kościuszki ziemi w byłej zakrystii Kaplicy bł. Bronisławy. Kraków, 2016.
KopiecKościuszki-Tablica3-POL, Kraków.jpg
Autor: Mach240390, Licencja: CC BY 3.0
Kopiec Kościuszki w Krakowie - Tablica informująca o złożeniu tu ziem z Ameryki, gdzie walczył Kościuszko o wolność Stanów Zjednoczonych.
KopiecPiłsudskiegoIKopiecKościuszki-WidokZKopcaKraka-POL, Kraków.jpg
Autor: Mach240390, Licencja: CC BY 3.0
Widok z Kopca Kraka na Kopiec Piłsudskiego (po lewej) i Kopiec Kościuszki (po prawej). Kraków 2016.
KopiecKościuszki-Tablica1-POL, Kraków.jpg
Autor: Mach240390, Licencja: CC BY 3.0
Kopiec Kościuszki w Krakowie - tablica upamiętniająca odnowę kopca w latach 1979 - 1980.
Kkosciuszki.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Kopiec Kościuszki 3 Maja.jpg
Autor: BNK, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kopiec Kościuszki od strony Alei 3 Maja
KopiecKościuszki-WidokZKopcaJanaPawłaII-POL, Kraków.jpg
Autor: Mach240390, Licencja: CC BY-SA 3.0
Widok na Kopiec Kościuszki z Kopca Jana Pawła II, Kraków.
PanoramaKosciuszko.jpg
Autor: Piotr Gurgul, Licencja: CC BY-SA 3.0
Panorama z Kopca Kościuszki
Kościuszko Mound, Independence Day (United States) July 4. 2019, 1 G. Washington Av., Kraków, Poland.jpg
Autor: Zygmunt Put, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kopiec Kościuszki, Amerykański Dzień Niepodległości 4 lipiec 2019, al. Waszyngtona 1, Zwierzyniec, Kraków
Kopiec Kościuszki - kamień.JPG
Autor: Pudelek (Marcin Szala), Licencja: CC BY-SA 3.0
Kopiec Kościuszki - kamień na szczycie
KopiecKościuszkiOrazKaplicaBłBronisławy-WidokZPołudnia-POL, Kraków.jpg
Autor: Mach240390, Licencja: CC BY 3.0
Kopiec Kościuszki oraz Kaplica bł. Bronisławy w Krakowie na wzgórzu Sikornik. 2016
KopiecKościuszki-Tablica2-POL, Kraków.jpg
Autor: Mach240390, Licencja: CC BY 3.0
Kopiec Kościuszki w Krakowie - tablica upamiętniająca remont kopca po zniszczeniach spowodowanych ulewami w 1997.