Królestwo Prus

Królestwo Prus

Königreich Preußen

1701–1918
Flaga Herb
Dewiza: (łac.) Suum cuique (Każdemu swoje)
Hymn: Preußenlied (Pieśń Prus)
Język urzędowy	niemiecki
Stolica	Berlin
Ustrój polityczny	monarchia absolutna(1701-1849) monarchia konstytucyjna od 1849[1]
Typ państwa	królestwo
Głowa państwa	król Wilhelm II Hohenzollern
Szef rządu	premier Maximilian von Baden
Powierzchnia  • całkowita	348 779,87 km²
Liczba ludności (1910)  • całkowita   • gęstość zaludnienia	34 472 509 98,8 osób/km²
Waluta	Reichsthaler (do 1750) Thaler (1750-1857) Vereinsthaler (1857-1871) Goldmark (1871-1914) Papiermark (od 1914)
Data powstania	18 stycznia 1701
Data likwidacji	9 listopada 1918
Religia dominująca	protestantyzm (luteranizm)

Królestwo Prus (niem. Königreich Preußen) – państwo powstałe przez podniesienie Księstwa Pruskiego do rangi królestwa w 1701 r. Powstałe państwo objęło także pozostałe domeny dynastii Hohenzollernów (m.in. Elektorat Brandenburgii). W 1806 r., po rozwiązaniu Świętego Cesarstwa Rzymskiego jego władcy utracili uprawnienia księcia elektora Rzeszy. W latach 1815–1866 państwo członkowskie Związku Niemieckiego, w latach 1866–1871 Związku Północnoniemieckiego, w latach 1871–1918 Cesarstwa Niemieckiego. Król Prus był jednocześnie cesarzem niemieckim, a Prusy w Cesarstwie miały pozycję hegemoniczną. Terytorium Królestwa Prus obejmowało dwie trzecie całego obszaru Cesarstwa Niemieckiego.

Historia

Rozwój terytorialny Prus w XVII i XVIII wieku

Rozwój terytorialny Prus w XIX wieku

Od 1618 r. Elektorat Brandenburgii i Księstwo Pruskie były w unii personalnej, jako Brandenburgia-Prusy. Królestwo powstało w momencie koronacji elektora brandenburskiego Fryderyka III w 1701 z dotychczasowego państwa Brandenburgia-Prusy. Fryderyk przyjął tytuł króla w Prusach, niem. König in Preussen, a nie króla Prus. Koronacja miała miejsce w Królewcu, który był tradycyjną stolicą dotychczasowego Księstwa Pruskiego, ale centrum państwa Hohenzollernów jako całości pozostał Berlin. Jedną z pierwszych osób, które złożyły Fryderykowi gratulacje, był ówczesny król polski i książę elektor saski August II Mocny. Wtedy jednak owego tytułu nie uznał Sejm Rzeczypospolitej, co z punktu prawnego było równoznaczne z nieuznawaniem go przez państwo polskie, wobec czego August II mógł je składać wyłącznie jako elektor Saksonii. Tytuł ów uznała jednak większość innych liczących się na arenie politycznej państw Europy: Austria, Szwecja, Rosja, Wielka Brytania, Holandia, Dania. W 1713, po wojnie o sukcesję hiszpańską, godność królewską władców Prus i Brandenburgii uznały również Francja i Hiszpania (w wojnie tej Francja i Prusy walczyły po przeciwnych stronach). Osłabiona Rzeczpospolita uznała ten tytuł dopiero na sejmie konwokacyjnym w 1764, wskutek rosyjskich nacisków i pruskiego przekupstwa, zaś Stolica Apostolska w 1787. Cesarz Leopold I Habsburg, formalny zwierzchnik elektora Fryderyka na terenie Rzeszy Niemieckiej, wyraził zgodę na koronację w zamian za poparcie Brandenburgii-Prus dla sprawy sukcesji Habsburgów austriackich w Hiszpanii. Protesty ze strony zakonu krzyżackiego zostały zbite przez pruskiego prawnika P. Ludeviga, który wywiódł absolutny brak jakichkolwiek praw zakonu do tych ziem, m.in. poprzez traktaty welawsko-bydgoskie, uzasadniając pełną suwerenność domu Hohenzollernów na tym terytorium.

Koronacja Fryderyka I Pruskiego w Królewcu

Pruski sztandar

Król Fryderyk Wilhelm I wita w Prusach protestanckich uchodźców z Salzburga (grafika z 1742 roku). W sumie z Księstwa Salzburg przybyło do Prus 30 tysięcy osadników.

Berlin, 1900

Książę-elektor Fryderyk III ogłosił się 18 stycznia 1701 w Królewcu królem w Prusach (niem. König in Preussen, w domyśle Książęcych, w których suwerenami byli od 1657), gdyż tytuł króla Prus był należny od 1466 władcom Polski, oraz przyjął imię Fryderyk I. Wiązało się to także z chęcią uniknięcia konfliktu z Rzecząpospolitą, bowiem nazwa „Prusy” obejmowała również Pomorze Gdańskie. Władca pruski nie mógł koronować się w Brandenburgii, należącej formalnie do Świętego Cesarstwa Rzymskiego, a co za tym idzie będącej częścią Królestwa Niemieckiego i podlegającej zwierzchnictwu cesarskiemu.

W sierpniu 1757, w toku wojny siedmioletniej, Królestwo zostało zajęte przez wojska rosyjskie, a w grudniu tego roku caryca Elżbieta wydała ukaz o jego włączeniu do Imperium Rosyjskiego. Zamek w Królewcu stał się odtąd siedzibą rosyjskiego gubernatora. Cud domu brandenburskiego, czyli śmierć carycy w 1762, spowodował jednak przywrócenie władzy Hohenzollernów^[2].

Fryderyk II Wielki w 1772, czyli po I rozbiorze Polski, w wyniku którego uzyskał Prusy Królewskie, przyjął już tytuł króla Prus (niem. König von Preussen), choć używał go już wcześniej, podobnie jak tytułu Rex Borussorum, czyli Król Prusaków.

Po wojnach śląskich Prusy powiększyły się o zdobyty na Habsburgach Śląsk, a w wyniku rozbiorów Polski zagarnęły najpierw Prusy Królewskie, a potem także Wielkopolskę, Kujawy i północne Mazowsze wraz z Warszawą. Po III rozbiorze Polski (1795) obszar zaboru pruskiego stanowił ponad połowę terytorium Królestwa Prus, zaś Polacy stanowili blisko połowę jego ludności^[3].

W XVIII i XIX wieku Prusy stawały się najsilniejszym państwem Rzeszy, rywalizując otwarcie z Habsburgami, zgodnie z doktryną polityczną ukutą przez Fryderyka Wielkiego. Uczestnicząc w wojnie o sukcesję austriacką Fryderyk odebrał Austrii bogaty Śląsk. Dzięki poparciu cesarza rosyjskiego Piotra III udaremnił plan rozbioru Prus podczas wojny siedmioletniej, a następnie aktywnie sprzeciwiał się próbom wzmocnienia władzy centralnej (cesarskiej) i pozycji Austrii w Rzeszy. Rozbiory Polski w II połowie XVIII wieku przyniosły Prusom znaczne nabytki terytorialne i wzrost siły politycznej i militarnej. Po krótkotrwałym kryzysie w czasie wojen napoleońskich Prusy odzyskały siłę i zajęły pozycję mocarstwową w Europie. Na kongresie wiedeńskim otrzymały bogate i uprzemysłowione regiony Nadrenii i Westfalii oraz część ziem Królestwa Saksonii (była to rekompensata za utratę części ziem polskich na rzecz Rosji). Po pokonaniu Austrii w 1866 i zwycięstwie nad Francją w 1871 kierowane przez Ottona von Bismarcka Prusy doprowadziły do zjednoczenia Niemiec (bez udziału Austrii) i powstania Cesarstwa Niemieckiego. Proklamowano je w sali lustrzanej pałacu w Wersalu 18 stycznia 1871, w rocznicę koronacji pierwszego pruskiego króla. Jednocześnie do Prus anektowano sprzyjające Austrii Królestwo Hanoweru, Księstwo Szlezwiku, Księstwo Holsztynu, Księstwo Nassau, Elektorat Hesji i Wolne Miasto Frankfurt, a zaniechano aneksji Królestwa Saksonii i Czech (które pozostały w Austrii). Utworzone w 1871 Cesarstwo Niemieckie było monarchią konstytucyjną – federacyjnym związkiem państw niemieckich pod hegemonią Prus, z instytucjami związkowymi (Reichstag, Bundesrat, Sąd Najwyższy Rzeszy). Król pruski sprawował jednocześnie władzę cesarza niemieckiego.

Klęska militarna Cesarstwa w I wojnie światowej na jesieni 1918 doprowadziła do upadku monarchii – w obliczu rewolucji Wilhelm II uciekł do Holandii i ogłoszono jego abdykację, a zebrane 6 lutego 1919 ogólnoniemieckie Zgromadzenie Narodowe ogłosiło powstanie Republiki Weimarskiej. Prusy stały się krajem związkowym o ustroju republikańskim i demokratycznym, „Freistaat Preußen”.

Miasta

Mapa administracyjna w dniu 1 stycznia 1900 roku

Wrocław, 1890–1900

Kolonia, 1910

Największe miasta Królestwa Prus w 1900 roku:

Lp.	Miasto	Populacja	Prowincja	Po 1945
1.	Berlin	1 888 848[4]	Berlin	Niemcy
2.	Wrocław	422 709[5]	Śląsk	Polska
3.	Kolonia	372 529[6]	Nadrenia	Niemcy
4.	Frankfurt nad Menem	288 989[7]	Hesja-Nassau	Niemcy
5.	Hanower	235 649[8]	Hanower	Niemcy
6.	Magdeburg	229 667[9]	Saksonia	Niemcy
7.	Düsseldorf	213 711[10]	Nadrenia	Niemcy
8.	Szczecin	210 702[11]	Pomorze	Polska
9.	Królewiec	189 483[12]	Prusy Wschodnie	Rosja
10.	Charlottenburg	189 305[4]	Brandenburgia	Niemcy
11.	Altona	161 501[13]	Szlezwik-Holsztyn	Niemcy
12.	Elberfeld	156 966[14]	Nadrenia	Niemcy
13.	Halle (Saale)	156 609[15]	Saksonia	Niemcy
14.	Dortmund	142 733[16]	Westfalia	Niemcy
15.	Barmen	141 944[14]	Nadrenia	Niemcy
16.	Gdańsk	140 563[17]	Prusy Zachodnie	Polska
17.	Akwizgran	135 245[18]	Nadrenia	Niemcy
18.	Essen	118 862[19]	Nadrenia	Niemcy
19.	Poznań	117 033[20]	Poznańska	Polska
20.	Kilonia	107 977[21]	Szlezwik-Holsztyn	Niemcy

Zobacz też

• prowincje Królestwa Prus
• Prusy (państwo)
• władcy Prus
• Zbiór ustaw pruskich

Przypisy

Bibliografia

• Sebastian Haffner: Prusy bez legendy: Zarys dziejów. Warszawa: Oficyna Historii XIX i XX wieku, 1996. ISBN 83-905989-3-0.

Linki zewnętrzne

• Königreich Preußen: Verfassungsurkunde für den Preußischen Staat” („Revidierte Verfassung” vom 31.01.1850) in Volltext (niem.)
• Verfassungsurkunde für den preußischen Staat („Oktroyierte Verfassung” vom 05.12.1848) in Volltext (niem.)