Krążownik minowy

Krążownik minowy – historyczna klasa okrętów walki minowej. Łączyła cechy krążowników (duże rozmiary, spora prędkość, dość silne uzbrojenie, czasami opancerzenie) i stawiaczy min (przystosowanie do zabierania i stawiania dużej liczby min jako ich podstawowa rola).

Szwedzki krążownik minowy HMS "Clas Fleming"

Określenie to używane było jedynie w niektórych państwach w XX wieku na duże, stosunkowo szybkie i silnie uzbrojone stawiacze min. Poza wielkością, okręty te jednak zwykle nie miały wiele wspólnego z klasą krążowników - miały znacznie słabsze od nich uzbrojenie i opancerzenie, a najczęściej w ogóle nie były opancerzone. Miały jednak więcej cech ofensywnych od wczesnych stawiaczy min, które były okrętami wyspecjalizowanymi tylko do transportu i stawiania min. W miarę wzmacniania uzbrojenia nowo budowanych w okresie międzywojennym dużych stawiaczy min (jak np. „Olav Tryggvason”, ORP „Gryf”, HMS „Abdiel”), rozróżnienie między nimi a krążownikami minowymi stało się nieostre i zależało w głównej mierze od klasyfikacji w danym państwie.

Przegląd

Okręty klasyfikowane jako krążowniki minowe

HMS „Adventure”

W 1916 roku, podczas I wojny światowej weszły do służby dwa niemieckie krążowniki minowe typu Brummer, o wyporności 4385 t, szybkości maksymalnej 28 węzłów i uzbrojeniu głównym w 4 działa 150 mm i 400 min oraz lekkim opancerzeniu[1]. Jako krążowniki minowe przeklasyfikowano jednak też w 1914 roku dwa niemieckie nieopancerzone stawiacze min typu Nautilus (wyporność pełna do 2500 ton, prędkość 20 w, 8 dział 88 mm, 200 min)[2].

W 1926 wszedł do służby brytyjski krążownik minowy HMS „Adventure” (wyporność standardowa - 6740 ton, szybkość maksymalna 28 węzłów, uzbrojenie - 4 działa kalibru 120 mm, 280 min). Okręt ten miał jedynie lekkie opancerzenie i nie był zbyt udany, także z powodu dużych rozmiarów.

Znanym krążownikiem minowym był francuski „Pluton” z 1931 roku (wyporność standardowa - 5300 ton, szybkość maksymalna 30 węzłów)[3]. Klasyfikowany był jako krążownik – stawiacz min (fr. croiseur mouilleur de mines)[3]. Zabierał do 270 min i miał dość silne, chociaż i tak słabsze niż krążownik, uzbrojenie artyleryjskie - 4 działa kalibru 138 mm[3]. Nie był natomiast opancerzony. Zatonął 13 września 1939 w Casablance na skutek wybuchu min.

Jako krążownik minowy (minkryssare) klasyfikowany był szwedzki HMS „Clas Fleming” z 1914 roku - pomimo małych rozmiarów (1550 ton), miał on typowy dla wczesnych krążowników pokład pancerny grubości 25 mm (uzbrojenie 4 działa 120 mm, ok. 190 min, szybkość 20 w.)[4].

Inne wielkie stawiacze min

„Okinoshima”

Zbliżone wielkością do krążowników minowych stawiacze min, nie klasyfikowane jednak w ten sposób, budowano w okresie międzywojennym w Japonii - pierwszym z nich był „Itsukushima” o wyporności 2408 ton i uzbrojony w 3 działa 140 mm i 300 min, lecz rozwijał niewielką prędkość 17 węzłów[5]. „Okinoshima” o wyporności 4400 t był silnie uzbrojony w 4 działa 140 mm i 500 min, zabierał także wodnosamolot (prędkość 20 w)[5]. Będący jego rozwinięciem „Tsugaru” miał uzbrojenie zmniejszone do 4 uniwersalnych dział 127 mm, na korzyść zwiększenia ładunku min do 600[5]. Dwie ostatnie jednostki określane bywają w literaturze jako krążowniki minowe[5].

Jako krążownik minowy określa się też czasami radziecki stawiacz min „Marti” (przebudowany w 1936 z carskiego jachtu „Sztandart”), o wyporności 5655 ton i uzbrojeniu w 4 działa 130 mm i 320 min, rozwijał on jednak niewielką prędkość 14 węzłów.

Pomimo mniejszej wielkości, krążownikami minowymi nazywano też czasami 6 brytyjskich szybkich stawiaczy min typu Abdiel (wyporność standardowa - 2650 ton, szybkość maksymalna 36 węzłów, uzbrojenie - 6 dział 102 mm, 150 min).

Polski stawiacz min ORP „Gryf” nawiązywał częściowo do koncepcji krążownika minowego, mając wyjątkowo silne uzbrojenie z 6 dział 120 mm oraz 300 min (pierwotnie nawet 600 min), jednakże był nieco mniejszy (2227 t), wolniejszy (20 w) i nie był klasyfikowany w Polsce w taki sposób[6].

Krążowniki przebudowane na stawiacze min

W czasie I wojny światowej, pewna liczba starych krążowników (m.in. brytyjskich, amerykańskich i japońskich) była przebudowana na stawiacze min. Nie były one jednak klasyfikowane jako krążowniki minowe (chociaż amerykańskie okręty nosiły sygnatury CM - Cruiser-Minelayer). Podczas II wojny światowej został tak przebudowany stary radziecki krążownik „Komintern” (195 min)[7].

Krążowniki lekkie dostosowane do stawiania min

Oprócz krążowników minowych, niektóre z krążowników lekkich mogły stawiać do kilkudziesięciu lub nawet więcej min, nie było to jednak ich podstawowym zadaniem. Między innymi, wszystkie niemieckie krążowniki lekkie z czasów I wojny światowej począwszy od typu Kolberg mogły stawiać po 100–120, a ostatni typ Cöln nawet 200 min[8]. Również wszystkie lekkie krążowniki niemieckie z okresu międzywojennego i II wojny światowej mogły stawiać po 120 min[9]. Podobnie wszystkie włoskie lekkie krążowniki okresu międzywojennego i II wojny światowej mogły przenosić od 84 do 146 min[10]. Francuski słabo opancerzony krążownik lekki „Emile Bertin” zabierał do 84 min, przy tym również klasyfikowany był we Francji jako krążownik – stawiacz min[11]. Japońskie krążowniki lekkie budowane w okresie międzywojennym (typów od Tenryū do Sendai i „Yūbari”) mogły przenosić standardowo do 48 min[12]. Z takich możliwości korzystały też mniejsze marynarki, posiadające mniej okrętów, np. szwedzki nietypowy krążownik lotniczy HMS „Gotland” z 1934 mógł zabrać do 100 min, a grecki „Elli” – 110 min[13]. Podobnie radzieckie krążowniki lekkie i ciężkie z okresu międzywojennego były przystosowane do przenoszenia 90–100 min[14].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Robert Gardiner (red.): Conway's All the World's Fighting Ships: 1906-1921, US Naval Institute Press, Annapolis, 1985, ISBN 0-87021-907-3
  2. ↑ Glock 2010 ↓, s. 59, 65.
  3. ↑ a b c Jordan i Moulin 2013 ↓, s. 85.
  4. ↑ Adam Fleks. Szwedzki stawiacz min Clas Fleming. „Morza, statki i okręty”. Nr 1/2002. VII (32), s. 48-53. Magnum X. ISSN 1426-529X. 
  5. ↑ a b c d Hansgeorg Jentschura, Dieter Jung, Peter Mickel: Warships of the Imperial Japanese Navy, 1869-1945, Naval Institute Press, Annapolis, 1977, ISBN 0-87021-893-X, s.198-199
  6. ↑ Adam Jarski. ORP GRYF jakiego nie znaliście. „Morza i Okręty”. Numer specjalny 1/2016. I (4). s. 31-34. 
  7. ↑ Patianin i in. 2007 ↓, s. 200.
  8. ↑ Glock 2010 ↓, s. 59.
  9. ↑ Patianin i in. 2007 ↓, s. 119-127.
  10. ↑ Patianin i in. 2007 ↓, s. 153-166.
  11. ↑ Jordan i Moulin 2013 ↓, s. 96, 99.
  12. ↑ Eric Lacroix, Linton Wells: Japanese Cruisers of the Pacific War. London: Chatham Publ, 1997, s. 790-799. ISBN 1-86176-058-2. (ang.).
  13. ↑ Patianin i in. 2007 ↓, s. 131, 286.
  14. ↑ Patianin i in. 2007 ↓, s. 185-194.

Bibliografia

  • Michał Glock. Niemieckie krążowniki minowe. „Morze, statki i okręty”. Nr 11/2010. XV (107), listopad 2010. Warszawa: Magnum X. ISSN 1426-529X. 
  • John Jordan, Jean Moulin: French cruisers 1922–1956. Seaforth Publishing, 2013. ISBN 978-1-84832-133-5. (ang.).
  • Siergiej Patianin, A. Daszjan, K. Bałakin, M. Barabanow, K. Jegorow: Kriejsiera Wtoroj mirowoj. Ochotniki i zaszczitniki (Крейсера Второй мировой. Охотники и защитники.). Moskwa: Jauza – Kollekcyja – EKSMO, 2007. ISBN 5-699-19130-5. (ros.).

Media użyte na tej stronie

HMS Adventure (M23) underway in the 1930s.jpg
The Royal Navy minelayer HMS Adventure (M23).
Okinoshima 1937.jpg
Japanese minelayer Okinoshima in Hangzhou.
HMS Clas Fleming (2).jpg
Postcard picture of the Swedish minecruiser HMS Clas Fleming.