Krążowniki lekkie typu C

Krążowniki lekkie typu C

HMS „Calypso”
Kraj budowy	Wielka Brytania
Użytkownicy	Royal Navy
Zbudowane okręty	28
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	4120–4320 t normalna
Długość	135,9–137,2 m
Szerokość	12,6–13,3 m
Napęd	6/8 kotłów 2/4 turbiny parowe o mocy 40 000 KM 2/4 śruby
Prędkość	28,5–29,5 węzłów

Krążowniki lekkie typu C – grupa typów brytyjskich krążowników lekkich z okresu I wojny światowej. Określana w literaturze jako typ C, obejmowała w rzeczywistości 28 okrętów siedmiu zbliżonych typów, wszystkie o nazwach zaczynających się na literę C. Pierwsze z nich typu Caroline wodowane były w 1914 roku, ostatnie typu Capetown w 1919 roku. Część wzięła udział w II wojnie światowej.

Geneza

Typ C stanowił rozwinięcie krążowników lekkich typu Arethusa, budowanych od 1912 roku, które były pierwszymi brytyjskimi mniejszymi krążownikami lekkimi z opancerzeniem pionowym, zastępującymi wcześniejsze słabo chronione i zbyt wolne krążowniki zwiadowcze (Scout cruiser)^[1]. Początkowo były one przez to określane jako „lekkie krążowniki pancerne”^[1]. Jednocześnie w typie Arethusa podniesiono moc siłowni w celu uzyskiwania wysokich prędkości, odpowiednich do pełnienia funkcji przewodników flotylli niszczycieli, rezygnując przy tym z mieszanego opalania węglem na rzecz samego paliwa płynnego^[2]. Ponieważ koncepcja tych okrętów okazała się udana, jeszcze przed ich ukończeniem w programie na 1913 rok przewidziano budowę ośmiu ulepszonych krążowników, które zapoczątkowały typ C^[1]. Jednocześnie marynarka brytyjska zakończyła zamawianie budowanych dotychczas większych i droższych krążowników lekkich o wyporności ponad 5000 ton, nazywanych od miast (typ Town), przeznaczonych do współdziałania z głównymi siłami floty^[2].

Typ Caroline

HMS „Carysfort” typu Caroline

Pierwszymi okrętami typu C było sześć okrętów typu Caroline, zamówionych w ramach programu z 1913 roku. Bazowały one na typie Arethusa, ale zwiększono długość o 3 metry i szerokość o 70 cm, przez co wzrosła też wyporność normalna z 3750 do 4219 ton i poprawiła się ich stateczność^[1]. Zachowano siłownię z czterema turbinami parowymi o mocy projektowej 30 000 SHP, z możliwością przeciążenia do 40 000 SHP, napędzającymi cztery śruby^[1]. Parę dostarczało osiem kotłów, a projektowa prędkość maksymalna wynosiła 28,5 węzła^[1] Zachowały one sylwetkę typu Arethusa z trzema pochyłymi kominami i ich kadłub o ostrych liniach, z podwyższonym pokładem dziobowym na około 1/3 długości^[1]. Opancerzenie obejmowało pas burtowy o grubości od 76 do 25 mm i pokład o grubości 25 mm, a także wieżę dowodzenia z pancerzem grubości 152 mm^[1].

Zmienione w stosunku do poprzedników uzbrojenie, grupując działa największego kalibru nietypowo na rufie. Stanowiły je początkowo dwa pojedyncze działa 152 mm Mk XII umieszczone na podkładzie rufowym i nadbudówce rufowej w superpozycji i osiem dział 102 mm Mk IV, umieszczonych po cztery na burtach, w tym dwa obok siebie na pokładzie dziobowym, dwa na końcach pokładu dziobowego po bokach nadbudówki i cztery na pokładzie górnym na śródokręciu^[1]. Uzupełniało je działo przeciwlotnicze 76 mm (później zastępowane przez dwa działa lub jedno kalibru 102 mm) i cztery działa kalibru 47 mm^[1]. Okręty miały również dwie podwójne wyrzutnie torped kalibru 533 mm na pokładzie na burtach^[1]. W latach 1916–17 dziobowa para dział 102 mm była zastępowana przez trzecie działo 152 mm, a następnie dodawano czwarte takie działo za kominami, zdejmując przy tym pozostałe działa kalibru 102 mm i montując cztery dodatkowe wyrzutnie torped^[1].

Typ Calliope

HMS „Champion” typu Calliope

Dwa okręty typu Calliope należały do ośmiu krążowników zamówionych w ramach programu z 1913 roku, lecz zbudowano je według ulepszonego projektu z zastosowaniem turbin z przekładnią redukcyjną dla zwiększenia efektywności napędu^[3]. Liczbę kotłów zmniejszono z ośmiu do sześciu, przez co zmianie uległa sylwetka okrętów na typową od tej pory dla dalszych krążowników typu C, z dwoma pochylonymi kominami, z tego pierwszym grubszym^[3][4]. W celu porównania, „Calliope” otrzymała napęd z czterema śrubami, a „Champion” z dwoma^[3]. Projektowa prędkość maksymalna wynosiła 29 węzłów przy takiej samej mocy, jak w poprzednich okrętach, lecz „Champion” okazał się nieco szybszy, rozwijając 29,5 węzła^[3]. Pogrubiono też w tym typie opancerzenie burt do maksymalnie 102 mm^[3]. Wyporność normalna wynosiła 4228 ton^[3]. Zmniejszeniu uległ zapas paliwa do 895 ton, lecz nował siłownia była ekonomiczniejsza^[4].

Uzbrojenie było takie same jak w typie Caroline z wyjątkiem tego, że zastosowano na nich dwie podwodne wyrzutnie torped kalibru 533 mm w burtach^[4]. Było ono również w taki sam sposób modernizowane, dochodząc do czterech dział kalibru 152 mm w osi podłużnej, jak również zamontowano dwie podwójne wyrzutnie torped na pokładzie na burtach^[3]. W 1916 roku zdjęto z okrętów pancerne wieże dowodzenia i zamieniono maszty na trójnożne^[4].

Typ Cambrian

HMS „Canterbury” typu Cambrian

Cztery krążowniki typu Cambrian, budowane w ramach programu z lat 1914-15, stanowiły powtórzenie „Calliope” z turbinami z przekładnią redukcyjną napędzającymi cztery śruby^[5]. Stępki pod ich budowę położono już po wybuchu I wojny światowej, a typ otrzymał nazwę od ostatniego wodowanego okrętu „Cambrian”, budowanego w stoczni państwowej. Prędkość maksymalna osiągana przez okręty nie przekraczała jednak 28 węzłów^[6]. Opancerzenie burt zredukowano w nich do pierwotnej wartości, od 76 do 38 mm^[5]. Wyporność normalna wynosiła 4320 ton, a pełna 4799 ton angielskich^[5]. Zapas paliwa wynosił 841 ton^[5].

Uzbrojenie było takie same jak w typie Calliope, później w analogiczny sposób wzmacniane. Jedynie „Cambrian”, wykańczany jako ostatni, otrzymał już od początku trzecie działo kalibru 152 mm na pokładzie dziobowym, a później w latach 1917-18 wszystkie otrzymały czwarte takie działo zamiast artylerii kalibru 102 mm. Okręty te były uzbrojone początkowo w dwie podwodne burtowe wyrzutnie torped, jednakże okazało się, że nie mogą być używane przy większych prędkościach^[5]. W latach 1918-19 zdemontowano podwodne wyrzutnie i krążowniki otrzymały dwie podwójne obrotowe wyrzutnie torped na pokładzie^[6]. W latach 1916-17 zdjęto z okrętów pancerne wieże dowodzenia i zamieniono maszty na trójnożne^[6].

Typ Centaur

HMS „Centaur” typu Centaur

Dwa okręty typu Centaur powstały jako dodatkowe jednostki w ramach programu z lat 1914-15. Przy ich budowie wykorzystano zestawy maszyn wyprodukowane dla niezbudowanych krążowników zamówionych przed wojną w zakładach Armstrong przez Imperium Osmańskie^[7]. Ponieważ projekt okrętów powstawał już z uwzględnieniem doświadczeń wojennych, został on ulepszony, przede wszystkim przez zastosowanie jednolitej cięższej artylerii, której korygowanie ognia było łatwiejsze, a przy tym pociski większego kalibru były skuteczniejsze^[8]. W celu pomieszczenia piątego działa, nadbudówka z masztem została przesunięta do przodu, przez co okręty wyróżniała większa przerwa między nadbudówką a kominami^[9]. Zastosowano też od razu masywniejszy maszt trójnożny z dwupiętrowym stanowiskiem kierowania ogniem^[9]. Zwiększenie wysoko położonych mas pogorszyło jednak stateczność okrętów, pomimo zwiększenia szerokości o 20 cm do 12,8 metra^[10]. Wkrótce po wejściu do służby zdemontowano z nich pancerne wieże dowodzenia o masie ok. 30 ton^[10]. Wyporność normalna jednak była nieco mniejsza – 4165 ton, a pełna wzrosła do 4870 ton angielskich^[9]. Zapas paliwa wynosił 824 tony^[9].

Okręty były uzbrojone w pięć dział kalibru 152 mm w osi podłużnej okrętu: na pokładzie dziobowym, za nadbudówką z masztem dziobowym, za kominami i dwa w superpozycji na rufie jak dotychczas^[9]. Wszystkie działa stanowiły salwę burtową, dorównując większym przedwojennym krążownikom typu Town^[10]. Artylerię przeciwlotniczą stanowiły trzy działa kalibru 76 mm, z tego jedno zamieniano potem na dwie automatyczne armaty 2-funtowe (40 mm)^[9]. Okręty nadal były uzbrojone w dwie podwodne burtowe wyrzutnie torped^[10].

Przypisy

Bibliografia

• Conway's All the world’s fighting ships 1906–1921. Robert Gardiner, Randal Gray (red.). Londyn: Conway Maritime Press, 1985. ISBN 0-85177-245-5. (ang.).
• Fiodor Lisycyn: Kriejsiera Pierwoj Mirowoj. Unikalnaja encykłopiedija. Moskwa: Jauza – Eksmo, 2015, seria: Arsenał Kollekcyja. ISBN 978-5-699-84344-2. (ros.).