Kręcko

Kręcko

wieś
Kościół pw. Przemienienia Pańskiego
Państwo	Polska
Województwo	lubuskie
Powiat	świebodziński
Gmina	Zbąszynek
Liczba ludności (2017)	297[1]
Strefa numeracyjna	68
Kod pocztowy	66-210[2]
Tablice rejestracyjne	FSW
SIMC	0916992
Położenie na mapie gminy Zbąszynek Kręcko
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Kręcko
Położenie na mapie województwa lubuskiego Kręcko
Położenie na mapie powiatu świebodzińskiego Kręcko
52°12′44″N 15°46′54″E/52,212222 15,781667

Kręcko (niem. Kranz^[3]; dawn. Krańsk^[4]) – wieś w Polsce położona w województwie lubuskim, w powiecie świebodzińskim, w gminie Zbąszynek.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa zielonogórskiego.

W pobliżu wsi funkcjonuje rezerwat przyrody Kręcki Łęg.

Nazwa

Według niemieckiego językoznawcy Heinricha Adamy’ego nazwa pochodzi od polskiej nazwy oznaczającej zakończenie, granicę czegoś – "krańca"^[5]. W swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu wymienia on najstarszą nazwę miejscowości w polskiej formie Kraniec tłumacząc jej znaczenie "Dorf am Abhange" czyli po polsku "Miejscowość na stoku, zboczu, pochyłości"^[5]. Nazwa została zgermanizowana przez Niemców na Kranz w wyniku czego utraciła swoje pierwotne znaczenie^[5]. Polska administracja spolonizowała zgermanizowaną nazwę na Kręcko w wyniku czego nie wiąże się ona obecnie z pierwszym znaczeniem.

Historia

Wzmiankowana była po raz pierwszy w dokumencie z 1293 roku, kiedy to niejaki Teodoryk otrzymał od zbąszyńskiego kasztelana 14 łanów ziemi^[3] – miejscowość jest w nim wzmiankowana jako Grącze. Mikosz z Kiebłowa (Kębłowa), pochodzący z rodu Jeleni-Niałków, podarował w 1334 roku Kręcko swojemu rycerzowi Benczowi de Noblisczicze, najprawdopodobniej pochodzącemu z Nebelschütz na Łużycach. Wówczas też odnotowano nazwę wsi Cranczsko. Później przez dłuższy czas jej właścicielem była rodzina Nadelwiczów-Kręskich^[3]. W 1440 roku odnotowano Maternę Budziszyn-Kręckiego, właściciela majątku. W tym czasie Władysław III Warneńczyk przyznał prawo lokacji w Kręcku miasta i nadał przywilej organizowania targu co czwartek oraz dwudniowego, na dzień św. Wawrzyńca, przypadającego 10 sierpnia jednak ostatecznie nie doszła ona do skutku^[3][a]. W 1554 roku rodzina Nadelwiczów-Kręskich, do których w tym czasie należała wieś, założyła w niej gminę ewangelicko-augsburską i wybudowała kościół dla wyznawców tej religii. W drugiej połowie XIX wieku w Kręcku powstał nowy kościół ewangelicki, ufundowany przez ówczesnego właściciela wsi – Ericha von Tiedemanna. Przed II wojną światową w miejscowości funkcjonował folwark, zajmujący się głównie hodowlą owiec, oraz gorzelnia. Funkcjonowały także urząd stanu cywilnego i parafia ewangelicka. Według spisu z maja 1939 roku wieś liczyła 440 osób (w zdecydowanej większości ewangelików)^[6]. Od 1930 roku we wsi funkcjonował przystanek kolejowy, który ostatecznie został zlikwidowany i rozebrany w 2013 roku (przystanek był nieczynny już w poprzednich latach), w ramach modernizacji linii kolejowej nr 358^[7].

Zabytki

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są^[8]:

• kościół ewangelicki, neogotycki z 1880 roku, przebudowany w latach 1922-1926 (obecnie rzymskokatolicki filialny pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego^[9]). Jest to ceglana budowla założona na planie prostokąta, z wzmocnionym przyporami korpusem nawowym, ze schodkowymi szczytami. Wieloboczna apsyda z przybudówką znajduje się po stronie wschodniej, a czworoboczna, pięciokondygnacyjna wieża zwieńczona wysokim hełmem ostrosłupowym po stronie zachodniej. Dach dwuspadowy posiada nawa, a wielospadowy apsyda. W ścianach umieszczono okna o różnej wysokości, ale wszystkie zamknięte półkoliście. W przyziemiu wieży znajduje się podobnie uformowany otwór wejściowy. Stropem dwuspadowym przykryte jest wnętrze korpusu nawowego, a ceramicznym sklepieniem krzyżowym prezbiterium. Przy ścianie zachodniej stoi empora organowa. Elementy wyposażenia w większości pochodzą z końca XIX i początku XX wieku. Należą do nich: obraz ołtarzowy z 1910 roku w neogotyckiej ramie, ambona, neogotycki trójdzielny prospekt organowy, mosiężne żyrandole i dwa żeliwne piece grzewcze z końca XIX stulecia, a także dwa neobarokowe konfesjonały.
• zespół dworski i folwarczny, który powstał prawdopodobnie na przełomie XVIII i XIX wieku, a wznieśli go Dziembowscy na początku XIX stulecia^[10], w skład którego wchodzą:
  • dwór, murowano-szachulcowy z XIX wieku jest murowanym, częściowo szachulcowym budynkiem, założonym na planie prostokąta. Pod koniec XIX wieku została dostawiona wschodnia część, którą wymurowano z cegły. Ten parterowy obiekt, nakryty dachem naczółkowym z wystawkami, pozbawiony jest jakiegokolwiek detalu architektonicznego^[10].
  • dworek – rządcówka
  • szklarnia
  • wozownia
  • obora
  • stodoła
  • gorzelnia
  • brama.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Krzysztof Garbacz: Przewodnik po zabytkach województwa lubuskiego tom 1. Zielona Góra: Agencja Wydawnicza „PDN”, 2011, s. 193-194. ISBN 978-83-919914-8-0.