Krościenko nad Dunajcem

Krościenko nad Dunajcem

wieś
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	nowotarski
Gmina	Krościenko nad Dunajcem
Liczba ludności (2011)	3520[1]
Strefa numeracyjna	18
Kod pocztowy	34-450[2]
Tablice rejestracyjne	KNT
SIMC	0436743
Położenie na mapie gminy Krościenko nad Dunajcem Krościenko nad Dunajcem
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Krościenko nad Dunajcem
Położenie na mapie województwa małopolskiego Krościenko nad Dunajcem
Położenie na mapie powiatu nowotarskiego Krościenko nad Dunajcem
49°26′26″N 20°25′40″E/49,440556 20,427778
Strona internetowa

Herb Krościenka nad Dunajcem

Krościenko nad Dunajcem – wieś w Polsce o charakterze turystyczno-wypoczynkowym w dolinie Dunajca i Krośnicy, położona w województwie małopolskim, w powiecie nowotarskim, gminie Krościenko nad Dunajcem^[3],u podnóża Pienin, Gorców i Beskidu Sądeckiego. Jest siedzibą gminy Krościenko nad Dunajcem.

Miasto królewskie, położone w drugiej połowie XVI wieku w powiecie sądeckim województwa krakowskiego, należało do tenuty czorsztyńskiej^[4]. Krościenko uzyskało lokację miejską w 1348 roku, zdegradowane w 1934 roku^[5].

Integralne części wsi

Historia

Średniowiecze

Dokładna data założenia miejscowości nie jest znana. Jej powstanie związane jest prawdopodobnie z budową, w latach 1257–1287^[8], Zamku Pienińskiego. Według Długosza Krościenko miało istnieć już w roku 1251, wymienione zostało przez niego (pod nazwą Troszczenko) w legendarnym testamencie Wydżgi^[9]. Wzmianka o Krościenku pojawia się u Długosza również przy opisie ucieczki Świętej Kingi ze Starego Sącza do Zamku Pienińskiego w trakcie najazdu tatarskiego, w tym przypadku kronikarz posługuje się nazwą Kroszczyenko, a samą osadę nazywa miastem^[10]. W przedlokacyjnym mieście był już kościół oraz miało ono własnego plebana, wskazuje na to pominięcie w akcie lokacyjnym rozporządzenia o wyznaczeniu łanu pod budowę kościoła oraz to, że już w latach 1350–1351 krościeński pleban figurował na liście duchownych uiszczających świętopietrze^[11]. W roku 1340 parafia krościeńska, należąca wówczas do dekanatu długopolskiego, liczyła 210 osób^[12].

W dniu 8 czerwca 1348 roku król Kazimierz III Wielki sprzedał wójtostwo w Krościenku niejakiemu Hadzudowi, a samo miasto lokował ponownie na prawie niemieckim, nadając mu szereg przywilejów i ulg. Miasto otrzymało m.in. 20-letni okres wolnizny, a kupcy pochodzący z Krościenka – zwolnienie z opłat celnych w Czorsztynie, Rytrze, Starym Sączu oraz Czchowie^[11][13]. W akcie lokacyjnym Krościenko wymienione jest pod nazwą Crosno, co może świadczyć o tym, że pierwotna nazwa osady brzmiała właśnie Krosno.

Lata 1770–1945

W roku 1770, na dwa lata przed I rozbiorem Austria dokonała aneksji trzech starostw położonych na terenie Podhala oraz Sądecczyzny (starostwa czorsztyńskie, nowotarskie oraz sądeckie). Dokonano tego pod pretekstem utworzenia i utrzymania kordonu sanitarnego mającego chronić Królestwo Węgier przed epidemią dżumy. Zajęte tereny włączono do Królestwa Węgier^[14].

Po roku 1772 Krościenko zostało włączone do zaboru austriackiego i nowo utworzonego kraju koronnego Królestwa Galicji i Lodomerii znanego powszechnie pod nazwą Galicji.

Po śmierci wdowy po ostatnim staroście czorsztyńskim dobra starostwa zostały podzielone na tzw. dominia oraz wystawione na sprzedaż. Dominium krościeńskie w drodze licytacji nabyła rodzina Grossów w 1822 roku^[15][16][17]. W skład dominium wchodziły: Krościenko, Grywałd oraz Tylka.

W latach 1827–1829 Henryk Gross nabył dwa źródła, nakrył je szopą i postawił obok dom gościnny dla letników. Spółka Uzdrowiska Krajowe chciała zbudować w tym okresie zakład zdrojowy, jednak do realizacji tego planu nie doszło, Grossowie nie zaproponowali terenu pod lokalizację^[18]. Gross nie był zainteresowany budową uzdrowiska. Planował sprzedawać wody ze źródeł wysyłkowo, wydzierżawił źródła Żydom^[18]. Późniejsi właściciele miejscowości, Dziewolscy, również nie inwestowali w rozwój uzdrowiska. Kuracjuszy było niewielu, w 1864 roku 81 osób, nie zapewniano im opieki lekarskiej, nie zbudowano parku^[18]. Sprzedaż wody ze źródeł napotykała na przeszkody w postaci konfliktów z władzami, dochodziło do przerw w wysyłce^[18]. W efekcie zalążkowe uzdrowisko nie rozwinęło się, zakład sprzedający wodę upadł, Krościenko nie stało się miejscowością uzdrowiskową^[18].

W latach 1855–1867 istniał powiat krościeński z siedzibą w Krościenku. W skład powiatu wchodziły 33 miejscowości m.in.: Szczawnica, Czorsztyn, Kamienica oraz Łącko. W mieście utworzono urząd skarbowy, sąd (przetrwał do roku 1955) oraz urząd pocztowy. W roku 1867 powiat krościeński zlikwidowano, a wchodzące w jego skład miejscowości włączono do powiatów nowotarskiego, sądeckiego oraz limanowskiego^[19].

2 maja 1946 roku grupa z oddziału Józefa Kurasia „Ognia” wymordowała pod Krościenkiem 13 Żydów (w tym siedem kobiet i 11-letniego chłopca) zamierzających przekroczyć granicę^[20].

Po 1945 roku

W latach 1954–1957 wieś należała i była siedzibą władz gromady Krościenko, 1 stycznia 1958 przekształconej w osiedle. W latach 1973–1982 było częścią, wraz z pobliską Szczawnicą, miasta Szczawnica-Krościenko. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa nowosądeckiego. W 1981 r. wydzielone z miasta Szczawnica-Krościenko, otrzymuje nazwę Krościenko nad Dunajcem i staje się siedzibą gminy Krościenko nad Dunajcem.

Atrakcje turystyczne

Krościenko jest miejscowością turystyczną, doskonałą bazą wypadową do wycieczek w Pieniny, Gorce i Beskid Sądecki. W miasteczku znajduje się także jedna z końcowych przystani spływu Dunajcem.

• Źródła szczawy alkalicznej „Stefan”, „Michalina” i „Maria”
• Muzeum Pienińskiego Parku Narodowego
• Kościół Wszystkich Świętych z XIV wieku, przebudowany w stylu barokowym, polichromowany w XIV wieku, około 1490 i 1589 roku. W kościele chrzcielnica ufundowana przez króla Jana I Olbrachta z 1493 roku.
• Nowy kościół parafialny pw. Dobrego Pasterza z grobem Sługi Bożego ks. Franciszka Blachnickiego
• Kaplice i kapliczki, m.in.:
  • Kaplica Świętego Rocha z lat 1710–1723.
  • Kaplica Przemienienia Pańskiego
  • Kapliczka św. Kingi
• Stary dwór rodziny Dziewolskich, ostatnich właścicieli Krościenka
• Zabytkowe domy mieszczańskie na rynku
• Ośrodek narciarski Stajkowa-Ski na zboczu Stajkowej
• Zamek Pieniński
• 5 pomników przyrody (drzewa i grupy drzew)
• Pomnik Władysława Jagiełły postawiony w ramach obchodów jubileuszu 500-lecia bitwy pod Grunwaldem

Piesze szlaki turystyczne

czerwony: Radziejowa – Przehyba – Dzwonkówka – Krościenko nad Dunajcem – Lubań – Przełęcz Knurowska – Turbacz (Główny Szlak Beskidzki)

żółty: Krościenko nad Dunajcem – Przełęcz Szopka (dalej niebieskim szlakiem na Trzy Korony) – Schronisko PTTK „Trzy Korony” – Sromowce Niżne

zielony: Krościenko nad Dunajcem (przez ulicę Trzech Koron) – Czertezik, dalej niebieskim szlakiem Sokolej Perci

zielony: Krościenko nad Dunajcem (przez ulicę św. Kingi) – przełęcz Sosnów, dalej niebieskim szlakiem Sokolą Percią na Czertezik albo na Sokolicę.

Wspólnoty wyznaniowe

• Kościół rzymskokatolicki (dekanat Krościenko nad Dunajcem):
  • parafia Wszystkich Świętych
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Krościenko (Sala Królestwa ul. Biały Potok 1a)^[21][22][23]

Związani z Krościenkiem

• Maksymilian Tytus Huber – naukowiec, inżynier mechanik
• Marceli Gorączko – notariusz, honorowy obywatel Krościenka z 1895^[24]

Zobacz też

• Krościenko – wieś w woj. podkarpackim, w pow. bieszczadzkim, w gminie Ustrzyki Dolne
• Krościenko Wyżne – wieś w woj. podkarpackim, w pow. krośnieńskim, w gminie Krościenko Wyżne
• Krościenko Niżne – dzielnica Krosna
• Szczawnica-Krościenko
• Sromowce Niżne – pobliska miejscowość gdzie zaczyna się szlak turystyczny do Krościenka nad Dunajcem

Przypisy

Bibliografia

• Bronisław Krzan: Klejnot zagubiony w górach: 700-lecie Krościenka nad Dunajcem. Kraków: Polskie Towarzystwo Teologiczne, 1988. ISBN 978-83-85017-41-7.
• Józef Nyka, Pieniny. Przewodnik Wyd. XI, Latchorzew, Wyd. Trawers, 2010. ISBN 978-83-60078-09-9
• Stanisław Kołodziejski, Andrzej Siwek. Dziedzictwo kulturowe Pienin polskich. „Pieniny-Przyroda i Człowiek”. 9, s. 157–174, 2006. ISSN 1230-4751. 

Linki zewnętrzne

• Krościenko, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 700 .

(c) Gang65 z polskiej Wikipedii, CC BY-SA 2.5

Zdjęcie panoramiczne Krościenka nad Dunajcem