Krucyfiks z kościoła Bożego Ciała we Wrocławiu

Krucyfiks z kościoła Bożego Ciała we Wrocławiu

Gotycki krucyfiks widlasty z kościoła Bożego Ciała we Wrocławiu
Autor	nieznany artysta śląski
Data powstania	około 1360
Medium	drewno dębowe, polichromowane
Wymiary	178 cm
Miejsce przechowywania
Lokalizacja	Muzeum Narodowe w Warszawie

Krucyfiks z kościoła Bożego Ciała we Wrocławiu – gotycka rzeźba przedstawiająca umęczonego i ukrzyżowanego Chrystusa, datowana na około 1360 rok.

Historia

Od strony ikonograficznej dzieło to reprezentuje typ wizerunku ukrzyżowanego Chrystusa ukształtowany na przełomie XIII i XIV wieku zwany krucyfiksem widlastym, charakteryzującym się silną ekspresją rzeźby i układem krzyża przypominającym drzewo. Pierwotnie krucyfiks znajdował się najprawdopodobniej we wrocławskim kościele Bożego Ciała (po raz pierwszy wzmiankowanym w 1351 roku) lub w znajdującym się niegdyś przy świątyni szpitalu, który został ufundowany w roku 1318. Placówką tą od 1337 roku opiekowali się joannici. Przed II wojną światową krucyfiks znajdował się we wrocławskim Muzeum Archidiecezjalnym. Po 1945 roku przeniesiono go do Muzeum Narodowego w Warszawie, gdzie znajduje się do dnia dzisiejszego. Cenny przykład śląskiej plastyki gotyckiej, związanej z nurtem mistycznym ukształtowanym w teologii na przełomie XIII i XIV wieku.

Opis

Figura Chrystusa została wykonana z drewna dębowego. Jego wymiary wynoszą 178,0 (wysokość) × 136,0 (rozpiętość ramion) × 44,0 cm (maksymalna szerokość). Zachowały się fragmenty polichromii i złota płatkowego. Sam krzyż był wielokrotnie zmieniany. Przed ostatnią wymianą krzyża w latach 90. XX wieku rzeźba była zawieszona na typowym krzyżu w układzie łacińskim.

Ciało Chrystusa tworzy ze współczesną rekonstrukcją krzyża integralną całość; jest konwulsyjnie powyginane: głowa silnie opada w dół, przybite jednym gwoździem nogi uginają się pod ciężarem korpusu ciała, który jest mocno wygięty do przodu, a przez to ramiona i mięśnie przebitych dłoni są mocno rozciągnięte.

Obraz ciała Chrystusa ilustruje całokształt męki, którą przeżył Zbawiciel, począwszy od pierwszych ran zadanych w ogrodzie Oliwnym, poprzez biczowanie, koronowanie cierniem, niesienie krzyża, aż po cierpienie na Golgocie. Wrocławski wizerunek ukazuje kulminacyjny moment agonii, co uwidocznione jest w ogólnym, bardzo konwulsyjnym zarysie bardzo wychudzonego ciała (przechylenie korpusu, skurcz nóg, głowa opadnięta na ramię), jak i w szczegółach (opuchnięte oczy, skurcze policzków, bolesny grymas na ustach). Na całym okaleczonym ciele widoczne są rozmaite obrażenia, w wielu miejscach jest pokryte skrzepami krwi, która również wypływa z ran i z oczu (krwawe łzy). W niektórych partiach ciała układ ran jest stylizowany, niektóre skrzepy krwi zaś przypominają swoim kształtem owoce winnego grona. Biodra są owinięte perizonium, przednie fragmenty tkanin ściśle przylegają do ud (co mogło być próbą iluzji mokrych od krwi i potu szat), zaś po bokach fałdy (które opadają do wysokości kolan) przybierają bardziej stylizowany układ.

Analiza

Krucyfiks wrocławski reprezentuje nurt ekspresyjny w rzeźbie gotyckiej, ukształtowany pod wpływem mistyki przełomu XIII i XIV stulecia. Jednym z zadań ówczesnych teologów-mistyków było przywołanie szczególnego cierpienia Chrystusa podczas jego męki w celu jak najgłębszego poruszenia uczuć człowieka, uduchowienia, wywołania głębokich refleksji, przeżyć, w tym współcierpienia, wzbudzenia żarliwości i przede wszystkim mistycznego zjednoczenia wiernego z Jezusem. Stylizowane na kształt winnego grona skrzepy krwi wzbogacają istotę treści rzeźby. Prócz doloryzmu i mistyki objawia się tu aspekt eucharystyczny (współgrający z wezwaniem świątyni, dedykowanej ciału Zbawiciela), co jeszcze bardziej miało umacniać mistyczną więź wiernego z Chrystusem.

Układ krzyża nie jest przypadkowy – przypomina drzewo, przy czym jest to forma bardzo uproszczona i stylizowana. Układ ten jest aluzją do Drzewa Poznania Dobra i Zła, ponadto zawarte jest tu odniesienie do Drzewa Krzyża. Tym samym w kontekst została wpisana starsza tradycja ukazywania Chrystusa jako nowego Adama, który poprzez swoją śmierć na krzyżu-drzewie odkupił lud z grzechów.

W plastyce gotyckiej nurt ekspresyjno-mistyczny w początkowej fazie kształtował się w Nadrenii oraz w południowej Francji, północnej Italii i Hiszpanii. Do pierwowzorów należy przede wszystkim krucyfiks w kościele Najświętszej Marii Panny na Kapitolu w Kolonii. Twórca krucyfiksu wrocławskiego odwoływał się do pierwowzorów w sposób wybiórczy; zachowano ogólną treść, formę rzeźby, w szczegółach wprowadził repertuar form znanych głównie na Śląsku (m.in. układ perizonium, motyw stylizowanych winnych gron, szczegóły anatomiczne), a przykładem jest m.in. Grupa Ukrzyżowania z dawnego kościoła Świętej Barbary we Wrocławiu (obecnie w zbiorach Muzeum Narodowego). Nieznana jest pierwotna funkcja dzieła, jak również jego umiejscowienie; nie wiadomo zatem, czy była to przestrzeń liturgiczna (np. element ołtarza głównego, belka tęczowa), czy mogło być dziełem odosobnionym (np. w kaplicy szpitalnej), o charakterze czysto dewocyjnym.

Zobacz też

• Pietà z Lubiąża

Bibliografia

• Tadeusz Chrzanowski, Sztuka Polski czasów Piastów i Jagiellonów. Zarys dziejów, Warszawa, 1993.
• Tadeusz Dobrowolski, Sztuka na Śląsku, Katowice, Wrocław, 1948.
• Tadeusz Dobrowolski, Sztuka polska od czasów najdawniejszych do ostatnich, Kraków, 1974.
• Tadeusz Dobrzeniecki, Chrystus Bolesny na Drzewie Życia, [w:] Paulina Buchwald-Pelcowa, Jerzy Pelc (red.), Literatura i kultura polskiego średniowiecza. Człowiek wobec świata znaków i symboli, Warszawa 1995.
• Dorota Folga-Januszewska, Matthias Winzen (hrsg.) Das Heilige und der Leib. Schätze aus dem Nationalmuseum Warschau, Austellungskatalog in Baden-Baden 2005, Ostfildern 2005.
• Meisterwerke mittelalterlicher Kunst aus dem Nationalmuseum Warschau, Austellungskatalog in Unterer Belvedere Wien 2007, München 2007.
• Wilfried Seipel (hrsg.) Thesauri Poloniae. Schatzkammer Polen. Zur Geschichte der polnischen Sammlungen, Austellungskatalog in Kunsthistorisches Museum in Wien 2002–2003, Wien 2002.
• Marcin Wisłocki, Któryś za nas cierpiał rany. Krucyfiks mistyczny z kościoła Bożego Ciała we Wrocławiu, „Gazeta Dolnośląska” nr 78/3102 (2 kwietnia 2001), s. 12.
• Anna Ziomecka, Rzeźba i malarstwo od 2 poł. XIII do początku XVI wieku [w.] Zygmunt Świechowski (red.), Wrocław jego dzieje i kultura, Warszawa, 1978.

Linki zewnętrzne

• Informacje o krucyfiksie z kościoła Bożego Ciała we Wrocławiu na Cyfrowym Katalogu Muzeum Narodowego w Warszawie (opr. Małgorzata Kochanowska)
• Artykuł o krucyfiksie z kościoła Bożego Ciała we Wrocławiu na serwisie Culture.pl. (opr. Paweł Freus)