Kryptomeria japońska

Kryptomeria japońska
Ilustracja
Drzewo w mieście Nara w Japonii
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasanagonasienne
Klasaiglaste
Rządcyprysowce
Rodzinacyprysowate
Rodzajkryptomeria
Gatunekkryptomeria japońska
Nazwa systematyczna
Cryptomeria japonica (Thunb. ex L.f.) D.Don
Trans. Linn. Soc. London 18: 167 1841[3]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]
Status iucn3.1 NT pl.svg

Kryptomeria japońska, szydlica japońska (Cryptomeria japonica) – gatunek zimozielonych drzew iglastych z rodziny cyprysowatych (Cupressaceae). Jedyny żyjący przedstawiciel rodzaju Cryptomeria[5]. W naturze rośnie w wilgotnych lasach górskich[6]. Jest gatunkiem bardzo zmiennym – wyróżnia się dwie odmiany geograficzne (jedna występuje w Japonii, druga w Chinach) oraz liczne formy i kultywary, z których 'Elegans' jest częściej spotykany w uprawie niż forma typowa[6]. Roślina uprawiana jest jako ozdobna i dla drewna[6].

Rozmieszczenie geograficzne

Gatunek występuje naturalnie w Japonii i w Chinach, poza tym jest rozpowszechniony w uprawie. W Japonii występuje odmiana var. japonica rosnąca w czystych lub mieszanych lasach od wyspy Kiusiu na południu po północne krańce wyspy Honsiu. Odmiana ta została introdukowana do lasów na wyspie Tajwan oraz w Chinach. W Chinach naturalnie występuje odmiana var. sinensis. Jej zasięg obejmuje prowincje Fujian, Jiangxi, Syczuan, Junnan i Zhejiang, ale jest też sadzona w lasach także w innych prowincjach[7].

Morfologia

Pokrój
Zimozielone drzewo osiągające zazwyczaj 50 m wysokości, choć znane są okazy sięgające 65 m. Pień jest smukły, osiąga zwykle do 3 m średnicy[7]. Kształt korony młodych drzew jest piramidalny i luźny, u starszych drzew korona się zagęszcza i przybiera kształt kopulasty[8]. Konary są zwykle rozpostarte poziomo i wyrastają w okółkach. Rozgałęzienia dalszych rzędów zwykle zwisają, przy czym pędy jednoroczne są zielone. Kora na pniu ma kolor czerwonobrązowy lub ciemnoszary i jest włóknista[7].
Liście
Szydlaste igły długości 6-18 mm. Igły wyrastające wiosną są krótsze od letnich. Ułożone są skrętolegle w 5 rzędach. Są zwykle mniej lub bardziej zagięte do przodu. Mają barwę zieloną lub niebieskawozieloną. Na wierzchołku są długo zaostrzone, przekrój mają romboidalny, a u nasady długo zbiegają po pędzie[7][8].
Organy generatywne
Kwiaty są rozdzielnopłciowe. Męskie skupione są w owalne lub owalno-elipsoidalne strobile skupione po 6-35 na końcach dwuletnich pędów. Strobile osiągają od ok. 2,5 do 5, rzadko 8 mm długości. Mają najpierw kolor fioletowoczerwony, dojrzałe żółkną. Strobile składają się z wielu mikrosporofili ułożonych spiralnie i zawierających najczęściej po 4-5 woreczków pyłkowych. Kuliste strobile żeńskie wyrastają pojedynczo lub w skupieniach po kilka. Mają średnicę ok. 1-2 cm. Złożone są z 20-30 łusek nasiennych, których zaostrzone końce odstają. Na szczycie często wyrasta pęczek igieł lub dochodzi do proliferacji – przerośnięcia szyszki przez pęd. Szyszki dojrzewają i drewnieją w ciągu jednego roku, lecz utrzymują się na drzewie jeszcze przez 1-2 lata[8][7].
Nasiona
Powstają po 2 do 5 na każdej łusce nasiennej. Mają barwę brązową lub ciemnobrązową, długość ok. 4-6 mm i szerokość 2-3 mm. Ich kształt jest nieco nieregularny, zwykle są kanciaste i zaopatrzone w wąskie skrzydełka o szerokości ok. 0,2 mm[7].
Gatunki podobne
Ze względu na liście roślina przypomina pochodzącą z Ameryki Południowej araukarię wyniosłą i rosnącego w Ameryce Północnej mamutowca olbrzymiego. Oba te gatunki różnią się znacząco m.in. budową organów generatywnych. Mamutowiec ma poza tym liście ułożone w trzech rzędach[8].

Zastosowanie

Drzewa tego gatunku cenione są jako rośliny ozdobne i surowiec do produkcji bezżywicznego drewna[8]. Obie odmiany są sadzone w lasach w Azji wschodniej[7]. Stare okazy rosną w Japonii nierzadko przy pałacach i świątyniach. Gatunek sadzony jest także jako roślina ozdobna poza swoim zasięgiem. W Europie środkowej ze względu na większą mrozoodporność uprawiana jest głównie odmiana japońska var. japonica[8].

Przypisy

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
  2. M.J.M. Christenhusz i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19, 2011, s. 55–70 [dostęp 2021-03-24].
  3. Cryptomeria japonica (ang.). W: The Plant List [on-line]. [dostęp 2011-12-20].
  4. Cryptomeria japonica, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
  5. Rodzaj obejmuje także wymarły, oligoceński gatunek Cryptomeria yunnanensis. Patrz: Wen-Na Ding, Lutz Kunzmann, Tao Su, Jian Huang i Zhe-Kun Zhou. A new fossil species of Cryptomeria (Cupressaceae) from the Rupelian of the Lühe Basin, Yunnan, East Asia: Implications for palaeobiogeography and palaeoecology. „Review of Palaeobotany and Palynology”. 248, s. 41–51, 2018. DOI: 10.1016/j.revpalbo.2017.09.003 (ang.). 
  6. a b c Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 34. ISBN 0-333-73003-8.
  7. a b c d e f g Christopher J. Earle: Cryptomeria (ang.). W: The Gymnosperm Database [on-line]. [dostęp 2011-12-20].
  8. a b c d e f Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy iglaste. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 185-188. ISBN 83-01-05225-2.

Media użyte na tej stronie

Status iucn3.1 NT pl.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY 2.5
Wikimedia Community Logo.svg
Logo społeczności Wikimedia. Proszę zauważyć, że w przeciwieństwie do większości logotypów związanych z ruchem Wikimedia, to logo nie jest zarejestrowane jako znak towarowy.
RobenSugi Cryptomeria japonica.jpg
Autor: Ogiyoshisan, Licencja: CC BY-SA 3.0
Kryptomeria japońska (Cryptomeria japonica) w mieście Nara w Japonii
Sendo Sugi.jpg
Autor: Alpsdake, Licencja: CC BY-SA 4.0
Sendo Sugi Cryptomeria japonica seen from Tateyama Highland Bus in Tateyama, Toyama prefecture, Japan.
VM 5353 G209 north of Muyu - mountain conifer.jpg
Autor: User:Vmenkov, Licencja: CC BY-SA 3.0
Cryptomeria japonica along G209 in Shennongjia (western Hubei), at about 2000 m above sea level