Księstwo warmińskie

Księstwo warmińskie
Episcopatus Warmiensis
księstwo
1466–1772
HerbFlaga
HerbChorągiew
Państwo

 I Rzeczpospolita

Prowincja

Wielkopolska

Data powstania

1466

Data likwidacji

1772

Siedziba wojewody

Lidzbark Warmiński

Wojewoda

zobacz: wojewodowie malborscy

Siedziba sejmiku

Lidzbark Warmiński

Powierzchnia

4249 km²

Podział administracyjny
Liczba powiatów

10 komornictw

Liczba reprezentantów
Liczba senatorów

1

Położenie na mapie Rzeczypospolitej
Położenie na mapie Polski
Portal Polska
Mapa historyczna Warmii
Wzgórze katedralne we Fromborku – historyczna i religijna stolica Warmii
Pałac biskupów w Lidzbarku Warmińskim
Ignacy Krasickiksiążę biskup warmiński w latach 1767–1795, ostatni zwierzchnik Księstwa Warmińskiego

Księstwo warmińskie – istniejące w latach 14661772 księstwo kościelne w obrębie Korony Królestwa Polskiego obejmujące terytorium dominium biskupstwa warmińskiego. Księstwo powstało z wcześniejszego dominium warmińskiego istniejącego w obrębie państwa zakonu krzyżackiego. Jego obszar pokrywał się z terenem krainy historycznej Warmia.

Wraz z województwami: pomorskim, malborskim i chełmińskim wchodziło w skład Prus Królewskich Korony Królestwa Polskiego I Rzeczypospolitej.

Władzę zwierzchnią w księstwie sprawowali biskupi warmińscy, którzy będąc zależni bezpośrednio od Stolicy Apostolskiej jako książęta Świętego Cesarstwa Rzymskiego (łac. Sacri Romani Imperii Principes), jako prezydenci senatu Prus Królewskich przewodniczyli obradom sejmów stanów pruskich (sejmików generalnych Prus Królewskich). Biskupi jako książęta warmińscy byli zarazem poddanymi i lennikami królów polskich.

Status księstwa warmińskiego był na tle podziału terytorialnego I Rzeczypospolitej podobny do księstwa siewierskiego. Władzę lokalną w księstwie sprawowali bowiem biskupi warmińscy, a terytorium dominium warmińskiego wchodziło od 1466 na statusie zależnym w skład Korony Królestwa Polskiego. Król Polski zachował pewne wpływy lenne (personalna obsada biskupstwa warmińskiego, zaprzysiężenia wierności państwu polskiemu itd.).

Zależność ta była jednak wielokrotnie kwestionowana, dopiero po zwycięskiej dla Polski wojnie popiej, zawarto w 1479 tzw. „układ piotrkowski”, w którym potwierdzono wcielenie księstwa warmińskiego do Korony, przyznano biskupowi warmińskiemu tytuł radcy królewskiego, przyznano też jego poddanym prawo do oporu, w przypadku, gdyby władca duchowny odmówił zaprzysiężenia wierności państwu polskiemu. Zastrzeżono, że kapituła warmińska „wybierze osobę miłą królowi polskiemu”. W 1512 („drugi układ piotrkowski”) dodatkowo wzmocniono polską kontrolę nad księstwem, wprowadzając zapis o wyborze biskupa spośród czterech kanoników przedstawionych królowi przez kapitułę. W rzeczywistości władca sam wskazywał swojego kandydata, którego kapituła musiała kreować na swojego kanonika, który zazwyczaj znajdował się potem na pierwszym miejscu listy czterech.

Biskupi warmińscy jako władcy świeccy w księstwie warmińskim mieli m.in. prawo do posiadania własnych sił zbrojnych i bicia własnej monety. Administrację cywilną sprawowali za pośrednictwem burgrabiów, stojących na czele 7 komornictw biskupich i 3 będących w posiadaniu kapituły warmińskiej. Przynależną sobie władzę wojskową sprawowali na terytorium księstwa wojewodowie malborscy.

Biskupi zwoływali sejmiki warmińskie do Lidzbarka Warmińskiego, do których kompetencji należało zatwierdzanie uchwał podatkowych zapadłych na generale pruskim. Ich obrady poprzedzały zwołane przez burgrabiów zjazdy w komornictwach, na które przybywała warmińska szlachta i wolni chłopi. W 1718 wprowadzono w księstwie stałe podatki na wojsko Rzeczypospolitej i od tego czasu coraz rzadziej zwoływano sejmiki. W 1766 wprowadzono nową Ordynację Krajową (niem. Landesordnung), która regulowała ustrój polityczno-gospodarczy Warmii.

W roku 1772 w efekcie I rozbioru Warmia weszła w skład zaboru pruskiego. Nastąpiła wówczas sekularyzacja i likwidacja księstwa warmińskiego.

Podział administracyjny

Komornictwa biskupie

Komornictwa kapitulne

Zwierzchnicy (książęta) Warmii

Okres Państwa Zakonu Krzyżackiego

Okres Korony Królestwa Polskiego

Zobacz też

Media użyte na tej stronie

KsięstwoWarmińskieIRP.png
Autor: user:Halibutt user:Mathiasrex, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Rzeczpospolita Obojga Narodów w 1635 r.; Księstwo Warmińskie
Polish-Lithuanian Commonwealth in 1635; Duchy of Warmia
Warmia historyczna.png
Autor: Popik, Licencja: CC BY-SA 3.0
Mapa historyczna Warmii 1346-1772 (na podstawie "Mapy Świętej Warmii" z 1755 roku).
Warmia1.jpg
Mapa biskupstwa warmińskiego wykonana na zamówienie bp. Adama Grabowskiego w 1755. Autorem pracy jest kartograf i sztycharz z Elbląga Jan Fryderyk Endersch (1705-1796)
Frombork - katedra Wniebowzięcia NMP i św. Andrzeja.jpg
Autor: Łukasz Niemiec, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Frombork, katedra pw. Wniebowzięcia NMP i św. Andrzeja, 1329-1388, 1 poł. XVIII
Rzeczpospolita.png
Autor: Halibutt, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Commonwealth of Both Nations at the peak of its strength. The areas marked with light pink were lost to:
  • Brandenburg in the treaties of Welawa and Bydgoszcz in 1657
  • Sweden and Brandenburg in the treaty of Oliwa in 1660
  • Muscovy in the Treaty of Andruszów in 1667
  • Muscovy in the Grzymułtowski's Peace Treaty of 1686
Chorągiew królewska króla Zygmunta III Wazy.svg
Autor: Olek Remesz (wiki-pl: Orem, commons: Orem), Licencja: CC BY-SA 2.5
Chorągiew królewska z okresu panowanie dysastii Wazów (1587-1668) w Polsce
Lidzbark Warmiński-zamek6.JPG
Autor: Krystian Cieślik, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Lidzbark Warmiński, zespół zamku biskupiego, XIV, XIX