Kultura andronowska

Kultura andronowska, okres wczesny, ok. 2000 p.n.e. (kolor czerwony) i ok. 1800 p.n.e. (kolor pomarańczowy)

Zasięg kultury andronowskiej

Kultura andronowska – kultura archeologiczna epoki brązu, rozwijająca się w zachodniej Syberii i Kazachstanie w II tysiącleciu i na początku I tysiąclecia p.n.e.

Nazwa

Nazwa kultury pochodzi od stanowiska archeologicznego w miejscowości Andronowo (55°33′19″N 90°02′17″E/55,555278 90,038056), gdzie w 1914 odkryto kilkanaście miejsc pochówków zawierających szkielety ludzi w postawie skulonej z bogato dekorowaną ceramiką.

Zasięg

Kultura andronowska obejmowała tereny od Uralu i Wołgi na zachodzie do Jeniseju i rejonu Minusińska na wschodzie oraz od Kopet Dag, Pamiru i Tienszanu na południu do granicy (dość niewyraźnie się zaznaczającej) strefy tajgi na północy.

Geneza

Ludność kultury andronowskiej pod względem antropologicznym reprezentowała cechy europeidalne. Dokładna interpretacja lingwistyczna tej kultury pod kątem pochodzenia i chronologii jest sprawą niejasną i dyskusyjną.

Według Anatola Klosowa, który swoje badania oparł na datowaniu szczątków kopalnych z wykrytą haplogrupą Y-DNA R1a1, ok. 2300 p.n.e. odłam ludu indosłowiańskiego przemieścił się na wschód, na teren dzisiejszego Kazachstanu i południowego Uralu, tworząc tam kulturę andronowską^[1].

Osiedla

Andronowska ceramika

Ludność kultury andronowskiej żyła w osiedlach, otoczonych wałem obronnym i rowem, nad brzegami małych rzek, gdzie istniały dogodne warunki do hodowli i uprawy roli. Domy miały charakter półziemianek.

Wyróżnia się 2 typy tych osiedli:

• małe, składające się z kilkunastu drewnianych domów i
• większe, posiadające od 20 do 100 domów.

W większości osad znajdowało się 10–20 dużych półziemianek, a każda z nich zamieszkiwana była tylko przez jedną, ale za to liczną rodzinę (30-50 osób). Wszystkie półziemianki, łącznie z przyległymi łąkami, gruntami ornymi, pastwiskami i cmentarzem należały do jednego rodu. Osiedla były budowane na planie prostokąta, a domy były usytuowane według następujących schematów:

• domy ustawione wzdłuż brzegu rzeki,
• domy ustawione wzdłuż głównej ulicy,
• domy budowane w 2 rzędach w osiedlach o kształcie prostokąta lub półokręgu.

Podstawy gospodarcze

Rekonstrukcja stroju kobiecego z kultury andronowskiej

Głównym zajęciem ludności była hodowla zwierząt – koni i bydła rogatego. Pogłowie bydła było naturalnie ograniczone powierzchnią przyległych pastwisk, które były stosunkowo szybko wyczerpywane i wydeptywane. Co 20-25 lat mieszkańcy osady opuszczali zasiedziałe miejsca i przesiedlali się na nowe ziemie. Od XV wieku p.n.e., a zasadniczo na przełomie II i I tysiąclecia p.n.e. styl życia ludności zmienia się z osiadłego w koczowniczy – pojawiają się nieobwarowane osiedla oraz nowa forma chowu bydła – przepędzanie z jednego pastwiska na drugie.

Ludność zajmowała się także myślistwem, zbieractwem i rybołówstwem. Rozwinęło się także rzemiosło i metalurgia brązu.

Z brązu wyrabiano broń i narzędzia lane i kute, odznaczające się oryginalną formą i bogatym zdobnictwem. Centra metalurgii znajdowały się na Uralu, w Kazachstanie, zachodniej Syberii i górach Ałtaj i chociaż tereny te były znacznie od siebie oddalone, to sposób produkcji był zadziwiająco jednolity. Plemiona kultury andronowskiej zamieszkujące południowy Ural zaopatrywały w brąz Powołże, z którym istniały stałe drogi wymiany.

Ceramikę kultury andronowskiej zdobią głównie wzory geometryczne – zygzaki, trójkąty, meandry.

Gałęzie kultury andronowskiej

Na podstawie wykopalisk wyróżnia się kilkanaście kulturowych linii ewolucji kultury andronowskiej, w tym:

• Sintaszta-Petrowka-Arkaim (2200–1600 p.n.e.),
• Sintaszta gród (1800 p.n.e.),
• Arkaim grodzisko (1700 p.n.e.),
• Alakul (2100–1400 p.n.e.),
• Fiedorowo (1400–1200 p.n.e.),
• Aleksiejewka (1200–1000 p.n.e.).

Zostały one wyróżnione na podstawie wyglądu ceramiki, używanych narzędzi i rytuałów pogrzebowych.

Rytuały pogrzebowe

Na cmentarzyskach występują głównie groby ziemne obłożone kamieniami, kurhany znane są tylko w zachodnich rejonach kultury andronowskiej. W pobliżu cmentarzysk spotyka się miejsca składania ofiar, co dowodzi rozwiniętego kultu przodków, a znaki krzyża wpisanego w koło wskazują na istnienie kultu słońca. Różne rytuały pogrzebowe były, jak wspomniano wyżej, jednym z wyróżników gałęzi ewolucyjnych kultury andronowskiej. Przykładowo, ludzie z Alakułu chowali swoich zmarłych w postawie skulonej na dnie wykopu. Rytuał z Fiedorowa związany był z kremacją, a otrzymany popiół grzebano w grobach, nad którymi sypano nasypy kurhanowe. Pomiędzy tymi odmianami było jeszcze kilkanaście różnych form przejściowych.

Zobacz też

• teoria kurhanowa
• kultura tagarska
• kultura afanasjewska

Przypisy

Bibliografia

• Publikacje:
  • Diakonoff I.M., Two Recent Studies of Indo-Iranian Origins, „Journal of the American Oriental Society” 115 (3), 1995, s. 473-477.
  • Encyklopedia sztuki starożytnej, praca zbiorowa, WAiF i Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998, s. 73, ISBN 83-01-12466-0 (PWN), ISBN 83-221-0684-X (WAiF).
• Strony WWW:
  • Azja Środkowa w starożytności i średniowieczu.
  • Omówienie kultury andronowskiej: Indo-Irańczycy późnej epoki brązu w Azji Centralnej (ang.) [dostęp 2007-10-06].

Linki zewnętrzne

• Zabytki gałęzi fiedorowskiej kultury andronowskiej (ang.)
• Zabytki gałęzi alakulskiej kultury andronowskiej (ang.)
• Zabytki gałęzi sargat-aleksiejewskiej (ang.)
• Zabytki gałęzi pietrowskiej (ang.)
• Stanislav A. Grigoriev, „Ancient Indo-Europeans”, 2002, rozdział „Sintashta culture” ISBN 5-88521-151-5 (ang.)