Kurów (powiat puławski)

Kurów

osada
Kościół parafialny Narodzenia NMP i św. Michała Archanioła w Kurowie
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	puławski
Gmina	Kurów
Wysokość	157 m n.p.m.
Liczba ludności (2015)	2795
Strefa numeracyjna	81
Kod pocztowy	24-170[1]
Tablice rejestracyjne	LPU
SIMC	0384443
Położenie na mapie gminy Kurów Kurów
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Kurów
Położenie na mapie województwa lubelskiego Kurów
Położenie na mapie powiatu puławskiego Kurów
51°23′21″N 22°11′12″E/51,389167 22,186667
Strona internetowa

Herb Kurowa

Plan Kurowa

Pomnik ofiar masowej egzekucji wykonanej przez Niemców na cywilnych mieszkańcach Kurowa w 1944

Pomnik upamiętniający społeczność żydowską w Kurowie oraz mieszkańców miasta, którzy ratowali Żydów w czasie wojny, odsłonięty we wrześniu 2017 na miejscowym kirkucie

Grób poległego powstańca styczniowego na miejscowym cmentarzu parafialnym

Kapliczka przy ul. Lubelskiej upamiętniająca porucznika Eustachego Ostaszewskiego i innych uczestników powstania listopadowego, poległych w bitwie pod Kurowem 1831 roku

Szkoły w Kurowie

Kurów – osada^[2] (dawniej miasto) w Polsce, położona w województwie lubelskim, w powiecie puławskim, w gminie Kurów, leżąca nad rzeką Kurówką (i jej dopływami: Strugą Kurowską oraz Białką) oraz na pograniczu Wysoczyzny Lubartowskiej i Płaskowyżu Nałęczowskiego.

Kurów uzyskał lokację miejską przed 1442 rokiem, zdegradowany w 1869 roku^[3].

Osada jest siedzibą gminy Kurów.

Położenie i demografia

Przez miejscowość przebiega droga wojewódzka nr 874, jej północnym skrajem biegną mający przebieg wspólny droga ekspresowa S12 i droga ekspresowa S17 (część trasy europejskiej E372).

Historycznie położony jest w Małopolsce (początkowo w ziemi sandomierskiej, a następnie w ziemi lubelskiej). Kurów położony był w 2. połowie XVI wieku w powiecie lubelskim, w województwie lubelskim^[4].

Według danych z 1 stycznia 2008 sołectwo Kurów liczyło 2804 mieszkańców^[5], 31 grudnia 2015 roku 2795 osób (zameldowania stałe i czasowe).

Historia

Kurów do XVIII wieku

Początki Kurowa sięgają XII wieku. Bywa on identyfikowany z wymienionym w „Kronice” Galla Anonima castrum Galli, co w tłumaczeniu na język polski bywa interpretowane jako gród Kura. Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 20 stycznia 1185 i znajduje się w dokumencie wykonanym przez księcia mazowieckiego Leszka. Mówi ona o istnieniu tutaj kościoła pod wezwaniem św. Idziego. Około 1330 został zbudowany tu gród, który został potem nadany przez króla Władysława Łokietka Kurowskim. Lokacja Kurowa na prawie magdeburskim nastąpiła 6 stycznia 1442 przez Piotra Kurowskiego. Kurów stał się miastem, którym był do 19 marca 1870 r. (w latach 1456–1465 był nawet siedzibą powiatu kurowskiego). W XV w. i na początku XVI wieku w Kurowie orzekał sąd ziemski^[6]. W 1783 w miejscowości powstała szkoła parafialna, którą założył Ignacy Potocki, a prowadził Grzegorz Piramowicz.

Kurów w XIX wieku

Po III rozbiorze Polski miasto znalazło się na terenie Nowej Galicji w zaborze austriackim, najpierw w cyrkule józefowskim, a od 1803 w cyrkule lubelskim. W latach 1809–1870 miasto Kurów i gmina dominalna Kurów były niezależne od siebie. Od 1809 do 1815 Kurów należał do powiatu Kazimierz Dolny, departamentu lubelskiego, Księstwa Warszawskiego. Potem należał do obwodu lubelskiego w województwie lubelskim, Królestwie Polskim. Po likwidacji Królestwa Polskiego znalazł się w guberni lubelskiej.

W czasie powstania listopadowego Kurów stał się areną jego wydarzeń. 3 marca 1831 pod miejscowością stoczono bitwę, którą wygrali Polacy pod dowództwem generała Józefa Dwernickiego. Zasłużył się w niej porucznik Eustachy Ostaszewski, który poległ i jest pochowany w Kurowie. 12 września tegoż roku, kiedy powstanie chyliło się już ku upadkowi, dwa szwadrony jazdy polskiej opanowały miasto, biorąc dwustu żołnierzy rosyjskich w niewolę. Kurów znalazł się ponownie na kartach historii podczas powstania styczniowego. 24 stycznia 1863 pod miastem stoczono zwycięską bitwę, później był tu organizowany obóz powstańczy. W związku z tymi wydarzeniami, w 1870 Kurów utracił prawa miejskie. Burmistrza zastąpił wójt, a sąd grodzki został przekształcony w sąd gminny.

Kurów w XX wieku

Na przełomie XIX i XX wieku Kurów był największym ośrodkiem bednarstwa na Lubelszczyźnie. Podczas rewolucji 1905-1907 miały miejsce manifestacje socjalistyczne. W 1910 roku (oficjalnie w 1912) założono Ochotniczą Straż Pożarną. Między 1 a 3 sierpnia 1915 pod Kurowem armia niemiecko-austriacka toczyła ciężkie walki z wojskami rosyjskimi. Pamiątką po tych wydarzeniach jest zabytkowy cmentarz wojenny w Olesinie.

Kurów został zelektryfikowany w 1926 z inicjatywy niemieckiego osadnika i młynarza Ulrycha. Kolejne rozbudowy i przebudowy sieci energetycznej następowały w latach 1933, 1946 i 1958–1962^[7].

W styczniu 1935 roku, przez Kurów biegł odcinek XIV Rajdu Monte Carlo. 8 i 10 września 1939 nastąpiły tragiczne w skutkach bombardowania Kurowa przez lotnictwo niemieckie. Było wiele ofiar wśród ludności cywilnej i wojska. W wyniku pożaru spalona została zabudowa centrum. 15 września 1939 do miejscowości wkroczyły wojska niemieckie. 6 marca 1944 Niemcy w publicznej egzekucji rozstrzelali 42 i powiesili 6 osób^[8]. 23 czerwca 1944 doszło w Kurowie do potyczki dowodzonych przez Stefana Rodaka żołnierzy Okręgu Lublin Batalionów Chłopskich, AK i AL z wojskami niemieckimi, wjeżdżającymi do miejscowości od strony Puław. W jej wyniku kilku żołnierzy niemieckich zostało rannych i zabitych, zaś Polacy bez strat własnych zdobyli niemiecki transporter opancerzony^[9]. W 1970 roku z miejscowości wyruszał pierwszy etap XXVII edycji kolarskiego Tour de Pologne.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do ówczesnego województwa lubelskiego.

Przez wiele lat miejscowość była znanym ośrodkiem futrzarskim. W latach 90. XX wieku w granice Kurowa został włączony Józefów. Kurów jest obecnie rekomendowany przez Sejmik Województwa Lubelskiego do przywrócenia praw miejskich^[10].

Historia Żydów w Kurowie

Pierwsza wzmianka o Żydach mieszkających w Kurowie pochodzi z 1548. Utworzyli gminę w XVII w. Mieli swoją synagogę przy ulicy Nowej i dwa cmentarze – starszy przy ulicy Nowej i nowszy przy ulicy Blich. W 1656 wielu żydowskich mieszkańców miasta zostało zabitych przez wojska Stefana Czarnieckiego. W 1765 w Kurowie żyło 904 Żydów, zaś w 1921 aż 2230, co stanowiło 56,8% ogółu mieszkańców.

W 1815 Szemu’el z Kurowa pochodzący z Prudnika został przewodniczącym własnego dworu chasydzkiego w Kurowie, który przyjmował tysiące młodych chasydów z okolic. Wśród jego najbardziej znanych naśladowców jest Jechezkel Taub z Kazimierza Dolnego, założyciel chasydyzmu kuzmirskiego. Po jego śmierci w 1820 jego najstarszy syn, Dowid, odmówił zastąpienia go na stanowisku prezesa dworu w Kurowie, przez co większość jego zwolenników wyjechała do Symchego Binema^[11].

Na początku okresu międzywojennego dochodziło do ekscesów antyżydowskich. W październiku 1920 roku miejscowa policja zmusiła kupców żydowskich do otwarcia sklepów w sobotnie święta żydowskie^[12].

Okupacja niemiecka podczas II wojny światowej przyniosła brutalny koniec historii kurowskich Żydów. We wrześniu 1939 roku społeczność żydowska Kurowa liczyła 2571 mieszkańców (55 proc. populacji). Pierwsza wywózka Żydów z Kurowa nastąpiła 8 kwietnia 1942 roku. Osoby starsze i niedołężne Niemcy zamordowali na miejscu, a duża grupa – głównie kobiety i dzieci – została wywieziona do niemieckiego obozu zagłady w Sobiborze. 13 listopada 1942 roku miała miejsce druga wywózka, a w grudniu tego samego roku Niemcy zmordowali na miejscowym kirkucie ostatnich ocalałych z poprzednich deportacji. W sierpniu 1942 Niemcy utworzyli w Kurowie getto-obóz pracy, w którym uwięzili także pewną liczbę Żydów z Lublina i Wąwolnicy^[13].

Wojnę przeżyli nieliczni żydowscy mieszkańcy Kurowa. Stało się to głównie dzięki ofiarności i pomocy miejscowych Polaków, którzy z narażeniem życia ukrywali lub wspomagali swoich żydowskich sąsiadów, znajomych lub osoby zupełnie im obce. W listopadzie 2017 w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim odbyła się uroczystość nadania medali „Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata” dziesięciu rodzinom z Lubelszczyzny, pośród których znaleźli się potomkowie ratujących z Kurowa i jego okolic^[14].

12 września 2017 na lokalnym kirkucie, z inicjatywy lokalnych władz samorządowych, odsłonięto pomnik – symboliczny mur z tablicami upamiętniającymi społeczność żydowską w Kurowie oraz mieszkańców tego miasta, którzy ratowali Żydów w czasie wojny^[15].

Architektura

Zabytki chronione prawnie:

• zespół kościoła parafialnego, w którego skład wchodzi:
  • kościół pw. Narodzenia NMP i św. Michała Archanioła z 1692 r., przebudowany w XVIII wieku;
  • dzwonnica z przełomu XVII/XVIII wieku,
  • cmentarz przykościelny,
  • ogrodzenie z bramkami z przełomu XVII/XVIII,
  • plebania wybudowana w latach 1778–1782,
  • dawna szkoła Piramowicza z 1780 roku (1953-1958), została założona przez założona przez Grzegorza Piramowicza i Ignacego Potockiego
• cmentarz żydowski przy ul. Blich,

Zabytki nierejestrowane:

• budynek urzędu gminy z 2. połowy XIX wieku

Oświata

• Gminne Przedszkole Nr 1 w Kurowie im. Czesława Janczarskiego
• Szkoła Podstawowa im. księdza Grzegorza Piramowicza w Kurowie

Gospodarka

W miejscowości znajdują się upadłe Zakłady Futrzarskie „Kurów 1”. Do 2005 r. funkcjonowała także tu spółdzielnia mleczarska.

Turystyka

Szlaki turystyczne

• Szlak Renesansu Lubelskiego
• szlak sakralny Powiśla Lubelskiego
• dwa szlaki rowerowe
• jeden szlak konny

Sport

• Kurowski Klub Sportowy Garbarnia (piłka nożna mężczyzn, Klasa Okręgowa – najwyższy poziom ligowy: IV liga)
• Klub Tenisa Stołowego Topspin (tenis stołowy mężczyzn, IV liga)
• Ochotnicza Straż Pożarna Kurów (zawody sportowo-pożarnicze mężczyzn)
• Ludowy Zespół Sportowy Kurów (szachy mężczyzn, najwyższy poziom ligowy: III liga, już nie istnieje)
• Zakładowa Ochotnicza Straż Pożarna Zakłady Futrzarskie (zawody sportowo-pożarnicze mężczyzn, już nie istnieje)

Kurów w kulturze

(c) kuba13 / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0

Urząd gminy

Osoby związane z Kurowem

• Szemu’el z Kurowa (ok. 1735-1820) – cadyk chasydzki
• Eustachy Ostaszewski (1800-1831) – bohater bitwy pod Kurowem 3 marca 1831 r.
• Wojciech Jaruzelski (1923-2014) – generał, I sekretarz PZPR, Prezydent Rzeczypospolitej
• Włodzimierz Borowski (1930-2008) – artysta malarz, jeden z pionierów sztuki performance
• Jacek Janczarski (1945-2000), dramaturg, satyryk, scenarzysta filmowy

Zobacz też

• Parafia Narodzenia NMP i św. Michała Archanioła w Kurowie
• Inne miejscowości o tej nazwie

Przypisy

Bibliografia

• StanisławS. Wójcicki StanisławS., Raport o Gminie Kurów”, Kurów 2003., Kurów: Urząd Gminy, 2003, ISBN 83-906687-7-7, OCLC 749263893 .
• Stefan Rodak: Maszerują Chłopskie Bataliony. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza Warszawa 1960 r.
• Stefan Rodak: Marszem podziemnym. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza Warszawa 1970 r.
• Stanisław Matraszek: Jak dotarła do Kurowa elektryczność w Zeszyty Kurowskie zeszyt 6/1995 Kurowskie Towarzystwo Regionalne Kurów 1995

Linki zewnętrzne

• Kurów, os. miejska, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 932 .
• Kurów (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 200 .
• żydowska księga pamięci Kurowa, wolny dostęp przez Bibliotekę Publiczną Nowego Jorku (New York Public Library) (jid., ang.)
• Wiki o Kurowie