Lędziny

Lędziny

miasto i gmina
Plac Farski w Lędzinach
Herb
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	bieruńsko-lędziński
Konurbacja	górnośląska
Prawa miejskie	1966–1975, 1991
Burmistrz	Krystyna Wróbel
Powierzchnia	31,65 km²
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	16 807[1] 531,0 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 32
Kod pocztowy	43-140, 43-143, 43-144
Tablice rejestracyjne	SBL
Położenie na mapie powiatu bieruńsko-lędzińskiego Lędziny
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Lędziny
Położenie na mapie województwa śląskiego Lędziny
50°08′33″N 19°07′51″E/50,142500 19,130833
TERC (TERYT)	2414031
SIMC	0940890
Urząd miejski ul. Lędzińska 55 43-143 Lędziny
Strona internetowa
BIP

Lędziny (niem. Lendzin) – miasto w południowej Polsce, na Górnym Śląsku, w województwie śląskim, w powiecie bieruńsko-lędzińskim.

Według danych z 30 czerwca 2016 r. miasto miało 16 807 mieszkańców^[1].

Położenie

Lędziny leżą w południowej Polsce, w środkowo-wschodniej części województwa śląskiego. Centrum miasta wyznaczają współrzędne geograficzne: 19º 07' długości geograficznej wschodniej i 50º 08' szerokości geograficznej północnej^[2].

Miasto oddalone jest w linii prostej: 16 km od centrum Katowic, 8 km od centrum Tychów, 13 km od centrum Oświęcimia, 59 km od centrum Krakowa oraz 267 km od centrum Warszawy. Lędziny graniczą od północy z Katowicami i Mysłowicami, od wschodu z Imielinem i Chełmem Śląskim, od południa z Bieruniem, natomiast od zachodu z Tychami^[2].

Teren Lędzin wchodzi w skład dwóch jednostek fizycznogeograficznych: Wyżyny Śląskiej i Kotliny Oświęcimskiej^[2]. Części północno-zachodnia i północna miasta leżą na pograniczu Wyżyny Śląskiej, natomiast południowo-wschodnia część stanowi fragment Kotliny Oświęcimskiej^[2]. Fizjograficznie Lędziny położone są na obszarze Pagórów Jaworznickich^[3]. Historycznie Lędziny leżą na Górnym Śląsku.

Według danych z 1 stycznia 2013 r. powierzchnia miasta wynosiła 31,65 km²^[4], co stanowi 20,01% powierzchni powiatu. Stawia to miasto na 166. pozycji w Polsce pod względem powierzchni^[4].

Środowisko naturalne

Budowa geologiczna

W budowie geologicznej fragmentu Lędzin leżącego w obrębie Wyżyny Śląskiej biorą udział głównie utwory triasowe i karbońskie oraz czwartorzędowe^[3]. Północny fragment miasta jest częściowo wyścielony osadami mioceńskimi oraz plejstoceńskimi. Fragment wchodzący w skład Kotliny Oświęcimskiej jest zbudowany z mioceńskich iłów, piaskowców i łupków, nakrytych piaskami i iłami o genezie czwartorzędowej, a także glinami zwałowymi i piaskami, stanowiącymi rezultat działalności lodowców^[3].

Rzeźba terenu

(c) Tomasz Chrupała, CC BY-SA 4.0

Wzgórze Klimont

Lędziny leżą na obszarze Pagórów Jaworznickich, na terenie urozmaiconym wzgórzami^[3]:

• Klimont (302 m n.p.m.^[3]/305 m n.p.m.^[5])
• Szachta (290 m n.p.m.^[5]/296 m n.p.m.^[3])
• Strzyżówka (280 m n.p.m.^[5]/290 m n.p.m.^[3])
• Małkowiec (280 m n.p.m.^[5])
• Glinogóra (280 m n.p.m.^[5])
• Kępa (273 m n.p.m.^[5])
• Wapieńka (272 m n.p.m.^[5])

Wody

Przez obszar Lędzin przebiegają dwa działy wodne drugiego rzędu pomiędzy Mleczną a Przemszą oraz Przemszą a Potokiem Goławieckim^[6]. Najważniejszymi ciekami z sieci hydrograficznej są: Przyrwa i Potok Goławiecki, należące do zlewiska Wisły^[3][6].

Lędziny są odwadniane również systemem małych potoków i rowów, do których zalicza się: Potok Stawowy (lewobrzeżny dopływ Mlecznej), Rów Hołdunowski (lewobrzeżny dopływ Przyrwy), Rów „E” (prawobrzeżny dopływ Potoku Goławieckiego), Rów Lędziński (lewobrzeżny dopływ Przyrwy) oraz Rów Wschodni (lewobrzeżny dopływ Rowu Hołdunowskiego)^[6].

Gleby

Na terenie Lędzin występują przeważnie gleby bielicowe, powstałe z utworów pochodzenia lodowcowego, gleby brunatne, czarne ziemie, rędziny oraz gleby bagienne^[3]. Wszystkie gleby występujące na terenie Lędzin są zaliczone do klasy „A”, czyli najmniej skażonych^[3].

Klimat

Dzielnice

Dzielnica Hołdunów

Lędziny nie posiadają formalnie wyznaczonych dzielnic, funkcjonują one jednak w powszechnym użytku mieszkańców. Są to:

• Blych
• Centrum
• Goławiec
• Górki
• Hołdunów
• Rachowy
• Ratusz
• Smardzowice
• Świniowy
• Zamoście
• Olszyce

Demografia

Lędziny liczą ponad 16 tys. mieszkańców^[1] i plasują się pod tym względem na 276. miejscu wśród miast Polski^[4] oraz na 42. miejscu wśród miast województwa śląskiego.

Wykres liczby ludności miasta Lędziny na przestrzeni lat^[8]:

Według danych z 2015 r. w Lędzinach na 100 mężczyzn przypadało 101 kobiet^[8].

Struktura płci i wieku mieszkańców Lędzin według danych z 31 grudnia 2015 r.^[8]:

Historia

Istnieją świadectwa penetracji przez człowieka terenu obecnych Lędzin już w epoce brązu. Archeolodzy wykopali fragmenty naczyń z okresu kultury łużyckiej. W okresie przedchrześcijańskim w granicach obecnego miasta miejsce kultu słowiańskiego na wzgórzu Klimont, zwanym niegdyś „Piorunową Górką” (obecnie na tym miejscu katolicki kościół św. Klemensa). Miejscowość wspomniana przez Jana Długosza, w 1160 r. stanowiła własność rycerza Jaksy z Miechowa, który przekazał ją Benedyktynom. W 1327 r. Lędziny przeszły pod panowanie Czech. W 1742 r. Lędziny znalazły się w granicach państwa pruskiego.

Teren walk z Niemcami w okresie powstań śląskich, szczególnie zaciętych podczas II powstania śląskiego w 1920 r. Od 1922 r. ponownie w granicach Polski. W czasie okupacji hitlerowskiej na terenie Lędzin istniał podobóz obozu koncentracyjnego Auschwitz (1944–1945).

Po wojnie następuje rozwój górnictwa i wzrost liczby mieszkańców. W latach 1945–1951 siedziba gminy Lędziny, a 1951–1954 gminy Hołdunów. W latach 1954–1956 wieś należała i była siedzibą władz gromady Lędziny, przekształconej w 1957 r. na osiedle. 31 grudnia 1961 do osiedla Lędziny włączono osiedle Hołdunów^[10]. 1 stycznia 1966 osiedle Lędziny otrzymało prawa miejskie^[11] a 27 maja 1975 miasto włączono do Tychów^[12]. 2 kwietnia 1991 Lędziny odzyskały samodzielność jako odrębne miasto^[13]. W 1999 roku Lędziny trafiły do powiatu tyskiego w woj. śląskim, a od 2002 należą do powiatu bieruńsko-lędzińskiego tamże^[14].

W 1972 r. Lędziny zostały odznaczone Krzyżem Partyzanckim.

Nazwa

Dnia 28 maja 1260 r. w łacińskim dokumencie Władysława opolskiego wydanym w Raciborzu miejscowość wymieniona jest jako wieś villa Lenzini^[15].

Miejscowość została wzmiankowana w spisie świętopietrza parafii dekanatu Oświęcim diecezji krakowskiej z 1326 r. pod nazwą Lensin^[16][17].

Nazwę miejscowości w zlatynizowanej staropolskiej formie Lyendzini oraz Landzyny wymienia w latach 1470–1480 Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis^[18].

W dokumencie sprzedaży dóbr pszczyńskich wystawionym przez Kazimierza II cieszyńskiego w języku czeskim we Frysztacie w dniu 21 lutego 1517 r. miejscowość została wymieniona jako Lendiny^[19].

Zabytki

Kościół św. Klemensa

Miejska Biblioteka Publiczna

W mieście znajdują się następujące obiekty wpisane do rejestru zabytków:

• kościół św. Klemensa z lat 1769–1772 (nr rej.: 574/59 z 10.12.1958, 677/66 z 28.05.1966^[20] oraz A/691/2020 z 10.09.2020^[21])
• budynek plebanii z 1788 r., obecnie siedziba Miejskiej Biblioteki Publicznej (nr rej.: 678/66 z 28.05.1966^[20] oraz A/859/2021 z 28.07.2021^[22])
• kostnica na cmentarzu ewangelickim z 1797 r. (nr rej.: 717/66 z 15.06.1966^[20] oraz A/688/2020 z 20.08.2020^[23])
• budynek domu gminy protestanckiej z XIX w., obecnie siedziba fundacji „Fastryga” (nr rej.: 718/66 z 15.06.1966^[20])
• dom przy ulicy Gwarków 6 z XIX w. – nie istnieje (nr rej.: 719/66 z 15.06.1966^[20])
• dom przy ulicy Gwarków 8 z XIX w. – nie istnieje (nr rej.: 720/66 z 15.06.1966^[20])

W Lędzinach znajdują się też inne obiekty – które, mimo że nie widnieją w rejestrze zabytków – pełnią funkcję historyczną. Są to m.in.:

• dzwon z około 1540 r. znajdujący się na placu Farskim
• kaplica z końca XVIII w. znajdująca się pod wzgórzem Klimont
• kaplica z końca XVIII w. znajdująca się przy ulicy Sobieskiego
• budynek ewangelickiego domu parafialnego z 1778 lub 1779 r., obecnie siedziba Miejskiego Ośrodka Kultury
• figura św. Jana Nepomucena z 1885 r. znajdująca się przy ulicy Lędzińskiej
• klasztor sióstr Boromeuszek z 1905 r.

Kultura

Instytucje kultury

Instytucjami kultury w mieście są^[24]:

• Miejski Ośrodek Kultury
• Miejska Biblioteka Publiczna

Imprezy cykliczne

Lista imprez kulturalnych odbywających się cyklicznie w Lędzinach:

• Finał Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy – styczeń
• Dni Lędzin – czerwiec
• Dzień Dziecka – 1 czerwca
• Powiatowe Igrzyska Osób Niepełnosprawnych – maj lub czerwiec
• Koncerty „Pod chmurką” – lipiec i sierpień
• Sylwester – 31 grudnia

Edukacja

W mieście funkcjonuje żłobek^[25], dwa publiczne przedszkola^[26], cztery szkoły podstawowe^[27] oraz Powiatowy Zespół Szkół (w skład którego wchodzą: zasadnicza szkoła zawodowa, technikum, liceum ogólnokształcące i szkoła policealna)^[28].

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół Chrystusa Króla

Kościół ewangelicko-augsburski

Na terenie Lędzin działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:

• Kościół rzymskokatolicki (dekanat Lędziny):
  • parafia św. Anny
  • parafia św. Apostołów Piotra i Pawła
  • parafia Chrystusa Króla
  • parafia św. Klemensa
  • parafia Matki Bożej Różańcowej
  • parafia Wniebowzięcia NMP
• Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP:
  • parafia Św. Trójcy
• Świadkowie Jehowy (Sala Królestwa Tychy)^[29][30]:
  • zbór Lędziny-Hołdunów
  • zbór Lędziny-Ziemowit

Gospodarka

KWK Piast-Ziemowit – ruch Ziemowit

Bezrobocie

W 2015 r. stopa bezrobocia zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym w mieście wynosiła 2,9%^[31].

Przemysł

W Lędzinach znajduje się 77 zakładów przemysłowych^[32]. Wśród nich najważniejszą rolę odgrywa KWK Ziemowit^[32] (obecnie działająca jako ruch KWK Piast-Ziemowit). W wyniku restrukturyzacji górnictwa liczba zatrudnionych w kopalni stale maleje, mimo to jest to zakład zatrudniający nadal największą liczbę osób z miasta i nie tylko^[32].

Handel

Lędziny posiadają własne targowisko miejskie^[33]. Na terenie miasta działa kilka supermarketów i dyskontów.

Rolnictwo

W 2005 r. na terenie Lędzin powierzchnia użytków rolnych wynosiła 1855 ha – w tym 1139 ha gruntów ornych, 17 ha sadów, 557 ha łąk i 142 ha pastwisk^[34].

Transport

Transport drogowy

Przez północną część miasta przebiega droga krajowa nr 1, umożliwiająca połączenia w kierunkach: Bielsko-Biała – Cieszyn oraz Kraków – Warszawa – Gdańsk^[2]. Istnieją także połączenia drogowe z pozostałymi miastami konurbacji górnośląskiej – głównie Katowicami, Tychami, czy Mysłowicami^[2].

Transport miejski

Na terenie Lędzin autobusowym przewozem zajmują się dwie firmy transportowe: ZTM^[35].

Transport kolejowy

Przez Lędziny przechodzi linia kolejowa nr 179 biegnąca do Tychów i Mysłowic^[2].

Transport lotniczy

Polityka

Urząd Miasta

Burmistrz

Obecnym burmistrzem miasta jest Krystyna Wróbel, która otrzymała 55,7% głosów w II turze wyborów samorządowych w 2014 r.^[36]

Rada Miasta

Rada Miasta jest organem stanowiącym i kontrolnym w mieście^[40]. Aktualnie liczy piętnastu radnych, którzy wybierani są w wyborach bezpośrednich^[40]. Rada Miasta działa na sesjach, poprzez swoje komisje oraz poprzez burmistrza wykonującego jej uchwały^[40].

Miasta partnerskie

Miasta partnerskie Lędzin[41]
Miasto	Państwo	Rok rozpoczęcia
Uničov	Czechy	2006
Revúca	Słowacja	2008
Roccagorga	Włochy	2008

Prasa lokalna

W Lędzinach wydawany jest przez Urząd Miasta miesięcznik Biuletyn Informacyjny Lędzin Lędziny teraz^[42]. W mieście wydawane są także niezależne gazety lokalne.

Sport i rekreacja

Basen w ośrodku „Zalew"

Obiekty sportowe

• Stadion Miejski
• Ośrodek sportowo-rekreacyjny „Centrum”^[43]:
  • basen kryty
  • sala kulturystyczna
  • sala tenisa stołowego
  • hala sportowa
• Ośrodek sportowo-rekreacyjny „Zalew”^[44]:
  • basen odkryty
  • skatepark
  • korty do tenisa ziemnego
• kompleks boisk sportowych „Orlik” przy Powiatowym Zespole Szkół^[45]
• kilka siłowni zewnętrznych

Kluby i organizacje sportowe

• MKS Lędziny – piłka nożna
• Klub Tenisa Stołowego Lędziny – tenis stołowy
• Uczniowski Klub Sportowy „Orka” – pływanie
• Klub Szachowy Górnik Lędziny – szachy
• Klub Skatowy OSP Lędziny – skat
• Polski Związek Wędkarski – Koło Nr 32 – wędkarstwo
• Klub Żeglarski „Ziemowit” – żeglarstwo

Turystyka

Oznakowanie trasy rowerowej nr 153

Szlaki turystyczne

Szlaki piesze

• Szlak Krawędziowy GOP: Gliwice – Przyszowice – Chudów – Paniówki – Borowa Wieś – Ruda Śląska – Mikołów – Tychy – Lędziny – Chełm Śląski – Chełmek (78 km, w tym 11 km na terenie Lędzin)
• Szlak im. ks. Jana Kudery: Mysłowice – Imielin – Chełm Śląski – Lędziny – Bieruń (21,5 km, w tym 9 km na terenie Lędzin)
• Szlak Hołdunowski: Katowice – Mysłowice – Lędziny – Imielin – Mysłowice – Jaworzno (24,1 km, w tym 6 km na terenie Lędzin)

Szlaki rowerowe

• Trasa czerwona nr 151: Lędziny – Bieruń – Bojszowy – Jedlina (14,9 km, w tym 3 km na terenie Lędzin)
• Trasa zielona nr 153: Lędziny (10,6 km – w całości na terenie Lędzin)
• Trasa czarna nr 101: Katowice – Lędziny (24,1 km, w tym 5,3 km na terenie Lędzin)

Baza noclegowa

W Lędzinach znajduje się jeden hotel dwugwiazdkowy (2015)^[46].

Honorowi obywatele oraz zasłużeni dla miasta

Miasto posiada dwunastu honorowych obywateli^[47]:

• Andrzej Naczyński (od 22 marca 2001 r.) – były dyrektor KWK Ziemowit
• płk. Jerzy Szewełło (od 22 marca 2001 r.) – żołnierz, który w okresie stanu wojennego stanął po stronie strajkujących górników w KWK Ziemowit
• Franciszek Serafin (od 22 marca 2001 r.) – autor i redaktor wielu książek i opracowań poświęconych m.in. Tychom i okolicom
• Antoni Piszczek (od 22 listopada 2001 r.) – były dyrektor KWK Ziemowit
• Wiktor Zin (od 27 kwietnia 2006 r.) – architekt, który prowadził prace wykopaliskowe na wzgórzu Klimont
• ks. Tadeusz Orszulik (od 27 kwietnia 2006 r.) – były proboszcz parafii św. Klemensa
• ks. Józef Przybyła (od 3 czerwca 2008 r.) – były proboszcz parafii Chrystusa Króla
• Rafał Bula (od 28 kwietnia 2011 r.^[48]) – autor wielu publikacji i książek historycznych na temat Lędzin
• Irena Gajer (od 28 kwietnia 2011 r.^[48]) – była skarbnik miasta
• Jan Raszka (od 28 kwietnia 2011 r.^[48]) – były przewodniczący Rady Miasta
• Władysław Trzciński (od 15 kwietnia 2016 r.^[49]) – były burmistrz miasta
• Jan Górski (od 15 kwietnia 2016 r.^[49]) – były dyrektor Szkoły Podstawowej nr 3

Miasto nadawało od marca 2001 r. do października 2006 r. tytuł „Zasłużony dla miasta Lędziny”, którym zostali uhonorowani^[50]:

• Sylwester Łakota
• ks. Józef Przybyła
• Klemens Ścierski
• Mariusz Żołna
• Helena Szabrańska

Zobacz też

• Synagoga w Lędzinach

Linki zewnętrzne

• Lędziny, Lędzyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 199 .
• Lędziny, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 226 .

Przypisy