Lacka Słoboda (dzielnica Kijowa)

Lacka Słoboda – historyczna dzielnica kijowskiego grodu Jarosława, był to dawny kwartał polskiej gminy kupieckiej, rzemieślniczo-targowej na Starym Mieście, ośrodek handlu, położony nad Dnieprem. Obecnie w tym miejscu znajduje się główna arteria Kijowa — Kreszczatik oraz Plac Niepodległości. Gmina położona była między Złotą i lacką bramą. W roku 1842 w centrum tej dzielnicy wybudowano konkatedrę pw. św. Aleksandra.

Związek nazwy tej osady z zamieszkałymi w pobliżu kupcami polskimi potwierdza jednoczesne występowanie w Kijowie osady kupców żydowskich przy bramie żydowskiej[1] (później Lwowskiej, lub Szczekawickiej).

Historia

Lokalizację w tym miejscu ruchliwej gminy kupieckiej potwierdzają latopisy z XI w.[2][3] Cała podolska osada zamieszkana była przez obcą etnicznie ludność m.in. Chazarów, Żydów, Ormian, Greków, Polaków i Niemców[4]. Tradycja tej koegzystencji wyznań i narodowości sięgała historii Starego Miasta, ponieważ już w Grodzie Jarosława przy bramie lackiej istniała Lacka Słoboda – dzielnica Polaków, obok dzielnicy Niemców i Włochów, a przy cerkwi św. Mikołaja – targowa osada węgierska[5]. Głównym zajęciem tych grup ludnościowych zamieszkujących dzielnicę było rzemiosło i handel[6]. Prawdopodobnie druga brama lacka uległa zniszczeniu w roku 1240 podczas najazdu tatarskiego[7]. Pod koniec roku 1240 oblężenie Kijowa rozpoczęło się od natarcia Mongołów pod wodzą Batu-chana. na bramę polską (lacką). Podobnie było w roku 1151 w czasie szturmu Suzdalczyków, walki były tu najcięższe i najkrwawsze.

Z końca XII w. pochodzą wiadomości o kolonii „bezbożnych Lachów” w Kijowie. Te zwroty latopisu należy niewątpliwie połączyć z istnieniem w Kijowie kolonii wrocławskich kupców. Osiedlenie się tu kupców polskich i niemieckich ze Śląska stoi w związku działalnością handlową, a następnie z ruskim małżeństwem Bolesława Wysokiego z księżniczką Wierzchosławą córką księcia Wszewołoda Jarosławowicza[8]. Może już do tych czasów wypadnie odnieść wiadomość o podróżach kupców wrocławskich na wschód do Kijowa i dalej[9]. Od XII w. możemy liczyć się ze stałą obecnością kupców polskich w Kijowie. Mogli mieszkać tu w pobliżu „Drzwi Lackich”, które wymienia latopis. W wieku XIII kolonia kupców polskich w Kijowie mogła posiadać dość duże znaczenie. Prawdopodobnie kupcy polscy znaleźli się w liczbie kupców „wszelkiego języka”, którzy w roku 1203, w czasie zdobycia Kijowa przez wojska księcia Ruryka Rościsławowicza zamknęli się w cerkwiach w obawie przed rabunkiem – hosti innozemcia, wsiakoho jazyka zatworiszasia w cerkwach. Zdobyty Kijów uległ wtedy zniszczeniu i rozgrabieniu. Przy bramie lackiej dla podróżujących kupców erygowany zostaje ok. 1230 drewniany kościół i klasztor pw. Najświętszej Maryi Panny. Przy klasztorze tym mieściła się również szkoła założona przez św. Jacka dla łacińskich katolików, [10]

Kościół pw. św. Aleksandra na Lackiej Słobodzie.

Po roku 1320 do miasta wrócił zakon dominikanów, którzy rozpoczęli budowę katedry katolickiej na granicy dzielnicy Padół i Obołoni (Błonia) za bramą żydowską, albo Szczekawicką[11]. W latach 1817–1842 na placu w środku dawnej Lackiej Słobody, pomiędzy Kreszczatikiem a Starym miastem wybudowano kościół murowany pw. św. Aleksandra[12].

Etymologia nazwy

Nazwa dzielnicy może pochodzić zarówno od wczesnośredniowiecznej dzielnicy kupieckiej[13] znajdującej się na Padole, lub nawiązywać do ludności lędziańskiej[14], osadzonej przez Jarosława Mądrego w dorzeczu Rosi i Dniepru. W roku 1030 wareskie wojska Rurykowiczów zagarnęły Bełz, a w następnym roku w wyniku wyprawy Jarosława Mądrego i normańskiego księcia Haralda III – inne grody Lachów[15] aż po San. W średniowiecznych polskich słownikach przymiotnik lacki traktowany był na Rusi synonimem dla określenia zarówno Lachów (Polaków, rzymskokatolickich katolików), jak i wyznawców kościoła łacińskiego w ogóle[16]. Podobnie etymologię tego słowa objaśniał Jan Kochanowski[17]. Jedyny wyjątek znajduje się w latopisie pod rokiem 1208 na str. 158, w. 19 gdzie napisano, że Danielowi oblegającemu Zwenigród przyszedł na pomoc od Leszka Białego z Lachów Sudisław z mnogimi Polanami, o tych samych posiłkach latopis sześć wierszy niżej wspomina już pod nazwą Lachów. Leszek Biały był tym księciem, który wspierał razem z Odrowążami misję św. Jacka w Kijowie.

Podczas zjazdu rosyjskich archeologów w roku 1878 P.O. Jurczenko przedstawił słabo umotywowaną tezę wywodząca nazwę Lackiej bramy od wyrazu lada, laszina [18]

zobacz też

Przypisy

  1. ↑ "In die Jaroslavstadt führten drei Tore: das Polnische (Ljadskie) Tor, das Jüdische (Zidovskie) Tor und das Goldene (Zolotye) Tor (Abb. oben). Die Chronik sowie die spätmittelalterlichen Quellen weisen darauf hin, daß das Goldene Tor fürfur Kiew mehr als nur den zentralen Zugang in die Stadt darstllte: Er war das Symbol der politischen Unabhangigkeit der Hauptstadt des altrussischen Staates. [w:] Joachim Herrmann – Welt der Slawen: Geschichte, Gesellschaft, Kultur 1986. p. 208"; "Befestigungsanlagen der Bergstadt vom Fluss aus zu erstürmen, sondern griffen von der südöstlichen Landseite aus an, wo die Holzmauern am Polnischen Tor (Ljadskie vorota) den Rammböcken bessere Ansatzmöglichkeiten boten. " [w:] Russischer Alltag: eine Geschichte in neun Zeitbildern: Tom 2. 2003 str. 121
  2. ↑ Tadeusz M. Trajdos, Kościół Katolicki na ziemiach ruskich Korony i Litwy za panowania Władysława II Jagiełły, 1386-1434, 1983.
  3. ↑ "На Україні Поляки становили значний відсоток населення України ще від раннього Середньовіччя. У XІІ ст. в Києві існував окремий польський квартал поблизу Лядської (тобто Польської) брами, де була заснована католицька місія. " [w:] Боряк. Україна: етнокультурна мозаїка. 2006; "Недалеко від цього місця, бiля Лядської брами, ще 1246 р. збудовано домініканський костел, який не зберігся "[w:] Z istori Ukraïnskoï restavratsi. 1996 ; "У 1690 -ті рр. у Києві було перебудовано старий Домініканський костел на Петропавлівську церкву, , причому й тут розгорнуто всю пишноту декоративних аксесуарів мазепинського бароко." [w:] Велика історія Украіни від найдавніших часів. t. 2, 1993; Mazepa, 1993
  4. ↑ "Про перебування чужинiв у Киевi свiдчать назви: "лядська" брама, "жiдiвська" („жидове"), "козари". У столицi Кнiв, держави було багато aiрмен, греxiв, а також нiмцiв, iталiйцiв, чехiв, анпмйцiв тощо. Серед шльних людей, що належали до нижчо ..." [w:] Włodzimierz Kubijowicz, Encyclopedia of Ukraine str. 40, wyd. 1993
  5. ↑ [w:] Kościół Katolicki na ziemiach ruskich Korony i Litwy za panowania Władysława II Jagiełły, 1386-1434
  6. ↑ Studia wczesnośredniowieczne, T. 4, IHKM PAN, s. 350.
  7. ↑ The next day the Mongols surrounded the city, but they concentrated their catapults against Kiev's obvious weak point—the battlements that flanked the Polish Gate, the only part of the city walls constructed of wood, [w:] T. J. Craughwell, The Rise and Fall of the Second Largest Empire in History, 2010, s. 184.
  8. ↑ "Wsewołod za syna swojego Swiatosława Wasilkownu Polotskogo kniazia i skupisza sia bratja wsia i bezbożni Lachowie i pisza u Wsewołoda i tako razidosza ..." w: latopis po ipatskomu spisku, Petrsburg 1871, s. 224 r. 1143. wesele; Teis studia, Ossolineum. 1971. str. 71
  9. ↑ Długoborski. Dzieje Wrocławia do roku 1807. 1958. str. 60
  10. ↑ Tadeusz M. Trajdos. Kościół Katolicki na ziemiach ruskich Korony i Litwy za panowania Władysława II Jagiełły, 1386-1434. 1983
  11. ↑ Podanie "o Kiju" jest bardzo stare i poparte nazwą Kijowa; "była też miejscowość Szczekawica i góra Chorewica, po dwóch jego braciach." Świątynia jakoby przez Szczeka wystawiona, las Szczekotem; przez innych Szczekawicą; "Bielski twierdził, iż Szczek założył zamek w bliskości Kijowa"; "Mimo to przyjmuje się zwykle realność postaci Kija, odnosząc opisane wydarzenie do VI-VII w., imiona reszty rodzeństwa uważając za rezultat późniejszych zapożyczeń od istniejących do dziś nazw kijowskich wzgórz Szczekawicy i Choriwicy" [w:] Mały słownik kultury dawnych Słowian. 1988.
  12. ↑ Jan Skarbek. Źródła do dziejów rozgraniczenia diecezji łacińskich w Cesarstwie Rosyjskim w połowie XIX wieku: cz. 1. Diecezja kamieniecka. Diecezja łucko-żytomierska. 2000
  13. ↑ W średniowieczu obrona każdej baszty należała do jednego z cechów, który ponosił całkowitą odpowiedzialność nie tylko za jej obronę — ale również za wcześniejsze jej wyposażenie i stan obrony, była to więc kwestia nie tylko osobistej dzielności miejskiej ludności zrzeszonej w cechy – ale również jej liczebności i zasobów materialnych. [w:] Problemy, t. 10, TWP.
  14. ↑ Ipatjewskaja letopiś, [w:] Połnoje sobranije russkich letopisiej, T. 2, s. 427 ; Der Name Ljadskie vorota wird entwerden auf "Ljach" (Pole) zurückgeführt, wobei die Torbeichnung zugleich als Lendiz für die Existenz einer polnischen Ansiedlung oder Strasse betrachtet wird, [w:] Jahrbücher für Geschichte Osteuropas, Osteuropa-Institut München, 1988, s. 363.; "Нам представляется весьма правдоподобной гипотеза формирования этнонима Ляхи на базе слов лядь, лядина, лядьский (ср.: Лядьская страна — Польша)." [w:] Этнонимия славянских языков: Номинация и словообразование. 1991.
  15. ↑ Saga o Haraldzie Hardrada, [w:] "Kwartalnik Historyczny", T. 108, wyd. 1-3, Towarzystwo Historyczne, 2001.
  16. ↑ W "Słowniku polszczyzny XVI wieku" (SXVI) pod hasłem lacki widnieje lacki – polski, lacki – łacinski: czyli nas [Rusini] od wiary latskiej to iest Lacinskiey (bo sami sa Greckiey) Lachy zową a to wedle etymologiey".
  17. ↑ Przymiotnik latski (por. tu struś. Ijadbskij 'polski') został przez Kochanowskiego potraktowany jako synonim przymiotnika łaciński. Jan Kochanowski, s. 204; Jan Kochanowski. Proza, t. 7, cz. 2, Ossolineum. 1998 str. 354
  18. ↑ P.O. Jurczenki. O proischożdienii nazwanija Ladskich worot w Kijewie. "Trudy triet'jego archieołogiczeskogo sjezda w Rossii", t. 2, 1878, s. 59-61 "lada", "laszina" (zob. Laszina, wieś w Chorwacji; lada bóstwo pokoju na Rusi, czczone według latopisów, mające świątynię w Kijowie)

Media użyte na tej stronie

Ecclesia Catholica St. Alexandri.jpg
Костьол Святого Олександра