Lalka (film)
 Beata Tyszkiewicz w roli Izabeli Łęckiej – kadr z filmu | |
| Gatunek | obyczajowy, kostiumowy |
|---|---|
| Data premiery | |
| Kraj produkcji | |
| Język | polski |
| Czas trwania | 151 min |
| Reżyseria | |
| Scenariusz | Wojciech Jerzy Has |
| Główne role | |
| Muzyka | |
| Zdjęcia | |
| Scenografia | Jerzy Skarżyński |
| Kostiumy | Lidia Skarżyńska |
| Montaż | Zofia Dwornik |
| Wytwórnia | |
| Nagrody | |
MFF w Panamie 1969:
| |
Lalka – polski film fabularny z roku 1968 w reżyserii Wojciecha Hasa na podstawie jego własnego scenariusza, adaptacja powieści Bolesława Prusa pod tym samym tytułem. Osią fabularną filmu jest uczucie żywione przez kupca Stanisława Wokulskiego (Mariusz Dmochowski) do arystokratki Izabeli Łęckiej (Beata Tyszkiewicz). Zrealizowany za 35 milionów złotych film Hasa został przyjęty z mieszanymi uczuciami przez krytyków ze względu na niewierność pierwowzorowi literackiemu, aczkolwiek na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Panamie odniósł wielki sukces, zdobywając cztery nagrody festiwalowe, w tym Grand Prix.
Obsada
- Beata Tyszkiewicz – Izabela Łęcka
- Mariusz Dmochowski – Stanisław Wokulski
- Tadeusz Fijewski – Ignacy Rzecki
- Józef Pieracki – doktor Michał Szuman
- Aleksander Fogiel – ajent Szprot
- Wiesław Gołas – baron Krzeszowski
- Halina Kwiatkowska – baronowa Krzeszowska
- Kalina Jędrusik – Wąsowska
- Jan Kreczmar – Tomasz Łęcki
- Tadeusz Kondrat – stary Szlangbaum
- Andrzej Płocki – Henryk Szlangbaum
- Andrzej Łapicki – Starski
- Jan Machulski – Julian Ochocki
- Anna Seniuk – Magdalenka
- Bogumił Kobiela – Lisiecki
- Julian Jabczyński – Mraczewski
- Krzysztof Litwin – Klein[1]
- Bernard Ładysz – Suzin
- Zdzisław Maklakiewicz – Maruszewicz
- Halina Gallowa – prezesowa Zasławska
- Wacław Kowalski – Wysocki
- Marian Opania – Węgiełek
- Franciszek Trzeciak – służący Paweł
- Tadeusz Ordeyg – baron Dalski
- Elżbieta Starostecka – Ewelina Dalska, żona barona Dalskiego
- Irena Orska – pani Meliton
- Artur Młodnicki – marszałek, uczestnik zebrania w salonie hrabiny Karolowej
- Igor Przegrodzki – arystokrata
- Jerzy Przybylski – bankier
- Witold Pyrkosz – licytant
- Jan Kociniak – licytant
- Ryszard Kotys – licytant
- Władysław Dewoyno – Jan Machalski, przyjaciel Rzeckiego pracujący w winiarni Hopfera
- Ludwik Benoit – lokaj Krzeszowskiego
- Krystyna Feldman – rajfurka, „opiekunka” Magdalenki
- Tomasz Zaliwski – arystokrata
- Paweł Unrug – hrabia, sekundant Krzeszowskiego
- Jan Koecher – książę
- Janusz Kłosiński – mecenas księcia
- Tadeusz Kożusznik – służący
- Jerzy Moes – arystokrata
- Zdzisław Karczewski - adwokat Łęckiego podczas licytacji
Produkcja
W czasach powstania realizacja Lalki była kosztownym przedsięwzięciem, Has przewidział w filmie 87 ról głównych i 500 w epizodach. Na potrzeby filmu kostiumolodzy Lidia i Jerzy Skarżyńscy wykonali 500 kostiumów, ponad 2 tysiące dekoracji i rekwizytów. Część rekwizytów (np. meble oraz kotary) sprowadzono z muzeów w Warszawie oraz Krośnie, a dwadzieścia pięć pojazdów, w tym karet, zostało wypożyczonych z Muzeum w Łańcucie[2]. Zdjęcia części plenerów zrealizowano w specjalnie zbudowanych do tego celu drewnianych dekoracjach imitujących Warszawę w pobliżu ulicy Skarbowców we Wrocławiu, a niektóre wnętrza – w secesyjnych wnętrzach wrocławskiego Hotelu Monopol. Część zdjęć nakręcono na stacji Jedlina Zdrój[3]. Ogółem budżet Lalki wyniósł 35 milionów złotych[2].
Ocena i krytyka filmu
Lalka zebrała szereg różnych opinii. Aleksander Jackiewicz stwierdzał pejoratywnie, że „Has odrealniał powieść Prusa […], a z Wokulskiego […] zrobił bohatera byronowskiego, zagubionego wśród narodowego śmietnika”[4]. Jan Słodowski nazywał film Hasa „romansem w rupieciarni”[5]. Eugeniusz Grzybowski zarzucał filmowi Hasa, że w adaptacji Prusa „zniknęły problemy społeczne, które tak absorbowały wielkiego pisarza, że dał świadectwo prawdzie o czasach, w których żył”[6]. Zdaniem Edwarda Pieścikowskiego „wrażenie niedosytu i zdezorientowania pogłębił jeszcze język filmowy. Mówiąc ściślej, rezygnacja z przełożenia na język filmowy jakże licznych w Lalce Prusa »medytacji«: monologów wypowiadanych i myślanych, głosów wewnętrznych, »widzeń« i halucynacji”[6].
Konrad Eberhardt, który był zwolennikiem filmu, chwalił stronę estetyczną filmu: „kiedy Wokulski jest jeszcze pełen dynamizmu i ma złudzenia, kiedy zdąża do celu – film ma tonację ciemną, surową, kadry uderzają nas konkretnością, realizmem obyczajowym: sklep, zaułki Powiśla, Krakowskie Przedmieście, wszystko to zarysowane ostro i zdecydowanie. […] kiedy konflikty wchodzą w fazę tragiczną [paradoksalnie] na ekranie coraz więcej bukolicznych zieleni podwarszawskich łąk i Zasławka, kolory stają się pastelowe, kadry coraz ładniejsze, […] pojawia się coraz więcej […] elementów poetyckich i surrealistycznych”[7]. Alicja Helman jednak z kolei twierdziła, iż Has „w niewielkim stopniu wykorzystał dramaturgiczną funkcję koloru”[8]; Helman za to doceniała rolę Tyszkiewicz, której Izabela jest „pełna wspaniałej kobiecości, ciepła, uczucia”[6]. Ogólnie często Hasowi zarzucano zdeformowanie obrazu Warszawy, co Tadeusz Sobolewski kwitował następująco: „Hasowi nigdy nie darowano lalek-manekinów i wystawy okropności zamiast warszawskiego Powiśla”[9].
Gdy premierę w telewizji w 1977 miała serialowa adaptacja Lalki zrealizowana przez Ryszarda Bera, Janusz Plisiecki uzasadnił znacznie większą popularność wersji Bera od filmu Hasa następująco: „formuła filmu Hasa okazała się zbyt trudna intelektualnie. Odbiorcy oczekiwali od adaptacji realistycznych obrazów warszawskiej rodzajowości i nieudanego romansu kupca z hrabianką”[10].
Nagrody
- 1969 – Beata Tyszkiewicz Polne Kwiaty (nagroda w plebiscycie widzów Wielkopolski)
- 1969 – Wojciech Jerzy Has Panama (MFF) – Wielka Nagroda
- 1969 – Stefan Matyjaszkiewicz Panama (MFF) – nagroda za zdjęcia
- 1969 – Mariusz Dmochowski Panama (MFF) – nagroda aktorska
- 1969 – Tadeusz Fijewski Panama (MFF) – nagroda aktorska
Zobacz też
- Lalka - serial telewizyjny z 1978 roku w reżyserii Ryszarda Bera. Kilkoro aktorów wystąpiło w obu ekranizacjach Lalki, filmu pełnometrażowego z 1968 oraz serialu TV z 1977 roku:
- Zofia Czerwińska: kobieta w piwiarni Hopfera (1968) oraz Małgorzata Minclowa, żona Jana, później żona Wokulskiego (1977),
- Aleksander Fogiel: ajent Szprot (1968) oraz sędzia pokoju w procesach Krzeszowskiej (1977),
- Janusz Kłosiński: mecenas księcia (1968) oraz Wirski, rządca w kamienicy Łęckiego (1977),
- Krzysztof Litwin: Klein, subiekt w sklepie Wokulskiego (1968) oraz Zięba, subiekt w sklepie Wokulskiego (1977),
- Zdzisław Maklakiewicz: Maruszewicz (1968) oraz Konstanty, kamerdyner barona Krzeszowskiego (1977).
- Władysław Dewoyno: Jan Machalski (1968) i licytant Tomasza Łęckiego (1977)
Przypisy
- ↑ Oprócz roli aktorskiej opracował on na potrzeby filmu mapy i projekty architektoniczne dziewiętnastowiecznej Warszawy.
- ↑ a b Gródź 2008 ↓, akap. 12.20.
- ↑ Artur Szałkowski. Władze Jedliny-Zdroju chcą przejąć od PKP nieczynne obiekty. „Gazeta Wrocławska”. 2007, 2007-06-12. [dostęp 2013-12-28].
- ↑ Gródź 2008 ↓, akap. 12.29.
- ↑ Gródź 2008 ↓, akap. 12.25.
- ↑ a b c Lalka, Repozytorium Cyfrowe Filmoteki Narodowej [dostęp 2021-01-12] (pol.).
- ↑ Gródź 2008 ↓, akap. 12.65.
- ↑ Gródź 2008 ↓, akap. 12.55.
- ↑ Gródź 2008 ↓, akap. 12.70.
- ↑ Gródź 2008 ↓, akap. 12.11.
Bibliografia
- Iwona Gródź, Zaszyfrowane w obrazie. O filmach fabularnych Wojciecha Jerzego Hasa, Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2008.
Linki zewnętrzne
- Lalka w bazie IMDb (ang.)
- Lalka w bazie Filmweb
- Lalka w bazie filmpolski.pl
- Zdjęcia dekoracji do filmu
- Zdjęcia z filmu Lalka w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
- Zwiastun filmu Lalka w bazie Repozytorium Cyfrowe Filmoteki Narodowej
| Lata 50. | |
|---|---|
| Lata 60. | |
| Lata 70. | |
| Lata 80. |
Media użyte na tej stronie
Beata Tyszkiewicz, Polish actress
Wojciech Jerzy Has, Polish film director