Las

(c) Tortuosa, CC-BY-SA-3.0

Buczyna

Ols w rezerwacie Morasko (w Poznaniu)

Puszcza amazońska

Las (biocenoza leśna) – kompleks roślinności swoisty dla danego kontynentu geograficznego, charakteryzujący się dużym udziałem drzew rosnących w zwarciu, wraz ze światem zwierzęcym i różnymi czynnikami przyrody nieożywionej oraz związkami, które między nimi występują.

Las lub biocenoza leśna według definicji prof. J.J. Karpińskiego to dynamiczny twór przyrody, w którym są zespolone w niepodzielną całość układem zależności, powiązań i wzajemnych wpływów: określona roślinność z przeważającym udziałem form drzewiastych, związanych z nim zwierzętami oraz wykorzystywane przez rośliny i zwierzęta podłoże geologiczne, gleba, woda i klimat.

W sensie prawnym (zgodnie z ustawą o lasach z 1991 roku) lasem jest grunt o zwartej powierzchni co najmniej 0,10 ha, pokryty roślinnością leśną (uprawami leśnymi) – drzewami i krzewami oraz runem leśnym – lub przejściowo jej pozbawiony – przeznaczony do produkcji leśnej lub stanowiący rezerwat przyrody lub wchodzący w skład parku narodowego albo wpisany do rejestru zabytków (art. 3 p.1 ustawy o lasach)^[1].

W sensie prawnym do lasu należą także grunty związane z gospodarką leśną, zajęte pod wykorzystywane dla potrzeb gospodarki leśnej: budynki i budowle, urządzenia melioracji wodnych, linie podziału przestrzennego lasu, drogi leśne, tereny pod liniami energetycznymi, szkółki leśne, miejsca składowania drewna, a także wykorzystywane na parkingi leśne i urządzenia turystyczne.

Z podanych przykładów wywnioskować można, że jednoznaczne zdefiniowanie lasu nie jest łatwym zadaniem, bowiem w obrębie swego rozległego zasięgu występuje on pod wieloma różnorodnymi postaciami i formami. Jest przy tym tworem tak bardzo złożonym, że próby ustalenia typowych jego właściwości są dosyć ryzykowne i mogą prowadzić do zbytnich uproszczeń. Wszelkie poglądy na istotę lasu należą zatem do dyskusyjnych. Głównym podłożem tych dyskusji jest odmienny punkt widzenia autorów reprezentujących różne dyscypliny naukowe, a zajmujących się lasem wyłącznie w granicach interdyscyplinarnych możliwości poznawczych. Las inaczej więc definiuje fitogeograf, biolog, krajoznawca czy też zoolog. Las należy niewątpliwie do kompleksu bioekologicznego swoistego pod względem fizjonomicznym, strukturalnym, środowiskowym i geograficznym, jak również pod względem historycznym.

Naturalny las jest najbardziej złożonym i najtrwalszym ekosystemem lądowym. Charakteryzuje się uwarstwieniem pionowym, w lesie szpilkowym dość prostym (warstwa koron, warstwa krzewów, warstwa runa). Las spełnia ważną rolę w regulacji stosunków wodnych na danym terenie. Na obszarach wylesionych często zdarzają się powodzie, a w górach lawiny śnieżne i błotne. Większość lasów w Polsce to lasy pochodzenia sztucznego, wyhodowane przez człowieka.

Systematyka lasów

W zależności od przyjętych kryteriów lasy można dzielić na różne sposoby, np. biorąc pod uwagę klimat i strefowy układ roślinności, w bardzo skrótowy sposób lasy można podzielić na:

• lasy strefy równikowej,
• lasy strefy podrównikowej,
• lasy suchej strefy zwrotnikowej,
• lasy strefy podzwrotnikowej,
• lasy strefy umiarkowanej.

Ze względu na ich skład i przynależność geograficzną można wyróżnić:

• lasy iglaste,
• lasy liściaste,
• lasy mieszane.

Z uwagi na zagospodarowanie lasów można zróżnicować je na:

• lasy ochronne,
• lasy gospodarcze,
• lasy odroślowe.

Kraje o największej powierzchni lasów

Pozycja	Kraj	Powierzchnia (tys. ha)[2]
1	Rosja	808 790
2	Brazylia	477 698
3	Kanada	310 134
4	Stany Zjednoczone	303 089
5	Chiny	197 290
6	Australia	163 678
7	Demokratyczna Republika Konga	133 610
8	Indonezja	88 495
9	Peru	68 742
10	Indie	67 701
	Pozostałe	1 333 213

Choroby lasu

Choroby lasu zawsze należy rozpatrywać w układzie dynamicznym jakim jest ekosystem leśny. Rozpatrując właściwości ekosystemu leśnego z punktu widzenia jego naruszalności, prowadzącej do zjawisk określanych jako „choroby lasu”, należy zwrócić szczególną uwagę na sieć wzajemnych, scalających go powiązań. U podstaw tego procesu leży kwestia krążenia materii i przepływu energii określającej troficzną strukturę ekosystemu. W skład jego żywych komponentów wchodzą 3 grupy funkcjonalnych organizmów:

• producenci – dysponujący zdolnością syntetyzowania związków organicznych z dwutlenku węgla i wody podczas procesu fotosyntezy zwanych organizmami autotroficznymi (samożywnymi), do których zaliczamy rośliny zielne;
• konsumenci – odżywiający się innymi organizmami i zwanych heterotrofami (organizmy cudzożywne), do których zaliczamy głównie zwierzęta;
• reducenci (organizmy heterotroficzne) rozkładające martwą substancję organiczną, czerpiąc z niej produkty rozkładu i uwalniając proste związki chemiczne absorbowane następnie przez producentów, a zatem wprowadzonych ponownie w obieg materii. Do grupy reducentów zaliczamy głównie grzyby, mikroorganizmy roślinne i zwierzęce, czyli bakterie.

Związki łączące ze sobą komponenty określonej biocenozy można rozpatrywać tylko w układzie sprzężeń zwrotnych, ciągów liniowych tworzących łańcuchy, w których poszczególne gatunki tworzą ogniwa.

Inne czynniki przysposabiają roślinę do infekcji, inne w niej uczestniczą, wreszcie inne kontynuują jej przebieg. W chorobie uczestniczy nie tylko patogen, lecz także organizm roślinny. Wymienione mechanizmy odnoszą się przede wszystkim do układów (ekosystemów) naturalnych, kształtujących się ewolucyjnie na drodze sukcesji ekologicznej i zmierzające do trwałej równowagi biologicznej. Szczególna sprawność takiego układu występuje w lasach tropikalnych, gdzie jest bogactwo komponentów biocenoz. Jednakże i w takim zrównoważonym systemie zdarzają się istotne zaburzenia spowodowane przez skrajne i ekstremalne czynniki jak pożary, nawałnice, powodzie.

W lasach naturalnych strefy umiarkowanej, gdzie nie ma ingerencji człowieka (występujących już tylko w formie szczątkowej w parkach narodowych) dochodzi niekiedy do zjawisk wykazujących cechy chorób. Są to jednak przypadki sporadyczne o charakterze parapatologicznym.

Zupełnie odmienny obraz rysuje się w chorobach lasów zagospodarowanych strefy umiarkowanej. Choroby te szerzą się przede wszystkim w borach iglastych Europy Środkowej w wyniku stosowania zrębów zupełnych i szablonowego, sztucznego odnawiania lasu nie licząc się z właściwościami siedlisk leśnych.

Do chorobotwórczych i szkodotwórczych czynników są zaliczane:

• abiotyczne bodźce chorobowe
  • pożary lasów,
  • wyładowania elektryczne,
  • grad,
  • wiatr,
  • niska temperatura,
  • wysoka temperatura,
  • niekorzystne warunki świetlne,
  • niekorzystne warunki wodne,
  • kwaśne deszcze

• biotyczne czynniki chorobowe
  • pasożytnicze owady,
  • pasożytnicze grzyby.

Zobacz też

• las pierwotny
• monokultura sosnowa
• las tropikalny
• nieruchomość leśna
• plantacja sosnowa
• zespół leśny

Przypisy

Bibliografia

• Witold Koehler: Zarys hylopatologii. Warszawa: PWN, 1981. ISBN 83-01-03241-3.

Linki zewnętrzne

• Otwarta Encyklopedia Leśna na licencji CC BY-NC-SA
• Las to nie tylko drzewa – artykuł Chrisa Evansa o tzw. leśnych ogrodach
• Fragment nagrania dźwięków lasu Bernarda Sobieszka. pejzazedzwiekowe.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-27)]., Pejzaże Dźwiękowe – www.pejzazedzwiekowe.pl
• Instrukcja Ochrony Lasu.pdf. lp.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-11-22)].