Lej krasowy

Lej krasowy

Lej krasowy, lejek krasowy, werteb krasowy – zwykle naturalna forma ukształtowania powierzchni ziemi: okrągłe lub eliptyczne zagłębienie terenu, o głębokości zazwyczaj mniejszej niż średnica, często z podziemnym odwodnieniem. Jego średnica może się wahać od kilkudziesięciu centymetrów do kilkuset metrów. Leje krasowe mogą się formować stopniowo bądź pojawiać się nagle; występują na całym świecie[1][2][3].

Powstawanie

Leje krasowe powstają na skutek stopniowego usuwania słabo związanego podłoża skalnego (takiego jak wapień) przez płynącą wodę, zapadnięcie się stropu jaskiń czy też obniżenie się lustra wody. Czasem lejem krasowym może być także wejście do położonej głębiej jaskini. Są one powszechne wszędzie tam, gdzie dominującymi skałami są wapień, halit albo inne skały, które stosunkowo łatwo ulegają rozpuszczeniu przez wodę[2][3][4][5].

Kiedy skały zostają rozpuszczone, w ich miejscu powstają puste przestrzenie oraz groty. Zwykle lejki powstają tak wolno, że zauważalna jest niewielka zmiana, ale mogą powstać nagle, gdy nastąpi zawalenie. Takie załamanie może mieć dramatyczne skutki, jeśli nastąpi w środowisku miejskim[2][3][6][7][8].

W Polsce leje kresowe można zobaczyć w Geoparku Krajowym Góra Świętej Anny w Parku Krajobrazowym Góra Świętej Anny[9][10][11][12].

Ciekawe przykłady

  • Bimmah Sinkhole – owalny lej ma wymiary około 50 na 70 metrów i głębokość od 20 do 30 m w Omanie[13].
  • Blue Hole – rozpadlina rafy koralowej w Morzu Czerwonym na wodach terytorialnych Egiptu ma postać studni o głębokości 102 metrów i średnicy 60 metrów[14][15].
  • Crveno Jezero – największy lej krasowy w Europie znajduje się w Chorwacji. Średnica leja wynosi od 450 do 500 metrów, głębokość leja 530 metrów, a głębokość Crveno Jezero wynosi ok. 245 metrów[16][17][18].
  • Dean's Blue Hole – najgłębszy lej krasowy wypełniony wodą morską ma wymiary około 25 na 35 metrów i głębokość 202 na terenie Bahamów[19].
  • Great Blue Hole – rozpadlina rafy koralowej w Morzu Karaibskim na terytorium Belize ma postać studni o głębokości ponad 122 metrów i średnicy 300 metrów[20].

Galeria

Przypisy

  1. Henryk Maruszczak, Zjawiska krasowe w skałach górnokredowych międzyrzecza Wisły i Bugu (typ krasu kredy piszącej), „Przegląd Geograficzny”, 38 (3), 1966, s. 339–370, ISSN 0033-2143 (pol.).
  2. a b c Sinkholes, www.usgs.gov [dostęp 2020-12-20] (ang.).
  3. a b c Turcja: huk, a później lej krasowy. Mieszkańcy obawiają się o swoje domy, DobraPogoda24.pl, 26 września 2017 [dostęp 2020-12-20] (pol.).
  4. Quarrying and the environment, [w:] Dolines and sinkholes. Caves and karst., Foundations of the Mendips [dostęp 2020-12-20] (ang.).
  5. Paweł Woźniak, Rafała Sikora, Tablica 12: Leje krasowe, Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy, Oddział Górnośląski, 13 grudnia 2013 [dostęp 2020-12-20] (pol.).
  6. "Myślałam, że umrę". Lej krasowy pochłonął dwa samochody, tvnmeteo.tvn24.pl, 19 lutego 2017 [dostęp 2020-12-20] (pol.).
  7. Lej krasowy, który pochłonął Amerykanina, ma osiemnaście metrów głębokości, tvnmeteo.tvn24.pl, 4 marca 2013 [dostęp 2020-12-20] (pol.).
  8. Ogromny lej krasowy pochłonął hektolitry skażonej wody, Onet Podróże, 23 września 2016 [dostęp 2020-12-20] (pol.).
  9. Wulkan, bombowce i kamieniołomy na Górze św. Anny • Racibórz, Rybnik, Wodzisław Śląski, Góra Św. Anny, www.nowiny.pl [dostęp 2020-12-20] (pol.).
  10. Budowa geologiczna obszaru - Geopark Krajowy Góra Św. Anny, geopark-goraswanny.pl [dostęp 2020-12-20].
  11. Zespół Opolskich Parków Krajobrazowych - PK Góra Św. Anny - Geopark, zopk.pl [dostęp 2020-12-20] (pol.).
  12. Zespół Opolskich Parków Krajobrazowych - PK Góra Św. Anny - Trasa geologiczna, zopk.pl [dostęp 2020-12-20] (pol.).
  13. Bimmah sinkhole, Wondermondo, 3 lutego 2013 [dostęp 2020-12-20] (ang.).
  14. Blue Hole Dahab, Nurkowanie Jolly Diver [dostęp 2020-12-20] (pol.).
  15. Dahab, [w:] Monty Halls, Miranda Krestovnikoff, Scuba Diving, wyd. 1st American ed., New York: Dk Eyewitness Companions, 2006, s. 267, ISBN 978-0-7566-1949-7 [dostęp 2020-12-20].
  16. Crveno Jezero, muzeumpamiatka.pl [dostęp 2020-12-20].
  17. Modro i Crveno Jezero w Imotski, Wakacje w Chorwacji oczami Polaków - CroLove.pl, 12 marca 2017 [dostęp 2020-12-20] (pol.).
  18. Czerwone jezioro, [w:] Spektakularne leje krasowe, METEOPROG [dostęp 2020-12-20] (pol.).
  19. a b 12 niesamowitych dziur w ziemi, womanadvice.pl [dostęp 2020-12-20] (pol.).
  20. Blue Hole - rafy Belize, Najlepsze Nurkowania [dostęp 2020-12-20].
  21. Wirtualna Polska Media S.A., Lej krasowy Heavenly Pit, Chiny, „turystyka.wp.pl”, 27 czerwca 2014 [dostęp 2020-12-20] (pol.).

Media użyte na tej stronie

Dean Blue Hole Long Island Bahamas 20110210.JPG
Autor: Ton Engwirda, Licencja: CC BY-SA 3.0 nl
Dean's Blue Hole is the world's second deepest known blue hole with seawater. It plunges 202 meters (663 ft) in a bay west of Clarence Town on Long Island, Bahamas.
Crveno jezero.jpeg
Autor: Yacht Rent from Croatia, Licencja: CC BY 2.0
Crveno jezero
Bimmah Sinkhole 2.jpg
Autor: Juozas Šalna, Licencja: CC BY 2.0
Sinkhole between Bimmah and Dabab on the coast of Oman, west of Muscat. Known variously as Bimmah Sinkhole, Dabab Sinkhole or Hawiyat Najm (The Falling Star Sinkhole)
Sinkhole-col-tn1.jpg
Autor: Brian Stansberry, Licencja: CC BY 3.0
Sinkhole along the Hidden Springs Trail at Cedars of Lebanon State Park in Wilson County, Tennessee, in the southeastern United States. Sinkholes are a common feature of karst formations.
Great Blue Hole.jpg
Great Blue Hole, Coast of Belize - a phenomenon of Karst topography.
Dead Sea sinkholes.jpg
Autor: Anthony Baratier, Licencja: CC BY-SA 4.0
Dead Sea sinkholes near Ein Gedi, Israel: As the Dead Sea continues to deplete, massive sinkholes open along its banks.
Xiaozhaitiankeng.jpg
Xiaozhai "Tiankeng" (collapse of a river cave roof), seen from the southern rim; provincial-level municipality of Chongqing (before 1997 part of Province Sichuan).
A new tourist road off Fengjie (at Yangtze River) to Xiaozhai (Little Village), leads to the world's finest tiankeng. Xiaozhai Tiankeng is 511 m deep from the lowest point of the vertical wall's rim. Its upper section is 600 m in diameter. The lower section is 300 m across, with vertical cliffs over 300 m high round its entire perimeter, except where a steep fan of collapse debris is banked against its northern wall. The tiankeng now has stone steps zigzaging down the debris fan to the floor.