Leon Kruczkowski

Leon Kruczkowski

Data i miejsce urodzenia	28 czerwca 1900 Kraków
Data i miejsce śmierci	1 sierpnia 1962 Warszawa
Członek Rady Państwa
Okres	od 20 lutego 1957 do 1 sierpnia 1962
Przynależność polityczna	Polska Zjednoczona Partia Robotnicza
Odznaczenia

Leon Kruczkowski, Jerzy Albrecht wręczają nagrody za najlepszy scenariusz o Chopinie laureatom: Hannie Ogulewicz i Stanisławowi Hadynie

Grób Leona Kruczkowskiego na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie

Pomnik Leona Kruczkowskiego znajdujący się w Parku Kruczkowskiego w Sosnowcu

Leon Kruczkowski (ur. 28 czerwca 1900 w Krakowie, zm. 1 sierpnia 1962 w Warszawie) – polski pisarz i publicysta, a także poseł do Krajowej Rady Narodowej, na Sejm Ustawodawczy (1947–1952) oraz na Sejm PRL I, II i III kadencji (1952–1962), działacz komunistyczny, w latach 1949–1956 prezes Związku Literatów Polskich. Od 1957 do śmierci członek Rady Państwa. Budowniczy Polski Ludowej, laureat Leninowskiej Nagrody Pokoju.

Życiorys

Urodził się 28 czerwca 1900 roku w Krakowie, jako jedno z siedmiorga dzieci w rodzinie introligatora Łukasza Kruczkowskiego, który prowadził własną pracownię przy Małym Rynku 6. Był z wykształcenia chemikiem, absolwentem Wyższej Szkoły Przemysłowej w Krakowie.

Od roku 1920 do 1924 pełnił służbę wojskową. Został awansowany do stopnia podporucznika piechoty Wojska Polskiego ze starszeństwem z dniem 1 lutego 1922 (w 1934 został zweryfikowany z lokatą 1.). W 1925 roku ożenił się z Jadwigą Janowską.

Po studiach pracował początkowo w przemyśle i szkolnictwie zawodowym, następnie od początku lat 30. zajmował się działalnością literacką i publicystyczną; był związany z lewicą. Debiutował w Krakowie na przełomie lat 1918/1919, publikując wiersze w czasopiśmie „Maski”. Po ukończeniu studiów z zakresu technologii chemii pracował w przemyśle w Zagłębiu Dąbrowskim. W latach 1926–1933 mieszkał w Kazimierzu. Mieszkając tam zatrudnił się jako nauczyciel chemii, matematyki i fizyki w Szkole Rzemieślniczo-Przemysłowej w Maczkach^[1]. Jego żona również zaczęła pracować jako nauczycielka. W tym czasie wydał tom wierszy Młoty nad światem (1928) oraz powieść Kordian i cham (1932), która stała się rewelacją literacką. Po sukcesie tej powieści Kruczkowski poświęcił się wyłącznie pracy literackiej i publicystycznej. W 1935 powstał przeznaczony na scenę utwór satyryczny, wymierzony przeciw nacjonalizmowi i rasizmowi, Bohater naszych czasów, wystawiony w warszawskim Teatrze Comoedia, oraz powieść historyczna Pawie pióra, zaś w 1937 powieść o tematyce współczesnej Sidła. Jednocześnie pisarz systematycznie współpracował z prasą lewicową: „Sygnałami”, „Lewym Torem”, „Po prostu”, „Nową Wsią”, „Epoką” i innymi. Efektem politycznej i publicystycznej działalności Kruczkowskiego były publikacje: „Człowiek i powszedniość”, „Dlaczego jestem socjalistą”, „W klimacie dyktatury” (zbiór artykułów), ukazujące się w latach 1936–1938.

Pod koniec dwudziestolecia pisarz pracował nad powieścią z czasów Stanisława Augusta oraz utworem poświęconym polskiej emigracji robotniczej w Belgii (obie powieści, nie ukończone, zaginęły).

W 1939 został zmobilizowany do 12 pułku piechoty^[2]. Wziął udział w kampanii wrześniowej, w czasie której dostał się do niemieckiej niewoli. Przebywał w Oflagu II B Arnswalde, a od 15 maja 1942 w Oflagu II D Gross-Born^[2].

Po powrocie do Polski wstąpił do Polskiej Partii Robotniczej, założył w Krakowie miesięcznik literacki „Twórczość”. W latach 1945–1948 był podsekretarzem stanu (wiceminister) w Ministerstwie Kultury i Sztuki, a od 1949 do 1956 roku prezesem Zarządu Głównego Związku Literatów Polskich. W latach 1951–1956 przewodniczył Komitetowi Współpracy Kulturalnej z Zagranicą. Od lutego 1957 był członkiem Rady Państwa. Od 1946 roku był posłem – kolejno: do Krajowej Rady Narodowej, na Sejm Ustawodawczy oraz na Sejm PRL I, II i III kadencji. W latach 1952–1956 przewodniczył sejmowej Komisji Oświaty, Nauki i Kultury. Od 1952 do 1956 roku był członkiem Prezydium Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Narodowego, a od 1958 członkiem Prezydium Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu. W listopadzie 1949 został członkiem Ogólnokrajowego Komitetu Obchodu 70-lecia urodzin Józefa Stalina^[3]. Był działaczem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, członkiem egzekutywy podstawowej organizacji partyjnej przy ZG Związku Literatów Polskich w 1950^[4] oraz członkiem Komitetu Centralnego PZPR^[5].

Po wojnie był jednym z najczynniejszych organizatorów życia kulturalnego, pełniąc wiele funkcji państwowych i społecznych. Jego praca literacka nie uległa przy tym zahamowaniu. Powieściopisarz stał się dramatopisarzem. W 1948 roku Teatr Polski w Warszawie wystawił jego Odwety, dramat o problematyce współczesnej, gorąco przyjęty zarówno przez publiczność, jak i krytykę, a w dwa lata potem na scenie Starego Teatru w Krakowie, odbyła się premiera Niemców – najgłośniejszej sztuki Kruczkowskiego, choć jego autorstwo zostało podane w wątpliwość^[6]. Niemcy, grani na blisko dwudziestu scenach Polski, doczekały się 14 przekładów na języki obce, 8 wydań w językach obcych, oraz premier w: Berlinie i innych miastach niemieckich, Wiedniu, Paryżu, Brukseli, Pradze, Bratysławie, Rzymie, Sofii, Londynie, Helsinkach i Tokio.

22 listopada 1950 roku w Warszawie, na II Kongresie Obrońców Pokoju, został wybrany w skład Światowej Rady Pokoju^[7]. W tym samym roku był sygnatariuszem apelu sztokholmskiego^[8]. W 1950 roku pisarz wydał tom publicystyki Spotkania i konfrontacje oraz rekonstrukcję nieznanej i nieukończonej sztuki Stefana Żeromskiego Grzech, którą adaptował na scenę Teatru Kameralnego w Warszawie. W roku 1954 ukazał się wybór artykułów z okresu powojennego Wśród swoich i obcych oraz powstał dramat na temat skazanych na karę śmierci za przekazywanie radzieckim agentom tajemnic dotyczących amerykańskiej broni jądrowej Rosenbergów Juliusz i Ethel, natomiast w rok później – podobnie jak Juliusza i Ethel – Teatr Kameralny wystawił napisaną w roku 1952 sztukę o problematyce współczesnej Odwiedziny. Był członkiem korespondentem Akademie der Künste (Niemieckiej Akademii Sztuki)^[5].

Uchwałą Rady Państwa z 8 maja 1958 został powołany na przewodniczącego Komitetu Roku Chopinowskiego 1960^[9].

Zmarł 1 sierpnia 1962 roku w Warszawie^[5]. 4 sierpnia 1962 trumna z jego zwłokami została wystawiona na widok publiczny w Sali Kolumnowej Rady Państwa, a następnie odbył się pogrzeb z pełnymi honorami państwowymi i wojskowymi w Alei Zasłużonych na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A26-tuje-10/11)^[10]. W pogrzebie uczestniczyły tysiące mieszkańców Warszawy. Władze PZPR i państwowe na uroczystościach reprezentowali: przewodniczący Rady Państwa Aleksander Zawadzki, premier Józef Cyrankiewicz, Edward Ochab, Ignacy Loga-Sowiński, Czesław Wycech, Stanisław Kulczyński, Oskar Lange, Bolesław Podedworny, Piotr Jaroszewicz, Franciszek Waniołka i Julian Horodecki. Przemówienia żałobne wygłosili: członek Biura Politycznego KC PZPR Edward Ochab oraz prezes Związku Literatów Polskich Jarosław Iwaszkiewicz^[11].

Jego nagrobek został zaprojektowany przez Mariana Wnuka^[12]. Przedstawia trzy leżące jedna na drugiej księgi, z których dwie są zamknięte, a trzecia, górna – otwarta^[12].

Twórczość

Powieści

• Kordian i cham (1932)
• Pawie pióra (1935)
• Sidła (1937)

Zbiory opowiadań

• Szkice z piekła uczciwych (1963)

Zbiory poetyckie

• Młoty nad światem (1928, debiut literacki)

Dramaty

• Kordian i cham (1935, adaptacja powieści)
• Odwety (1948)
• Niemcy (1949), pierwotny tytuł: Niemcy są ludźmi
• Juliusz i Ethel (1954)
• Odwiedziny (1955)
• Pierwszy dzień wolności (1959)
• Śmierć gubernatora (1961)
• Rodzina Sonnenbrucków (scenariusz filmowy)

Eseistyka

• Człowiek i powszedniość
• Dlaczego jestem socjalistą^[13]
• W klimacie dyktatury
• Spotkania i konfrontacje
• Prawo do kultury
• Literatura i polityka

Ekranizacje i scenariusze

• Rodzina Sonnenbrucków (1951) – na podstawie sztuki Niemcy,
• Młodość Chopina (1951) – dialogi,
• Złote i czarne (1953),
• Drugie sumienie (1953),
• Odwety. Trzy fragmenty z II aktu (1954),
• Krzyżacy (1960) – dialogi,
• Dziś w nocy umrze miasto (1961) – autor scenariusza i dialogów,
• Pierwszy dzień wolności (1964) – ekranizacja sztuki o tym samym tytule,
• Niemcy (Germans) (1996) – na podstawie sztuki Niemcy,
• Kordian i cham – (1972) spektakl telewizyjny^[14]

Ordery i odznaczenia

• Order Budowniczych Polski Ludowej^[5]
• Order Sztandaru Pracy I klasy (1949)^[5][15]
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1946)^[5][16]
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (1955)^[5][17]
• Kawaler zagranicznych orderów^[5]

Nagrody

• Nagroda Państwowa I stopnia – dwukrotnie (1950, 1955)^[5][18]
• Międzynarodowa Stalinowska Nagroda za Umacnianie Pokoju Pomiędzy Narodami (1953)

Upamiętnienie

15 października 1980 roku odsłonięto pomnik Leona Kruczkowskiego w Sosnowcu (autor: Marian Konieczny^[19]). Monument autorstwa Mariana Koniecznego znajduje się w parku im. por. pilota Jana Fusińskiego.

Imieniem Leona Kruczkowskiego nazwano:

• Lubuski Teatr w Zielonej Górze (od 1964 do lutego 2019)
• I Liceum Ogólnokształcące w Tychach
• Szkoła Podstawowa nr 7 w Olsztynie^[20]
• Szkoła Podstawowa nr 40 w Lublinie^[21] (obecnie imienia Lubelskiego Lipca 1980 )
• Szkoła Podstawowa nr 43 w Zabrzu (obecnie bez patrona)
• Szkoła Podstawowa nr 71 we Wrocławiu^[22] (do 5 lipca 2018 r)^[23]
• Osiedle w Kłodzku
• Osiedle w Lublinie
• ulica w Warszawie w dzielnicy Śródmieście (od 21 grudnia 1962)^[24]
• sala w Pałacu Kultury i Nauki^[25].

Do 2018 jego imię nosiło LVI Liceum Ogólnokształcące w Warszawie.

Przypisy

Bibliografia

• Profil na stronie Biblioteki Sejmowej,
• „Leon Kruczkowski” — materiały zebrała i wstępem opatrzyła Zenona Macużanka, Państwowe Zakłady Wydawnictwa Szkolnych Warszawa 1966 rok.

Linki zewnętrzne

• Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką”. Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2022-08-01].