Leon Schiller

Leon Schiller
B. Kudlicz, Lambda, Ryszard Judym, Józef Kopacz, Stefan Ling, Stanisław Kasprzak, Lech Rollisen, Rybałt, Jan Swarzędzki[1]
Ilustracja
Leon Schiller (ok. 1924)
Imię i nazwisko

Leon Schiller de Schildenfeld

Data i miejsce urodzenia

14 marca 1887
Kraków

Data i miejsce śmierci

25 marca 1954
Warszawa

Dziedzina sztuki

teatr

Odznaczenia
Order Sztandaru Pracy I klasy Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Złoty Krzyż Zasługi Złoty Wawrzyn Akademicki
Legitymacja pracownicza Leona Schillera jako rektora Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Łodzi (1948)
Pomnik Leona Schillera przy Teatrze Polskim w Warszawie
Pomnik Leona Schillera w Łodzi
Grób Leona Schillera na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie

Leon Schiller, właśc. Leon Jerzy Wojciech Schiller de Schildenfeld (ur. 14 marca 1887 w Krakowie, zm. 25 marca 1954 w Warszawie) – polski reżyser, inscenizator, dyrektor teatru, pedagog, działacz teatralny, kompozytor, pieśniarz, tłumacz, krytyk i historyk teatru, twórca scenariuszy teatralnych i słuchowisk radiowych[1], poseł na Sejm Ustawodawczy z ramienia PPR, potem PZPR.

Zasłynął interpretacjami dramatów Mickiewicza np. Dziadów w Teatrze Polskim w Warszawie 1934; wystawiane wcześniej we Lwowie (1932), Wilnie (1933) oraz później w Sofii (1937).

Życiorys

Pochodził z katolickiej rodziny austriackiej, jego przodek Johann Mathao, poczmistrz z Loitsch, został nobilitowany przez cesarzową Marię Teresę w 1745[1]. Schiller pochodził z gałęzi rodziny pochodzenia żydowskiego przebywającej w Galicji i od dawna spolonizowanej[1][2]. Był synem Leona, właściciela agencji handlowej i Izydory z domu Pfau[1]. Zamiłowanie do muzyki odziedziczył Schiller po matce[3]. Ukończył Gimnazjum św. Anny[4] w Krakowie, gdzie był uczniem Jerzego Żuławskiego i Kazimierza Nitscha[1]. Studiował filozofię i polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz na Sorbonie w Paryżu. Współpracował z teatrami w Warszawie (Teatr Polski, Reduta, Teatr im. W. Bogusławskiego, Teatr Ateneum), Łodzi i Lwowie.

Debiutował jako piosenkarz w kabarecie Zielony Balonik w 1906. Początkowo śpiewał pieśni własnego autorstwa (zarówno pod względem kompozycji jak i tekstów), potem wykonywał pieśni ludowe i polskie[5]. Jako reżyser debiutował w 1917 w Teatrze Polskim w Warszawie. W 1928 z okazji dziesiątej rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości razem z Władysławem Daszewskim i Aleksandrem Watem zorganizował widowisko sceniczne pod tytułem Polityka społeczna oparte na autentycznych materiałach, krytyczne wobec stosunków panujących w fabrykach i polityki społecznej[6]. W latach 1930–1932 był kierownikiem artystycznym i reżyserem dramatu w Teatrze Wielkim, Rozmaitości i Małym we Lwowie. We Lwowie rozwinął swoją koncepcję teatru monumentalnego, która zaowocowała m.in. realizacjami utworów wielkich romantyków (Kordian – 1930, Dziady – 1932, Sen srebrny Salomei – 1932). W tym czasie wystawił na trzech scenach (w Teatrze Wielkim, w Teatrze Małym w sali Domu Katolickiego na Gródeckiej oraz w Teatrze Rozmaitości przy ul. Rutowskiego) 29 premier w dziale dramatu oraz kilkanaście wodewilów i operetek. Związki Schillera ze Lwowem trwały sporadycznie do 1939 – reżyserował kilka spektakli w czasie dyrektorowania Wilama Horzycy.

Od 1933 kierownik wydziału reżyserskiego Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej (PIST).

W czasie okupacji niemieckiej był kierownikiem literackim w barze „Żak” przy ul. Marszałkowskiej 141[7]. Został aresztowany i uwięziony na Pawiaku, a następnie w niemieckim obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau w związku z represjami po zastrzeleniu w marcu 1941 Igo Syma[8]. Został wykupiony z Auschwitz w maju tego roku przez siostrę, Annę Jackowską, za 12 tysięcy złotych, pochodzące ze sprzedaży biżuterii. W powstaniu warszawskim pod pseudonimem „Lambda” sformował grupę aktorską AK (po powstaniu dzięki staraniom BIP AK otrzymał stopień ppor. AK)[9][10]. W 1944 po powstaniu warszawskim został osadzony przez Niemców w Oflagu VII A Murnau[11].

Był oblatem benedyktyńskim[12].

Po II wojnie światowej, w latach 1946–1949, rektor Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Łodzi (PWST). Redaktor naczelny pisma „Teatr” (1947–1949), twórca pisma „Pamiętnik Teatralny” (1952), zaangażowany w prace Komitetu Słowiańskiego w Polsce. W listopadzie 1949 został członkiem Ogólnokrajowego Komitetu Obchodu 70-lecia urodzin Józefa Stalina[13].

Został pochowany 29 marca 1954 z honorami w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera A24-tuje-12)[14]. Przed pogrzebem trumna L. Schillera była wystawiona na widok publiczny w foyer Teatru Polskiego w Warszawie. W uroczystościach uczestniczyli m.in. członkowie Biura Politycznego KC PZPR premier Józef Cyrankiewicz, sekretarz KC PZPR Edward Ochab oraz wicepremier Jakub Berman. Zastępca przewodniczącego Rady Państwa Wacław Barcikowski udekorował trumnę zmarłego Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski. Nad grobem przemówienia pożegnalne wygłosili: minister kultury i sztuki Włodzimierz Sokorski w imieniu władz, Władysław Daszewski w imieniu Stowarzyszenia Polskich Artystów Teatru i Filmu, Antoni Słonimski w imieniu środowiska literackiego oraz Jerzy Leszczyński w imieniu współpracowników i przyjaciół[15].

Nagrobek autorstwa Andrzeja Dłużniewskiego ma formę gładkiej płyty na której umieszczono półkolisty blok nawiązujący kształtem do proscenium[16].

Twórczość

Główne kierunki twórczości:

  • spektakle monumentalne
  • Zeittheater (przedstawienia o aktualnej problematyce społecznej):
  • widowiska muzyczne:
    • Dawne czasy w piosence, poezji i zwyczajach (1924)
    • Bandurka (1925)
    • Kulig (1929)

Odznaczenia i nagrody

W 1935 został odznaczony Złotym Wawrzynem Akademickim Polskiej Akademii Literatury za szerzenie zamiłowania do polskiej literatury dramatycznej[17].

W 1948 został laureatem Nagrody Miasta Łodzi[18]. W 1949 Prezydent RP Bolesław Bierut nadał mu Order Sztandaru Pracy I klasy[19]. W 1946 i 1953 został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi[20][21]. Uchwałą Rady Państwa z 26 marca 1954 został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski za wybitne zasługi w dziedzinie sztuki teatralnej[22],

Upamiętnienie

  • pomnik w Łodzi, zlokalizowany w pasażu Schillera, odsłonięty w 1982 roku;
  • pomnik w Warszawie przy ul. Karasia róg ul. Oboźnej, przy Teatrze Polskim, odsłonięty w 1988[23].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f Timoszewicz 1994 ↓.
  2. ↑ Robert Stiller, Żydowskie abecadło twórców literatury polskiej czyli od A do Żet z prawa na lewo, Kraków. Vis-a-Vis, 2011, s. 97-99
  3. ↑ Tamże, s. 97-99
  4. ↑ O szkole. nowodworek.krakow.pl. [dostęp 2015-11-26].
  5. ↑ Wieczór pieśni staropolskiej. „Nowości Illustrowane”. Nr 16, s. 10, 15 kwietnia 1916. 
  6. ↑ Marci Shore: Kawior i popiół. Świat Książki Warszawa 2012, s.101-102.
  7. ↑ Wacław Wiernicki: Wspomnienia o warszawskich knajpach. Prószyński i S-ka, 1994, s. 90. ISBN 83-902520-0-7.
  8. ↑ Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 43.
  9. ↑ Anna Chojnacka, Leon Schiller w Polsce Ludowej.1946-1954, IS PAN. Warszawa 2015
  10. ↑ Leon Jerzy Schiller de Schildenfeld. Powstańcze biogramy.
  11. ↑ Stefan Majchrowski: Za drutami Murnau. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1970, s. 108-109.
  12. ↑ Biografia Leona Schillera w culture.pl
  13. ↑ Życie Warszawy, nr 306 (1808), 6 listopada 1949, str. 1
  14. ↑ Juliusz Jerzy Malczewski (red.): Cmentarz Komunalny Powązki dawny Wojskowy w Warszawie. Warszawa: Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1989, s. 36. ISBN 83-217-2641-0.
  15. ↑ "Ostatnia droga Leona Schillera" [w:] "Trybuna Robotnicza", nr 75 (3181), 30 marca 1954, s. 1-2
  16. ↑ Juliusz Jerzy Malczewski: Cmentarz komunalny (dawny Wojskowy) na Powązkach. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1975, s. 55.
  17. ↑ Rocznik Polskiej Akademii Literatury, Warszawa 1937, s. 256.
  18. ↑ Nagrody Miasta Łodzi, BIP ŁÓDŹ [dostęp 2021-10-04] (pol.).
  19. ↑ Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 lipca 1949 r. w sprawie nadania Orderu „Sztandar Pracy”, M.P. z 1950 r. nr 6, poz. 58
  20. ↑ Wskazany jako Leon Sziller. Uchwałą Prezydium Krajowej Rady Narodowej z 15 czerwca 1946 na wniosek Ministerstwa Kultury i Sztuki za wybitne zasługi w dziedzinie. Teatru i Sztuki na terenie całego kraju. M.P. z 1946 r. nr 114, poz. 212.
  21. ↑ 13 listopada 1953 „w związku z 40-leciem pracy Państwowego Teatru Polskiego w Warszawie” M.P. z 1953 r. nr 106, poz. 1422
  22. ↑ M.P. z 1954 r. nr 39, poz. 525.
  23. ↑ Irena Grzesiuk-Olszewska: Warszawska rzeźba pomnikowa. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003, s. 166. ISBN 83-88973-59-2.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Prezesi Związku Artystów Scen Polskich (ZASP)

W latach 1950–1952 Stowarzyszenie Polskich Artystów Teatru i Filmu (SPATiF), w latach 1952–1981 SPATiF-ZASP.

Media użyte na tej stronie

Legitymacja Leon Schiller.jpg
Legitymacja Leona Schillera nr 3710
Nagrobek leon schiller.JPG
Grób Leona Schillera
POL Wawrzyn Akademicki BAR.svg
Baretka: Wawrzyn Akademicki.
Leon Schiller (-1924).jpg
Leon Schiller (-1924)
POL Order Sztandaru Pracy 1 klasy BAR.svg
Baretka: Order Sztandaru Pracy I klasy
Pomnik Leona Schillera w Warszawie 2019.jpg
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Pomnik Leona Schillera przy ul. Karasia róg ul. Oboźnej w Warszawie
Pomnik Leona Schillera.jpg
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to HuBar (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY-SA 2.5
Pomnik Leona Schillera w Łodzi