Licytacja dóbr zakopiańskich (1889)

Zespół dworsko-parkowy w Kuźnicach

Licytacja dóbr zakopiańskich – licytacja, która odbyła się 9 maja 1889 roku w Nowym Sączu^[1][2][3]. Jej przedmiotem były lasy dolno- i górnoreglowe w obrębie dzisiejszych Tatr polskich wraz z Kuźnicami i znacznymi obszarami w samym Zakopanem, razem około 29% obecnej powierzchni Tatrzańskiego Parku Narodowego^[4]. Niektóre źródła podają błędnie, jakoby miejscem zdarzenia był Nowy Targ^[5].

Przyczyny

Rząd austriacki w 1811 roku zdecydował się sprzedać państwowe ziemie wokół Nowego Targu nabywcom prywatnym, dla łatwiejszego znalezienia chętnych dzieląc je na sekcje. Tatry znalazły się w obrębie czterech takich sekcji: zachodniej witowskiej (dzisiejsza Wspólnota Ośmiu), środkowo-zachodniej zakopiańskiej (Dolina Kościeliska i zakopiańskie dolinki reglowe), środkowo-wschodniej szaflarskiej (Dolina Bystrej, Dolina Olczyska, Dolina Suchej Wody) oraz wschodniej białczańskiej (zachodnie odnogi Doliny Białki)^[6]. Drugą i czwartą sekcję zakupił za 65 030 złotych reńskich^[7] Emanuel Homolacs, właściciel zakładów hutniczych w Kuźnicach, potrzebujący gruntów dla pozyskiwania surowców^[8].

Rodzina Homolacsów sprzedała zakłady w 1870 roku Ludwigowi Eichbornowi z powodu utraty rentowności wskutek wyczerpywania się złóż rudy. Nowy właściciel próbował ratować upadające przedsiębiorstwo poprzez gospodarkę rabunkową i wyzysk górali^[5]. W 1875 roku wygaszono wielki piec^[8], a cztery lata później całkowicie zamknięto huty^[7], nie zaprzestając natomiast nadmiernej eksploatacji lasów. W roku 1880^[7] lub 1881^[6] dobra przeszły w ręce Magnusa Peltza (niekiedy określanego jako Pelz^[2]), zięcia Eichborna^[6], zapewne w formie posagu. Kiedy w 1884 roku powódź ujawniła postępującą erozję gleb i wyniszczenie regli, austriackie władze objęły lasy zakopiańskie sekwestrem rządowym^[9]. Wkrótce Peltz zbankrutował i w rezultacie dobra zakopiańskie zostały wystawione na przymusową licytację^[2][5]. W lutym roku 1888 kupił je po cenie wywoławczej^[2] (choć na licytację stawiło się trzech zainteresowanych^[10]) Jakub Goldfinger, przedsiębiorca drzewny z Nowego Targu, właściciel dwóch papierni^[9].

Nabycie tych terenów przez Goldfingera budziło powszechne obawy, gdyż spodziewano się, że będzie on kontynuował dewastację przyrody tatrzańskiej^[3][5]. Górali dodatkowo niepokoiła możliwość wywłaszczenia ich z rodzinnych gruntów ze względu na wadliwe zapisy w księgach wieczystych^[11]. Kilka osób, wśród nich Ludwig Eichborn, złożyło zażalenia na nieprawidłowe przeprowadzenie licytacji^[12]; unieważnienie jej przeprowadził w listopadzie krakowski adwokat Józef Retinger^[3][9] (zapisywany także jako Rettinger lub Röttinger), ojciec polskiego polityka i jednego z autorów idei Wspólnoty Europejskiej (również Józefa)^[13]. Jego powiązania z Władysławem Zamoyskim wzbudziły nadzieje na zainteresowanie licytacją tego ostatniego, dysponującego znaczną fortuną. W tym czasie Towarzystwo Ochrony Tatr Polskich w ogromnym pośpiechu zbierało fundusze, licząc na możliwość zakupu dóbr zakopiańskich^[5]. Termin licytacji został wyznaczony na 9 maja 1889 roku.

Obecni podczas licytacji

Portret Eustachego Sanguszki

• Jakub Goldfinger – przedsiębiorca, poprzedni nabywca;
• Henryk Kolischer – właściciel papierni, według wielu źródeł pełnomocnik księcia Christiana Hohenlohego znanego z niszczenia przyrody i zamykania gór dla turystów^[5][11][14];
• Fryderyk Wazel^[1] lub Wezel^[3] – przedstawiciel galicyjskiego funduszu religijnego, który przystąpił do licytacji pod naciskiem opinii publicznej;
• Władysław Markiewicz – wiceprezes i przedstawiciel Towarzystwa Ochrony Tatr Polskich;
• Józef Retinger, który podważył poprzednią licytację – przyczyny jego przybycia do Nowego Sącza nie były z początku znane^[11];
• inne osoby, rzadko wymieniane w źródłach (między innymi Eustachy Sanguszko i Lesław Boroński^[1]);
• istnieją źródła twierdzące, jakoby zjawił się też Władysław Zamoyski^[5], co z pewnością jest nieprawdą^[1][9][11]. Nieobecność Zamoyskiego była poważnym zawodem dla zgromadzonej publiczności^[11].

Przebieg licytacji

Licytacja rozpoczęła się o godzinie dziesiątej. Informacje o konkretnych ofertach podawane w poszczególnych źródłach bywają nieprecyzyjne lub sprzeczne. Wadium wynosiło 40 000 guldenów, a cena wywoławcza mogła mieć wysokość 400 000 lub nieco mniejszą^[11]. Kwota była uważana za wygórowaną^[10] – roczny budżet gminy mógł wówczas osiągać 350 guldenów^[15]. Spośród czterech licytantów pierwszy zrezygnował Wazel, który złożył ostatnią ofertę na 410 330 złotych reńskich^[1], a wycofał wadium przy 415 tysiącach^[11]. Ostatnia oferta Markiewicza wyniosła 417 tysięcy, potem licytowali tylko Goldfinger i Kolischer, równomiernie przebijając swoje propozycje.

Gdy stawka przekroczyła już 420 000 (nie osiągając jednak, jak niekiedy się mylnie podaje^[11], 425 000), Retinger złożył wadium i przystąpił do licytacji^[1]. Stanowiło to duże zaskoczenie dla obserwatorów, gdyż nie przypuszczano, aby adwokat mógł dysponować tak znacznymi sumami^[11]. O wpół do czternastej licytacja została odłożona przy najwyższej ofercie Retingera 423 700 złotych reńskich i 1 centa^[1].

O szesnastej podjęto ją ponownie. Markiewicz powrócił do zmagań, być może dzięki dodatkowym funduszom zebranym w przerwie obiadowej, składając jeszcze ofertę na 425 005 guldenów, ale na więcej nie mógł sobie pozwolić^[1][5]. Licytacja znacznie przybrała na zawziętości. Rywalizowali głównie Goldfinger i Retinger, Kolischer z rzadka podbijał stawkę^[1][5][11]. Wartość dóbr zakopiańskich przekroczyła kolejno czterysta trzydzieści, czterdzieści i pięćdziesiąt tysięcy złotych reńskich. Większość źródeł zgodnie podaje, że Retinger licytował ciągle o jeden krajcar powyżej ostatniej oferty^[1][3][5][9], wbrew relacji, jakoby nadawał ton licytacji i postępował po kilka tysięcy guldenów^[11].

Przy stawce 460 000,01 guldena, gdy Kolischer już od pewnego czasu nie licytował, Goldfinger wycofał wadium^[1]. Wówczas dopiero Retinger poinformował, że zjawił się jako pełnomocnik hrabiego Zamoyskiego, co wywołało ogólną radość wśród widzów^[11]. Wskutek tej wiadomości do licytacji powrócił Kolischer, ale dokładał już tylko pojedyncze guldeny. Zaproponował w końcu 460 002 złote reńskie i 2 krajcary. 460 002,03 guldena Retingera zakończyło licytację^[1][2][3][5]. Prawdopodobnie było to późnym popołudniem, gdyż większość obecnych jeszcze tego samego dnia powróciła do Krakowa^[1]. Następnego dnia gazety ogłosiły, nawiązując do stylu licytacji Retingera, że Władysław Zamoyski nabył Zakopane za centa^[9].

Skutki

Zalesianie

Zakup Władysława Zamoyskiego spotkał się z licznymi pochwałami społeczeństwa polskiego. Ksiądz Józef Stolarczyk odprawił w Zakopanem nabożeństwo dziękczynne^[11]. Nabywca otrzymał też listy gratulacyjne, zarówno od Polaków, jak i obcokrajowców^[5]. Z drugiej strony, zakup omal nie przekroczył jego wydolności finansowej: zaciągnął znaczną pożyczkę od matki i obciążył hipoteką dobra kórnickie, które zresztą nie przedstawiały dla niego wielkiej wartości z powodu rugów pruskich^[2][9].

Władysław Zamoyski prowadził w swoich dobrach intensywne zalesianie i walczył z plagą kornika. Jego dalekowzrocznej gospodarce leśnej przypisuje się doskonały stan lasów na terenie dóbr zakopiańskich, które do dzisiaj są zdrowsze niż podobne zespoły roślinne w innych częściach Tatr^[9]. Posiadłości były oznakowane tablicami z napisem „Państwo Zakopane”. Zamoyski skutecznie sprzeciwił się działaniom księcia Hohenlohego, próbującego przejąć na własność Morskie Oko^[3]. Niektóre źródła posuwają się do stwierdzenia, że ogółem swojej działalności ocalił polskie Tatry^[2].

Przypisy