Ligota-Panewniki

Dzielnica nr 6
Ligota-Panewniki

Dzielnica Katowic
Osiedle Książęce, kamienice na rogu ulic Panewnickiej i Kijowskiej w Panewnikach, kościół Matki Bożej Różańcowej w Zadolu, dawny ratusz gminy Ligota, bazylika św. Ludwika Króla i Wniebowzięcia NMP w Panewnikach, siedziba MDK „Ligota” przy ulicy Franciszkańskiej w Ligocie, Uniwersyteckie Centrum Kliniczne im. prof. K. Gibińskiego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach przy ulicy Medyków 14
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miasto	Katowice
Zespół dzielnic	zachodni
Data założenia	1 stycznia 1992
Powierzchnia	12,59[1] km²
Populacja (2007) • liczba ludności	31 879[1]
• gęstość	2533 os./km²
Strefa numeracyjna	32
Tablice rejestracyjne	SK
Położenie na mapie Katowic
50°13′37″N 18°57′45″E/50,226944 18,962500
Portal Polska

Ligota-Panewniki – dzielnica Katowic, w której skład wchodzą następujące części: Ligota, Zadole, Kokociniec, Panewniki, Nowe Panewniki, Stare Panewniki i Wymysłów. Jej obszar wynosi 12,59 km² a liczba ludności 31 879 osób (stan na 2007 rok)^[1]. Dzielnica znana jest głównie ze szpitali, których w tej okolicy jest kilka (Uniwersyteckie Centrum Kliniczne im. prof. K. Gibińskiego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach, Okręgowy Szpital Kolejowy i Górnośląskie Centrum Zdrowia Dziecka im. Jana Pawła II).

Ligota

Herb z około 1930 roku

Ligota powstała pierwotnie jako wieś ziemi pszczyńskiej, prawdopodobnie w rejonie ulic: Hetmańskiej, Ligockiej, Załęskiej, Rolnej (tzw. Stara Ligota). Pierwszy raz była wzmiankowana w 1360 roku. Tereny Ligoty były własnością panów, a później książąt pszczyńskich, dlatego też w źródłach często nazywa się ją Ligotą Pszczyńską. Na początku XVIII wieku wieś uzyskała prawa samodzielnej gminy. Wzrost ludności Ligoty jest związany z zapoczątkowanym w XIX w. rozwojem przemysłowym w tym regionie, opartym głównie na przetwarzaniu rud i wydobyciu węgla. W 1852 roku przez Ligotę przeprowadzono z Katowic do Murcek linię kolejową. Stąd wzięła się niemiecka nazwa Idaweiche – bocznica huty „Idahütte”. Do dnia dzisiejszego odnaleźć można miejsca związane z XIX-wiecznym hutnictwem. W 1879 roku przy ulicy Hetmańskiej, po wieloletnich staraniach, mieszkańcy rozpoczęli budowę szkoły powszechnej. Na przełomie XIX i XX wieku powstał ważny węzeł kolejowy i kolonia kolejowa. W Ligocie miały swoją siedzibę liczne polskie organizacje patriotyczne: od 1910 roku pod kierownictwem Józefa Szweda istniał tu polski Chór Mieszany „Lutnia”, powstało także liczące 140 osób Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, w 1918 roku powstała polska Rada Ludowa, w marcu 1920 roku powstała silna komórka Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska kierowana przez Józefa Nowaka i Augustyna Świtałę, powstało także Zjednoczenie Zawodowe Polskie, od 1921 roku Towarzystwo Polek.

Podczas I powstania śląskiego sformowany w Ochojcu oddział pod dowództwem Jana Żychonia zajął na kilka godzin dworzec w kolejowy w Ligocie przerywając linie kolejowe w kierunku Katowic i Żor. W 1920 roku w Ligocie miał miejsce strajk szkolny polskich dzieci sprzeciwiających się niemieckich represjom. Podczas plebiscytu w 1921 roku aż 71% obywateli gminy wiejskiej Ligota opowiedziało się za tym by Ligota należała do Polski. W czasie III powstania śląskiego w nocy 3 maja 1921 roku na terenie Ligoty zgrupowano oddziały powstańców śląskich Walentego Fojkisa, które zaatakowały i zdobyły Katowice.

Ligota została uroczyście przejęta przez polską administrację w dniu 20 czerwca 1922 roku. W roku 1923 roku w Ligocie zbudowano pomnik ku czci powstańców śląskich (zniszczony w 1939 roku przez Niemców i odbudowany w nowej formie w 1962 roku).

Modernistyczna kolonia urzędnicza z lat 1936–1939

Willa przy ulicy Poleskiej 16

Na mocy uchwały Śląskiej Rady Wojewódzkiej z 26 listopada 1929 roku, na 20 ha gruntu, od 1936 roku rozpoczęto budowę osiedla domów wielorodzinnych, w nowoczesnym modernistycznym stylu, dla urzędników pracujących w centrum Katowic. Osiedle to zawiera wiele wybitnych realizacji czołowych polskich architektów. Powstała także w tym czasie w Ligocie nowoczesna szkoła średnia (dzisiejsze VII Liceum Ogólnokształcące). Inicjatorem budowy osiedla był wojewoda Michał Grażyński, którego urząd aż do 1939 roku sprawował nadzór nad wszelkimi sprawami związanymi z kolonią urzędniczą. Prace przy karczowaniu lasu i wytyczaniu ulic rozpoczęto w 1933 roku. Budowę natomiast rozpoczęto po 1936 roku po ukończeniu budowy oczyszczalni ścieków. Kolonia w Ligocie była pomyślana jako wzór idealnej dzielnicy mieszkaniowej zbudowanej według nowoczesnej urbanistyki z nawiązaniem do „miasta-ogrodu” odwołującej się jednocześnie do treści patriotycznych w postaci nazwaniu ulic od regionów Polski (m.in. Wileńska, Mazowiecka, Pomorska, Kaszubska).

Do idei tej nawiązano po 1945 roku nazywając nowe ulice zbudowane w Ligocie, od nazw miast, które niedawno weszły w skład Polski (Koszalińska, Słupska, Świdnicka, Zielonogórska).

Choć dzisiaj Ligota kojarzy się głównie ze znakomitym zapleczem medycznym, jest ona również dobrze zorganizowanym ośrodkiem edukacyjnym i usługowym który nie ustępuje (poza funkcjami handlowymi) centrum Katowic. W 2010 w centrum Ligoty otwarto uroczyście plac Miast Partnerskich.

Pamiątki architektury modernistycznej:

• ul. Mazowiecka 1 – willa dr. Bolesława Mroczkowskiego z 1937 roku (proj. Lucjan Sikorski)
• ul. Mazowiecka 16 – willa dr. Włodzimierza Kowala z 1937 roku (proj. Kazimierz Sołtykowski)
• ul. Mazowiecka 11 – willa z 1936 roku (proj. Glaesel)
• ul. Poleska 16 – willa Antoniego Pająka z 1936 roku
• ul. Poleska 26 – willa Ryszarda Holleka z 1938 roku (proj. Henryk Firla)

Panewniki

Herb z około 1930 roku

Lasy panewnickie

Cmentarz Komunalny przy ul. Panewnickiej w Katowicach

Panewniki powstały około 1580 roku nad rzeką Kłodnicą przy ujściu Ślepiotki. Należały do Kuźnicy Pszczyńskiej (dziś Stara Kuźnica) w XVI wieku. Początkowo było jednym z osiedli służebnych wytwarzających panwie. W 1586 roku we wsi Panewniki mieszkało 8 zagrodników, w 1620 roku było ich 9. W 1629 roku pojawił się tu pierwszy chałupnik. W 1700 roku było ich już 5, a 25 lat później już 25. Do połowy XIX wieku pracował młyn na Kłodnicy, którego właścicielem był zarząd dóbr dominialnych księstwa pszczyńskiego. W 1650 roku zarząd dóbr dominialnych Księstwa Pszczyńskiego uruchomił na terenie wsi kuźnię, w której mieścił się piec niski lupowy połączony z młotownią. W XVII wieku kuźnia była nieczynna. Do 1964 roku rósł tutaj dąb pamiętający czasy króla Jana III Sobieskiego, który (według ludowego przekazu) miał wędrować tędy ze swoimi wojskami ulicą Mikołowską (dziś Owsiana) na odsiecz Wiednia. W 1855 roku w gminie Panewniki mieszkało 648 osób, a sześć lat później 718. W 1908 roku władze gminy podjęły decyzję o budowie nowej szkoły na terenie Kokocińca ukończoną w 1913 roku. W 1905 roku gmina Panewnik liczyła około 1 000 mieszkańców. Zamieszkiwała je wyłącznie ludność polska.

W pierwszych latach XX wieku na ziemi wykupionej od chłopów, rozpoczęto budowę zespołu klasztornego franciszkanów, sprowadzonych do Panewnik w 1902 roku. Unikatowy neoromański zespół klasztorny powstawał w latach 1905–1908. Zaprojektował go architekt Mansuetus Fromm OFM, franciszkanin z Karłowic pod Wrocławiem. Przy budowie pracowali zakonnicy wykonujący prace rzemieślnicze, jak i okoliczni rzemieślnicy. Decyzja o budowie zespołu klasztornego oraz domu rekolekcyjnego związana była z polityką germanizacyjną biskupa wrocławskiego Georga Koppa, która polegała m.in. na odciąganiu części polskiej ludności Górnego Śląska oraz księży polskich od pielgrzymek do Częstochowy.

Powstanie klasztoru i kościoła oraz groty pątniczej (kopia groty NMP z Lourdes we Francji) w pobliżu dworca kolejowego stworzyło możliwości zabudowy terenu między klasztorem a gminą Ligota oraz w kierunku wsi Panewniki. Nową zabudowę, która powstała wokół klasztoru zaczęto nazywać Nowym Panewnikiem, a pierwotną zabudowę Starym Panewnikiem. Pierwotna nazwa Panewnik uległa więc zmianie w początkach XX wieku.

W sierpniu 1919 roku w czasie I powstania śląskiego miejscowym powstańcom udało się na kilka godzin opanować dworzec kolejowy paraliżując tym samym niemieckie transporty kolejowe w kierunku Katowic. W 1924 roku na terenie Nowego Panewnika utworzono gminę. Powstała nowa nazwa – Panewniki (spotykana na mapach dopiero w 1950 roku), która bardziej odpowiadała rzeczywistości. Łączyła bowiem dwa pojęcia w jedno. W okresie międzywojennym w Panewnikach ożywiło się życie kulturalne. W 1923 roku założono chór mieszany „Wanda”, który oprócz występów śpiewaczych organizował często przedstawienia amatorskie.

We wrześniu 1939 roku hitlerowcy dokonali mordu w lasach panewnickich na harcerzach i powstańcach. Po wojnie ekshumowano ich zwłoki i przewieziono na cmentarz przy ulicy Panewnickiej. W 1961 roku odsłonięto pomnik na wspólnej mogile dla uczczenia pamięci pomordowanych.

Nowy etap w dziejach Panewnik rozpoczął się w Polsce Ludowej, zwłaszcza po przyłączeniu gminy w 1951 roku do Katowic. W latach 60. XX wieku przy ulicy Medyków, na granicy Ligoty i Panewnik rozpoczęto budowę zespołu klinik oraz domów akademickich.

W okresie Świąt Bożego Narodzenia na głównym ołtarzu kościoła jest wystawiana największa w Polsce szopka. Jest ona jedną z największych w Europie. W ogrodzie przyklasztornym można także oglądać żywą szopkę. Jako stała ekspozycja istnieje też tzw. Szopka Ruchoma – usytuowana w osobnym pomieszczeniu, w którym oprócz ruchomych figur w skali 1:2 znajdują się miniaturowe szopki z różnych stron świata.

Zobacz też

• Cmentarz Komunalny przy ulicy Panewnickiej w Katowicach
• Plac Klasztorny w Katowicach
• Ulica Panewnicka w Katowicach
• Ulica Piotrowicka w Katowicach
• Ulica Kijowska w Katowicach
• Klasztor Franciszkanów w Panewnikach
• Ulica Armii Krajowej w Katowicach
• Ulica Franciszkańska w Katowicach
• Potok Kokociniec
• Kalwaria Panewnicka
• Miejski Dom Kultury „Ligota” w Katowicach
• Tężnia solankowa w Parku Zadole w Katowicach

Przypisy

Bibliografia

• Lech Szaraniec: Osady i osiedla Katowic. Katowice: „Śląsk”, 1980, s. 91−95. ISBN 83-216-0147-2.
• Lech Szaraniec: Osady i osiedla Katowic. Katowice: Oficyna „Artur”, 1996, s. 144−152. ISBN 83-905115-0-9.