Lista cesarzy dynastii Han

Piechota (na pierwszym planie) i kawaleria (w tle), ceramiczne figurki z czasów Zachodniej Dynastii Han. W 1990 r. zaczęto badać grobowce cesarza Jin (157–141 p.n.e.) i jego żony cesarzowej Wang Shi (zm. 126 p.n.e.), położone na południe od Yangling, prowincja Shaanxi. Odkopano ponad 40 tysięcy ceramicznych figurek. Wszystkie z nich miały 1/3 naturalnej wielkości, inaczej niż ponad 8 tysięcy naturalnej wielkości figur żołnierzy Terakotowej Armii, strzegących grobowca cesarza Qin Shi Huanga. Tego rodzaju figurki, mające przeciętnie po 60 cm wysokości, zostały również odkryte w innych grobowcach członków rodziny cesarskiej dynastii Han. Miały one strzec pochowanych w nich osób w życiu pozagrobowym[1].

Dynastia Han (206 p.n.e. – 220 n.e.) (chiń. upr. 汉朝; chiń. trad. 漢朝; pinyin Hàn Cháo; Wade-Giles Han Ch’ao; IPA: [xân tʂʰɑ̌ʊ̯]) była drugą dynastią cesarską Chin, po dynastii Qin (221-207 p.n.e.) i przed Epoką Trzech Królestw (220-280 n.e.). Dynastia Xin dzieli panowanie dynastii Han na dwa okresy: Zachodniej Dynastii Han (206 p.n.e. – 9 n.e.) i Wschodniej Dynastii Han (25-220 n.e.). Poniżej została zamieszczona lista wszystkich cesarzy Chin z dynastii Han, zawierająca ich imiona prywatne, pośmiertne i nazwy er panowania. Nie zostali umieszczeni na liście faktyczni władcy Chin (regenci, w tym cesarzowe wdowy).

Dynastia Han została założona przez Liu Banga, który jest znany pod imieniem Gaozu[a]. Najdłużej panującym cesarzem dynastii był Wudi (141–87 n.e.), który panował 54 lata. Po obaleniu Wang Manga (dynastia Xin), Liu Xiu przywrócił rządy dynastii Han i jest znany pod imieniem pośmiertnym jako cesarz Guangwu (25–57 n.e.). Ostatni władca dynastii Han, cesarz Xian (189–220 n.e.) był marionetkowym władcą, w którego imieniu rządził Cao Cao (ur. 155 n.e., zm. 220 n.e.)[2]. W 220 r. n.e. Cao Pi, król Wei (syn Cao Cao), zmusił do abdykacji na swoją rzecz cesarza Xiana (189-220 n.e.), co oznaczało definitywny upadek dynastii Han.

Cesarz stał na czele rządu[3]. Był jedyną osobą decydującą o nominacjach na wyższe stanowiska w administracji centralnej i lokalnej[4]. Był również prawodawcą, najwyższym sędzią, głównodowodzącym sił zbrojnych i najwyższym kapłanem kultu Niebios[5].

Sposób nazewnictwa

Od króla do cesarza

Cesarz Guangwu (25–57 n.e.), obraz Yan Libena (600–673 n.e.)
Pozłacany uchwyt z brązu (ze śladami czerwonego barwnika) w kształcie głowy chińskiego smoka, z czasów Wschodniej Dynastii Han; zależnie od okoliczności, smok mógł stanowić dobry lub zły omen dla cesarzy dynastii Han[6].

W starożytnych Chinach władcy z dynastii Shang (ok. 1600 – 1046 p.n.e.) i dynastii Zhou (1045 – 256 p.n.e.) nosili tytuł króla (chiń. upr. 王; chiń. trad. 王; pinyin Wáng; Wade-Giles Wang)[7]. Już w czasach dynastii Zhou, byli również nazywani Synami Nieba (chiń. upr. 天子; chiń. trad. 天子; pinyin Tiānzǐ)[7].

Do 221 r. p.n.e. król Qin, Ying Zheng, podbił wszystkie królestwa i zjednoczył Chiny po Okresie Walczących Królestw. Aby podkreślić swoją wyższość nad królami z dynastii Shang i Zhou, utworzył nowy tytuł: cesarza (chiń. upr. 皇帝; chiń. trad. 皇帝; pinyin Huángdi) i jest znany potomności jako Pierwszy Cesarz (chiń. upr. 秦始皇(帝); chiń. trad. 秦始皇(帝); pinyin Qín Shǐ Huáng(di)). Nowy tytuł cesarza powstał z połączenia tytułów Trzech Dostojnych i Pięciu Cesarzy (chiń. upr. 三皇五帝; chiń. trad. 三皇五帝; pinyin Sānhuáng wǔdì), legendarnych władców z mitologii chińskiej, twórców cywilizacji chińskiej[8]. Tytuł był używany przez każdego kolejnego władcę Chin aż do upadku dynastii Qing w 1911 roku[9].

Imiona pośmiertne, świątynne i nazwy er panowania

Od czasów dynastii Shang do dynastii Sui (581–618 n.e.), w kronikach i dziełach historycznych cesarskich Chin, chińskich władców po ich śmierci (zarówno królów, jak i cesarzy) nazywano ich imieniem pośmiertnym[9].

Imię świątynne zostało po raz pierwszy użyte za panowania cesarza Jinga z dynastii Han (157–141 p.n.e.). Było używane w późniejszych kronikach i dziełach historycznych do nazywania cesarzy, którzy panowali w czasach dynastii Tang (618–907 n.e.), dynastii Song (960-1279 n.e.) i dynastii Yuan (1271–1368 n.e.)[9].

Cesarze dynastii Ming (1368–1644 n.e.) i dynastii Qing (1644–1911 n.e.), używali tylko jednej nazwy ery panowania przez cały okres swoich rządów. Dlatego cesarze z tych dynastii, w tekstach historycznych, nazywani są od przyjętej przez nich, nazwy ery panowania[10].

Cesarz Wu z dynastii Han (141–87 p.n.e.) po raz pierwszy oficjalnie wprowadził zasadę nazywania poszczególnych lat mottem, które nazywano erą panowania (chiń. upr. 年号; chiń. trad. 年號; pinyin niánhào, dosł. zawołanie roczne), jednak sama zasada pochodzi z wcześniejszych czasów. Najstarszą zasadą zapisu lat - istniejącą od czasów dynastii Shang - było ustalenie pierwszego roku panowania władcy, jako roku pierwszego[11]. Gdy cesarz zmarł, zaczynał się pierwszy rok panowania nowego władcy[12]. Zasada została zmieniona przed IV w. p.n.e., kiedy pierwszy rok panowania władcy zaczynał się dopiero od pierwszego dnia nowego roku kalendarzowego po śmierci poprzedniego władcy[13]. Kiedy książę Huiwen z państwa Qin przyjął tytuł króla, zmienił zasadę liczenia lat. Pierwszy rok panowania zaczynał się od pierwszego dnia roku kalendarzowego w którym zaczął panować[13]. Gdy cesarz Wen (180–157 p.n.e.) zaczął na nowo liczyć lata swojego panowania w 163 r. p.n.e., również zaczął je liczyć wstecz od początku roku kalendarzowego[14].

Ponieważ sześć było uważane za szczęśliwą liczbę, cesarze Jing i Wu zmieniali sposób liczenia lat swojego panowania co sześć lat[14]. Każdy sześcioletni okres był kolejno oznaczany jako yuannian (元年), eryuan (二元), sanyuan (三元) i tak dalej. System zaczął być uważany za zbyt kłopotliwy, gdy osiągnięto piąty cykl wuyuan sannian (五元三年) w 114 r. p.n.e.[15] W tym roku rząd zasugerował, że dwór powinien nadać nowe nazwy każdemu z poprzednich "początków" (yuan 元), co zostało zaakceptowane przez cesarza Wu w 110 r. p.n.e.[16] Ponieważ cesarz Wu składał ofiarę Niebu - feng (封) - na górze Tai Shan, nazwał nową erę yuanfeng (元封). To wydarzenie jest uważane za formalne wprowadzenie er panowania do chińskiej historii[17]. Cesarz Wu zmienił nazwę ery raz jeszcze, gdy wprowadził kaledarz Taichu (太初 Wielki początek) w 104 r. p.n.e.[18] Za Wschodniej Dynastii Han nie było ustalonej, stałej długości ery panowania, które były wprowadzane z przyczyn politycznych lub dla uczczenia pomyślnych wydarzeń[18].

Regenci i cesarzowe wdowy

Opowieść o Jin Midi. Wu Liang, Jiaxiang, prowincja Szantung, II w. n.e.; wykonane tuszem odwzorowanie płaskorzeźby z czasów Wschodniej Dynastii Han

Jeśli w chwili wstąpienia na tron cesarz był dzieckiem, do osiągnięcia przez niego pełnoletniości władzę w jego imieniu sprawował regent, którym często była cesarzowa wdowa lub jeden z jej krewnych. Czasem stronnictwo tworzone przez krewnych cesarzowej wdowy było pozbawiane władzy w wyniku zamachu stanu – na przykład cesarzowa wdowa Lü Zhi (zm. 180 p.n.e.) sprawowała faktyczne rządy podczas panowania niepełnoletnich cesarzy Liu Gonga (188–184 p.n.e.) i Liu Honga (184–180 p.n.e.)[19]. Stronnictwo jej krewnych zostało pozbawione władzy w wyniku zamachu stanu w 180 r. p.n.e. i cesarzem został Liu Heng (znany pod imieniem pośmiertnym cesarz Wen)[20]. Przed swoją śmiercią w 87 r. p.n.e. cesarz Wu mianował Huo Guanga (zm. 68 p.n.e.), Jin Midi (zm. 86 p.n.e.) i Shangguan Jie (上官桀) (zm. 80 p.n.e.) współregentami na czas niepełnoletniości jego następcy, cesarza Zhao (87–74 p.n.e.). Huo Guang i Shangguan Jie byli dziadkami cesarzowej Shangguan (zm. 37 p.n.e.), żony cesarza Zhao, podczas gdy Jin Midi (z pochodzenia Xiongnu) był byłym niewolnikiem, który wcześniej pracował w cesarskiej stajni. Po śmierci Jin Midi i straceniu pod zarzutem zdrady Shangguana Jie, Huo Guang pozostał jedynym regentem. Po jego śmierci, stronnictwo jego krewnych zostało pozbawione władzy przez cesarza Xuana (74–49 p.n.e.)[21]. Był to odwet za otrucie jego żony cesarzowej Xu Pingjun (zm. 71 p.n.e.), po to by mógł on poślubić córkę Huo Guanga - cesarzową Huo Chengjun (zm. 54 p.n.e.)[21].

Ponieważ regenci i cesarzowe wdowy nie byli oficjalnie uznawani za cesarzy i władców dynastii Han, nie są oni uwzględnieni na poniższej liście cesarzy.

Cesarze


Cesarze dynastii Han
Imię pośmiertne[b]Nazwisko rodowe i imię osobiste[c]Okres panowaniaNazwa eryLata[d]
Zachodnia Dynastia Han 206 p.n.e. – 9 n.e.[e]
Gaozu高祖Liu Bang劉邦202–195 p.n.e.[22]Nie istnieje[23]
Huidi惠帝Liu Ying劉盈195–188 p.n.e.[24]Nie istnieje[25]
Shaodi[f] (Shaodi Gong)少帝Liu Gong劉恭188–184 p.n.e.[26]Nie istnieje[27]
Shaodi (Shaodi Hong)少帝Liu Hong劉弘184–180 p.n.e.[26]Nie istnieje[28]
Wendi文帝Liu Heng劉恆180–157 p.n.e.[29]Qíanyuán前元179–164 p.n.e.[30]
Hòuyuán後元163–156 p.n.e.[31]
Jingdi景帝Liu Qi劉啟157–141 p.n.e.[29]Qíanyuán前元156–150 p.n.e.[32]
Zhōngyuán中元149–143 p.n.e.[33]
Hòuyuán後元143–141 p.n.e.[34]
Wudi武帝Liu Che劉徹141–87 p.n.e.[35]Jiànyuán建元141–135 p.n.e.[36]
Yuánguāng元光134–129 p.n.e.[37]
Yuánshuò元朔128–123 p.n.e.[38]
Yuánshòu元狩122–117 p.n.e.[39]
Yuándǐng元鼎116–111 p.n.e.[40]
Yuánfēng元封110–105 p.n.e.[41]
Tàichū太初104–101 p.n.e.[42]
Tiānhàn天漢100–97 p.n.e.[43]
Tàishǐ太始96–93 p.n.e.[44]
Zhēnghé征和92–89 p.n.e.[45]
Hòuyuán後元88–87 p.n.e.[46]
Zhaodi昭帝Liu Fuling劉弗陵87–74 p.n.e.[47]Shǐyuán始元86–80 p.n.e.[48]
Yuánfèng元鳳80–75 p.n.e.[49]
Yuánpíng元平74 p.n.e.[50]
książę Changyi昌邑王 lub 海昏侯Liu He劉賀74 p.n.e.[26]Yuánpíng元平74 p.n.e.[50]
Xuandi宣帝Liu Bingyi劉病已74–49 p.n.e.[47]Běnshǐ本始73–70 p.n.e.[51]
Dìjié地節69–66 p.n.e.[52]
Yuánkāng元康65–61 p.n.e.[53]
Shénjué神爵61–58 p.n.e.[54]
Wǔfèng五鳳57–54 p.n.e.[55]
Gānlù甘露53–50 p.n.e.[56]
Huánglóng黃龍49 p.n.e.[57]
Yuandi元帝Liu Shi劉奭49–33 p.n.e.[58]Chūyuán初元48–44 p.n.e.[59]
Yǒngguāng永光43–39 p.n.e.[60]
Jiànzhāo建昭38–34 p.n.e.[61]
Jìngníng竟寧33 p.n.e.[62]
Chengdi成帝Liu Ao劉驁33–7 p.n.e.[58]Jiànshǐ建始32–28 p.n.e.[63]
Hépíng河平28–25 p.n.e.[64]
Yángshuò陽朔24–21 p.n.e.[65]
Hóngjiā鴻嘉20–17 p.n.e.[66]
Yǒngshǐ永始16–13 p.n.e.[67]
Yuányán元延12–9 p.n.e.[68]
Suīhé綏和8–7 p.n.e.[68]
Aidi哀帝Liu Xin劉欣7–1 p.n.e.[58]Jiànpíng建平6–3 p.n.e.[69]
Yuánshòu元壽2 p.n.e.–1 p.n.e.[69]
Pingdi平帝Liu Kan劉衎1 p.n.e.–6 n.e.[58]Yuánshǐ元始1–5 n.e.[70]
Ruzi孺子Liu Ying劉嬰6–9 n.e.[58]Jùshè居攝6–8 n.e.[71]
Chūshǐ初始8–9 n.e.[72]
Dynastia Xin (9–23 n.e.)
Dynastia Xin Wang Manga (王莽)9–23 n.e.[73]Shǐjiànguó始建國9–13 n.e.[74]
Tiānfēng天鳳14–19 n.e.[75]
Dìhuáng地皇20–23 n.e.[76]
Kontynuacja dynastii Han
Gengshidi[g]更始帝Liu Xuan劉玄23–25 n.e.[77]Gēngshǐ更始23–25 n.e.[78]
Wschodnia Dynastia Han 25–220 n.e.
Guangwudi光武帝Liu Xiu劉秀25–57 n.e.[79]Jiànwǔ建武25–56 n.e.[80]
Jiànwǔzhōngyuán建武中元56–57 n.e.[81]
Mingdi明帝Liu Zhuang劉陽57–75 n.e.[82]Yǒngpíng永平57–75 n.e.[83]
Zhangdi章帝Liu Da劉炟75–88 n.e.[84]Jiànchū建初76–84 n.e.[85]
Yuánhé元和84–87 n.e.[86]
Zhānghé章和87–88 n.e.[87]
Hedi和帝Liu Zhao劉肇88–106 n.e.[88]Yǒngyuán永元89–105 n.e.[89]
Yuánxīng元興105 n.e.[90]
Shangdi殤帝Liu Long劉隆106 n.e.[91]Yánpíng延平9 miesięcy w 106 n.e.[92]
Andi安帝Liu Hu劉祜106–125 n.e.[93]Yǒngchū永初107–113 n.e.[94]
Yuánchū元初114–120 n.e.[95]
Yǒngníng永寧120–121 n.e.[96]
Jiànguāng建光121–122 n.e.[96]
Yánguāng延光122–125 n.e.[97]
Shaodi, markiz Beixiang少帝 lub 北鄉侯Liu Yi劉懿125 n.e.[98]Yánguāng延光125 n.e.[97]
Shundi順帝Liu Bao劉保125–144 n.e.[99]Yǒngjiàn永建126–132 n.e.[100]
Yángjiā陽嘉132–135 n.e.[101]
Yǒnghé永和136–141 n.e.[102]
Hàn’ān漢安142–144 n.e.[103]
Jiànkāng建康144 n.e.[103]
Chongdi沖帝Liu Bing劉炳144–145 n.e.[104]Yōngxī永嘉145 n.e.[105]
Zhidi質帝Liu Zuan劉纘145–146 n.e.[104]Běnchū本初146 n.e.[105]
Huandi桓帝Liu Zhi劉志146–168 n.e.[106]Jiànhé建和147–149 n.e.[107]
Hépíng和平150 n.e.[108]
Yuánjiā元嘉151–153 n.e.[108]
Yǒngxīng永興153–154 n.e.[108]
Yǒngshòu永壽155–158 n.e.[109]
Yánxī延熹158–167 n.e.[110]
Yǒngkāng永康167 n.e.[111]
Lingdi靈帝Liu Hong劉宏168–189 n.e.[112]Jiànníng建寧168–172 n.e.[113]
Xīpíng熹平172–178 n.e.[114]
Guānghé光和178–184 n.e.[115]
Zhōngpíng中平184–189 n.e.[116]
Shaodi, książę Hongnong少帝 lub 弘農王Liu Bian劉辯189 n.e.[98]Guāngxī光熹189 n.e.[117]
Zhàoníng昭寧189 n.e.[117]
Xiandi獻帝Liu Xie劉協189–220 n.e.[118]Yǒnghàn永漢189 n.e.[117]
Chūpíng初平190–193 n.e.[119]
Xīngpíng興平194–195 n.e.[120]
Jiàn’ān建安196–220 n.e.[121]
Yánkāng延康220 n.e.[122]

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ Po śmierci Liu Bangowi nadano imię pośmiertne Gaodi oraz imię świątynne Taizu, w tradycyjnej historiografii chińskiej stał się on jednak znany pod imieniem Gaozu (Najwyższy Przodek), powstałym z połączenia pierwszej sylaby imienia pośmiertnego z drugą sylabą imienia świątynnego.
  2. ↑ Przyjętą w Chinach konwencją nazywania cesarzy z dynastii Han jest „Han + imię pośmiertne” (np. „Han Wudi”, „Han Jingdi”). Wyjątkami od tej reguły są Liu Gong, Liu Hong, Ruzi Ying, książę Changyi, markiz Beixiang i książę Hongnong. Wszyscy oni zmarli w ciągu roku od wstąpienia na tron, zostali pozbawieni władzy w ciągu roku lub byli bardzo młodzi i władzę przez cały okres ich „panowania” sprawowali regenci. Han Wudi oznacza dosłownie cesarz waleczny z dynastii Han. Jeżeli mówimy o dynastii Han, można pominąć Han i pozostawić Wudi. Di oznacza cesarz, czyli cesarz Wudi oznacza cesarz cesarz Wu lub porównując z językami europejskimi takie wyrażenie jak królowa Queen Elżbieta II lub cesarz Kaiser Barbarossa.
  3. ↑ Znaki tradycyjnego pisma chińskiego.
  4. ↑ Lata chińskiego kalendarza księżycowo-słonecznego nie odpowiadają dokładnie latom w kolumnie nazwa ery. Niektóre z lat podanych w tabeli są pokazane w dwóch erach panowania, ponieważ niektóre z er rozpoczęły się przed rozpoczęciem nowego roku kalendarzowego.
  5. ↑ W 206 r. p.n.e. Liu Bang został mianowany królem (Wang) lenna Hanzhong, co jest tradycyjnie uznawane za początek okresu w historii Chin: dynastia Han. Po pokonaniu Xiang Yu ogłosił się cesarzem w 202 r. p.n.e.
  6. ↑ Cesarze, którzy w literaturze są nazywani niekiedy imieniem Shao, nie mieli nadanego imienia pośmiertnego.
  7. ↑ Nie otrzymał imienia pośmiertnego, nazywany od nazwy ery panowania.

Przypisy

  1. ↑ Paludan (1998), 34–36.
  2. ↑ Beck (1986), 354-355.
  3. ↑ de Crespigny (2007), 1216; Bielenstein (1980), 143; Hucker (1975), 149–150.
  4. ↑ Wang (1949), 141–142.
  5. ↑ Wang (1949), 141–143; Ch'ü (1972), 71; Crespigny (2007), 1216-1217.
  6. ↑ de Visser (2003), 43–49.
  7. ↑ a b Wilkinson (1998), 105.
  8. ↑ Wilkinson (1998), 105–106.
  9. ↑ a b c Wilkinson (1998), 106.
  10. ↑ Wilkinson (1998), 106–107.
  11. ↑ Wilkinson (1998), 176.
  12. ↑ Wilkinson (1998), 176–177.
  13. ↑ a b Wilkinson (1998), 177.
  14. ↑ a b Wilkinson (1998), 177; Sato (1991), 278.
  15. ↑ Wilkinson (1998), 177–178; Sato (1991), 278.
  16. ↑ Wilkinson (1998), 177–178; Sato (1991), 278–279.
  17. ↑ Wilkinson (1998), 178; Sato (1991), 278–279.
  18. ↑ a b Wilkinson (1998), 178.
  19. ↑ Loewe (1986), 135; Hansen (2000), 115–116.
  20. ↑ Loewe (1986), 136–137; Torday (1997), 78.
  21. ↑ a b Loewe (1986), 174–187; Huang (1988), 44–46.
  22. ↑ Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 28 i Loewe (2000), 253–258.
  23. ↑ Bo Yang (1977), 433–440.
  24. ↑ Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 28, 31.
  25. ↑ Bo Yang (1977), 441–442.
  26. ↑ a b c Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Twitchett i Loewe (1986), xxxix.
  27. ↑ Bo Yang (1977), 442–443.
  28. ↑ Bo Yang (1977), 443.
  29. ↑ a b Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 28, 33.
  30. ↑ Bo Yang (1977), 444–446.
  31. ↑ Bo Yang (1977), 446–447.
  32. ↑ Bo Yang (1977), 447–448.
  33. ↑ Bo Yang (1977), 449–452.
  34. ↑ Bo Yang (1977), 452.
  35. ↑ Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 28, 36 and Loewe (2000), 273–280.
  36. ↑ Bo Yang (1977), 452–453.
  37. ↑ Bo Yang (1977), 454–455.
  38. ↑ Bo Yang (1977), 456–457.
  39. ↑ Bo Yang (1977), 457–459.
  40. ↑ Bo Yang (1977), 459–460.
  41. ↑ Bo Yang (1977), 460–462.
  42. ↑ Bo Yang (1977), 463–464.
  43. ↑ Bo Yang (1977), 467–468.
  44. ↑ Bo Yang (1977), 468.
  45. ↑ Bo Yang (1977), 468–470.
  46. ↑ Bo Yang (1977), 470–471.
  47. ↑ a b Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 40.
  48. ↑ Bo Yang (1977), 471–472.
  49. ↑ Bo Yang (1977), 472–473.
  50. ↑ a b Bo Yang (1977), 473.
  51. ↑ Bo Yang (1977), 473–475.
  52. ↑ Bo Yang (1977), 475.
  53. ↑ Bo Yang (1977), 476.
  54. ↑ Bo Yang (1977), 477.
  55. ↑ Bo Yang (1977), 478–479.
  56. ↑ Bo Yang (1977), 479–480.
  57. ↑ Bo Yang (1977), 480.
  58. ↑ a b c d e Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 40, 42.
  59. ↑ Bo Yang (1977), 481–482.
  60. ↑ Bo Yang (1977), 482–483.
  61. ↑ Bo Yang (1977), 483–484.
  62. ↑ Bo Yang (1977), 484.
  63. ↑ Bo Yang (1977), 485–486.
  64. ↑ Bo Yang (1977), 486–487.
  65. ↑ Bo Yang (1977), 487.
  66. ↑ Bo Yang (1977), 487–488.
  67. ↑ Bo Yang (1977), 488–489.
  68. ↑ a b Bo Yang (1977), 489.
  69. ↑ a b Bo Yang (1977), 490.
  70. ↑ Bo Yang (1977), 495. Tradycyjne źródła nie podają dokładnej daty ogłoszenia ery Yuánshǐ, co sugeruje, że pierwszy rok ery Yuánshǐ rozpoczął się w pierwszym miesiącu roku kalendarzowego – tzn. w 1 n.e. Patrz, np. Ban Gu, Księga Hanów, vol. 12.
  71. ↑ Bo Yang (1977), 495–496.
  72. ↑ Bo Yang (1977), 496; Wang Mang został cesarzem w 12 miesiącu ery, co odpowiada styczniowi lub lutemu 9 r. n.e.
  73. ↑ Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 42–43.
  74. ↑ Bo Yang (1977), 496–497.
  75. ↑ Bo Yang (1977), 498–499.
  76. ↑ Bo Yang (1977), 499–500.
  77. ↑ Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za de Crespigny (2007), 558–560.
  78. ↑ Bo Yang (1977) 500–501.
  79. ↑ Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 44 i de Crespigny (2007), 557–566.
  80. ↑ Bo Yang (1977), 501–509.
  81. ↑ Bo Yang (1977), 509.
  82. ↑ Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 44, 49 i de Crespigny (2007), 604–609.
  83. ↑ Bo Yang (1977), 509–513.
  84. ↑ Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 44, 49 i de Crespigny (2007), 495–500.
  85. ↑ Bo Yang (1977), 514–515.
  86. ↑ Bo Yang (1977), 515–516.
  87. ↑ Bo Yang (1977), 516.
  88. ↑ Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 50 i de Crespigny (2007), 588–592.
  89. ↑ Bo Yang (1977), 517–523.
  90. ↑ Bo Yang (1977), 523.
  91. ↑ Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 50 i de Crespigny (2007), 531.
  92. ↑ Bo Yang (1977), 524.
  93. ↑ Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 50 i de Crespigny (2007), 580–583.
  94. ↑ Bo Yang (1977), 524–526.
  95. ↑ Bo Yang (1977), 526–527.
  96. ↑ a b Bo Yang (1977), 528.
  97. ↑ a b Bo Yang (1977), 529.
  98. ↑ a b Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Twitchett i Loewe (1986), xl.
  99. ↑ Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 50–51 and de Crespigny (2007), 473–478.
  100. ↑ Bo Yang (1977), 530–531.
  101. ↑ Bo Yang (1977), 532.
  102. ↑ Bo Yang (1977), 532–534.
  103. ↑ a b Bo Yang (1977), 534.
  104. ↑ a b Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 50–51.
  105. ↑ a b Bo Yang (1977), 535.
  106. ↑ Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 50–51 and de Crespigny (2007), 595–603.
  107. ↑ Bo Yang (1977), 535–536.
  108. ↑ a b c Bo Yang (1977), 536.
  109. ↑ Bo Yang (1977), 536–537.
  110. ↑ Bo Yang (1977), 537–540.
  111. ↑ Bo Yang (1977), 541.
  112. ↑ Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 50, 52 and de Crespigny (2007), 511–517.
  113. ↑ Bo Yang (1977), 541–542.
  114. ↑ Bo Yang (1977), 542–543.
  115. ↑ Bo Yang (1977), 543–545.
  116. ↑ Bo Yang (1977), 545–547.
  117. ↑ a b c Bo Yang (1977), 547.
  118. ↑ Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 50, 55.
  119. ↑ Bo Yang (1977), 547–550.
  120. ↑ Bo Yang (1977), 551.
  121. ↑ Bo Yang (1977), 552–564.
  122. ↑ Bo Yang (1977), 564.

Bibliografia

  • Beck, Mansvelt. (1986). „The Fall of Han,” in The Cambridge History of China: Volume I: the Ch’in and Han Empires, 221 B.C. – A.D. 220, 317-376. Edited by Denis Twitchett and Michael Loewe. Cambridge: Cambridge University Press. ​ISBN 0-521-24327-0​.
  • Hans Bielenstein, The Bureaucracy of Han Times, Cambridge: Cambridge University Press, 1980, ISBN 0-521-22510-8, OCLC 5028586.
  • Bo Yang (1977). Timeline of Chinese History (中國歷史年表). Taipei: Sing-Kuang Book Company Ltd.
  • Ch'ü, T’ung-tsu. (1972). Han Dynasty China: Volume 1: Han Social Structure. Edited by Jack L. Dull. Seattle and London: University of Washington Press. ​ISBN 0-295-95068-4​.
  • de Crespigny, Rafe. (2007). A Biographical Dictionary of Later Han to the Three Kingdoms (23–220 AD). Leiden: Koninklijke Brill. ​ISBN 90-04-15605-4​.
  • Hansen, Valerie. (2000). The Open Empire: A History of China to 1600. New York & London: W.W. Norton & Company. ​ISBN 0-393-97374-3​.
  • Huang, Ray. (1988). China: A Macro History. Armonk & London: M.E. Sharpe Inc., an East Gate Book. ​ISBN 0-87332-452-8​.
  • Hucker, Charles O. (1975). China’s Imperial Past: An Introduction to Chinese History and Culture. Stanford: Stanford University Press. ​ISBN 0-8047-0887-8​.
  • Loewe, Michael. (1986). „The Former Han Dynasty,” in The Cambridge History of China: Volume I: the Ch’in and Han Empires, 221 B.C. – A.D. 220, 103–222. Edited by Denis Twitchett and Michael Loewe. Cambridge: Cambridge University Press. ​ISBN 0-521-24327-0​.
  • Loewe, Michael. (2000). A Biographical Dictionary of the Qin, Former Han, and Xin Periods (221 BC – AD 24). Leiden, Boston, Koln: Koninklijke Brill NV. ​ISBN 90-04-10364-3​.
  • Paludan, Ann. (1998). Chronicle of the Chinese Emperors: the Reign-by-Reign Record of the Rulers of Imperial China. London: Thames & Hudson Ltd. ​ISBN 0-500-05090-2​.
  • Sato, Masayuki. „Comparative Ideas of Chronology” History and Theory, Vol. 30, No. 3 (Oct., 1991), pp. 275–301.
  • Torday, Laszlo. (1997). Mounted Archers: The Beginnings of Central Asian History. Durham: The Durham Academic Press. ​ISBN 1-900838-03-6​.
  • Twitchett, Denis and Michael Loewe. (1986). „Han Emperors” in Cambridge History of China: Volume I: the Ch’in and Han Empires, 221 B.C. – A.D. 220, xxxix-xli. Edited by Denis Twitchett and Michael Loewe. Cambridge: Cambridge University Press. ​ISBN 0-521-24327-0​.
  • de Visser, M.W. (2003). Dragon in China and Japan. Whitefish: Kessinger Publishing. ​ISBN 0-7661-5839-X​.
  • Wang, Yu-ch’uan. „An Outline of The Central Government of The Former Han Dynasty,” Harvard Journal of Asiatic Studies, Vol. 12, No. 1/2 (Jun., 1949): pp. 134–187.
  • Wilkinson, Endymion. (1998). Chinese History: A Manual. Cambridge and London: Harvard University Asia Center of the Harvard University Press. ​ISBN 0-674-12378-6​.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Western Han soldiers 4.jpg
Autor: drs2biz, Licencja: CC BY-SA 2.0

Painted ceramic statues of Chinese cavalrymen and infantrymen from the Western Han Dynasty (202 BC - 9 AD), now located at the Hainan Provincial Museum.

Western-Han miniature pottery infantry (foreground) and cavalry (background); in 1990, when the tomb complex of Emperor Jing of Han (r. 157–141 BC) and his wife Empress Wang Zhi (d. 126 BC) was excavated north of Yangling, over 40,000 miniature pottery figures were unearthed. All of them were one-third life size, smaller than the 8,000-some fully life size soldiers of the Terracotta Army buried alongside the First Emperor of Qin. Smaller miniature figurines, on average 60 centimeters (24 in) in height, have also been found in various royal Han tombs where they were placed to guard the deceased tomb occupants in their afterlife.
Gilded Bronze Handle of a Dragon, Eastern Han.JPG
Autor: User:PericlesofAthens, Licencja: CC BY-SA 4.0
A gilded bronze handle (with traces of red pigment) in the shape of a dragon's head, made during the Chinese Eastern Han Dynasty (25–220 AD).
Story of Jin Midi.JPG

The story of Jin Midi. Wu Liang Shrine, Jiaxiang, Shandong. 2nd century AD. Ink rubbings derived from stone-carved reliefs as represented in Feng Yunpeng and Feng Yunyuan, Jinshi suo (1824 edition), n.p.

Jin Midi 金日磾 (lived 134–86 BC) was born a prince of the nomadic Xiongnu, a confederation of Central Asian tribes that once dominated the eastern Eurasian Steppe. He was captured by Han-dynasty Chinese forces and made a slave who tended horses in imperial stables. However, he gained the trust of Emperor Wu when he thwarted an assassination attempt against him. When Emperor Wu lay dying at his bedside, he designated Jin Midi, Huo Guang, and Shangguan Jie as regents to rule over his Liu Fuling, then crown prince and later Emperor Zhao of Han. Jin Midi thus became one of the top officials in central government.