Lotnisko Gdańsk-Wrzeszcz

Samolot ląduje na Lotnisku Gdańsk-Wrzeszcz, 1922

Lotnisko Gdańsk-Wrzeszcz – lotnisko w Gdańsku-Wrzeszczu funkcjonujące w latach 1919-1974. Teren po lotnisku zabudowany został osiedlami Zaspa-Młyniec i Zaspa-Rozstaje.

Historia

Junkers F 13 przedsiębiorstwa pocztowego Danziger Luftpost, 1921

Lotnisko na mapie z 1934

Początki

Pierwsze samoloty pojawiły się w Gdańsku w czerwcu 1910 podczas pokazów lotniczych Danziger Fest- und Flugwoche na wyspie Ostrów. W tym samym roku postanowiono o wybudowaniu lotniska na terenie utworzonego w 1829 wielkiego poligonu we Wrzeszczu. Niemniej jednak, do 1913 lądowisko znajdowało się na wyspie Ostrów^[1]. Dopiero w tym roku na lotnisku we Wrzeszczu powstał hangar i zapoczątkowano ruch lotniczy. W 1917 zbudowano kolejny hangar oraz zlokalizowano tu szkołę pilotów niemieckiej marynarki wojennej.

Po I wojnie światowej, w wyniku postanowień traktatu wersalskiego Wolne Miasto Gdańsk zostało zdemilitaryzowane. W związku z tym lotnisko zostało przekształcone w cywilny port lotniczy, który oddano do użytku w 1919. Był to pierwszy port uruchomiony na terytorium współczesnej Polski. Obiektem administrował Senat WMG. Poza liniami pasażerskimi z lotniska korzystała poczta (Danziger Luftpost, od 1921) oraz policja gdańska. W celu usprawnienia dowozu pasażerów, w rejonie obecnego przystanku SKM Zaspa powstał przystanek kolejowy Danzig Flughafen (Gdańsk Lotnisko), a w 1930 do lotniska doprowadzono linię tramwajową, której końcowy przystanek o nazwie "Heeresanger" znajdował się przy dzisiejszym skrzyżowaniu ulicy Kościuszki z al. Legionów, w sąsiedztwie stadionu Gedanii. W latach 50. XX wieku wybudowano w tym miejscu pętlę tramwajową.

W 1922 zawiązana została spółka pod nazwą Polska Linja Lotnicza „Aerolloyd”, która ulokowała we Wrzeszczu bazę techniczną, a 5 września 1922 uruchomiła regularną linię lotniczą z Gdańska do Warszawy i dalej do Lwowa^[2]. W 1925 baza została przeniesiona na warszawskie lotnisko mokotowskie, zaś "Aerolloyd" zmieniła nazwę na Polska Linja Lotnicza "Aerolot" (w trzy lata później przekształconą w Polskie Linie Lotnicze LOT)^[3].

Lotnisko obsługiwało połączenia m.in. z Berlinem, Wystrucią, Elblągiem, Królewcem, Hamburgiem, Leningradem, Lwowem, Malborkiem, Moskwą, Olsztynem, Poznaniem, Słupskiem, Szczecinem i Warszawą; po II wojnie światowej: z Bydgoszczą, Katowicami, Krakowem, Rzeszowem, Szczecinem, Warszawą i Wrocławiem.

W latach 20. XX wieku obszar lotniska powiększono do 100 ha, a pasy startowe wyłożono betonowymi płytami. Na początku lat 30. pas startowy został przystosowany do lotów nocnych, m.in. zamontowano oświetlenie i urządzenia radionawigacyjne. W 1934 powstał hangar dla lotnictwa sportowego oraz nowy dworzec pasażerski, pod którym zbudowano pierwszy w Gdańsku schron przeciwlotniczy (pierwszy budynek dworca z l. 20 został zlokalizowany na tyłach browaru, ok. 500 metrów od stacji kolejowej Gdańsk Wrzeszcz). Lotnisko obsługiwało wówczas samoloty z czterech krajów. Liczba pasażerów nie przekraczała wówczas 2 tys. rocznie. W 1927 gościły tu samoloty myśliwskie z Wielkiej Brytanii i USA.

Regularnie też wykonywano stąd w drugiej połowie lat 30. loty do pobliskiego Portu Lotniczego Gdynia w Rumi-Zagórzu^[4].

Lotnisko we Wrzeszczu nie było jednak jedynym cywilnym portem lotniczym w przedwojennym Gdańsku. Na Martwej Wiśle w Górkach Wschodnich powstał dworzec i pomost do obsługi wodnosamolotów^[5]. Niestety, z przyczyn ekonomicznych tylko w latach 1925 i 1928 odbywały się regularne połączenia: w 1925 do Sztokholmu, a w 1928 do Kalmaru. Poza tymi latami lądowania wodnosamolotów były sporadyczne i wymagały specjalnej zgody od władz Wolnego Miasta Gdańska.

Aleja Jana Pawła II, pokrywająca się z dawnym pasem startowym lotniska i pozostałości pasa startowego

Rola w czasie II wojny światowej

W czasie II wojny światowej lotnisko we Wrzeszczu było jednym z najważniejszych obiektów niemieckiego lotnictwa wojskowego w tej części Europy. Lotnisko zostało mocno zniszczone przez bombardowania Aliantów. W czasie natarcia wojsk radzieckich, w marcu 1945 pobliską strzelnicę sprzed I wojny światowej umocniono w celach obronnych. Z kolei po zajęciu lotniska Rosjanie wykorzystali je do ustawienia artylerii prowadzącej ostrzał centrum Gdańska.

Okres powojenny

Wraz z końcem wojny odbudowano i częściowo rozbudowano zniszczone obiekty portu lotniczego, a także samą płytę lotniska. Po wojnie lotnisko stało się portem cywilno-wojskowym. Istniały połączenia zarówno do prawie wszystkich istniejących wówczas portów pasażerskich w kraju, jak i międzynarodowe, m.in. do Berlina, Budapesztu, Burgas, Kopenhagi, Sztokholmu i Warny.

Casus przystanku SKM Gdańsk Lotnisko

Choć w 1951 nieopodal zabudowań portu lotniczego powstał przystanek trójmiejskiej SKM Gdańsk Lotnisko (współcześnie: Gdańsk Zaspa), z lotniskiem był związany tylko nazwą, gdyż nigdy nie było z niego możliwości dojścia lub dojazdu na lotnisko.

Schyłek lotniska

W końcu lat 1960., wskutek degradacji urządzeń oświetlających pas startowy, zaniechano lotów nocnych. Wraz z ekspansją terytorialną i przyłączeniem nowych gruntów w granice administracyjne Gdańska w 1973, zapadła decyzja o przeniesieniu portu lotniczego na skraj miasta – nieopodal wsi Rębiechowo. Spowodowane było to nie tylko wzrastającymi potrzebami mieszkalnictwa, ale również potrzebą wykonania dłuższego pasa startowego, przystosowanego do obsługi dużych pasażerskich samolotów odrzutowych. Lokalizacja pomiędzy brzegiem Zatoki Gdańskiej a linią kolejową to uniemożliwiała, a już sama bliskość tej ostatniej stwarzała dodatkowe zagrożenie. Lotnisko Gdańsk-Wrzeszcz zostało zamknięte 1 maja 1974^[6] i ostatecznie przestało istnieć, kiedy to przystąpiono do budowy na jego terenach wielkiego zespołu mieszkaniowego Zaspa. Jego funkcję przejął Port Lotniczy Gdańsk im. Lecha Wałęsy.

Pozostałości po lotnisku

Dawny hangar przerobiony na centrum handlowe

Po dawnym lotnisku zachował się częściowo przebudowany w połowie lat 90. hangar cywilny przy al. Rzeczypospolitej, w którym znajdowało się centrum handlowe ETC, przemianowane na Galerię Zaspa po generalnym remoncie w 2017 roku. Na przełomie XX i XXI wieku istniały także dwa mniejsze hangary wojskowe przy ul. Hynka, w których - po opuszczeniu przez wojsko - mieściły się warsztaty modelarskie LOK, sklep meblowy i pizzeria. Rozebrano je w związku z budową budynku mieszkalnego.

Wieża na Głowicy

Z przedwojennych zabudowań lotniska zachowały się baraki warsztatów szybowcowych przy ul. Hynka, na wysokości przystanku SKM.

Inną pozostałością jest pas startowy, przecięty wybudowanym na początku lat 80. XX wieku wiaduktem, z poprowadzoną w poprzek lotniska linią tramwajową. W części zachodniej pas startowy zaadaptowany został na jezdnię w ciągu al. Jana Pawła II, wiodącą od ul. Hynka do al. Rzeczypospolitej. W tej części pasa, między jezdniami al. Jana Pawła II mieścił się ponadto bazar, którego działalność była stopniowo wygaszana w związku z planami zabudowy zachodniej części pozostałości pasa lotniczego, aż do jego likwidacji w 2017.

Wschodni odcinek pasa, znajdujący się obecnie wzdłuż al. Jana Pawła II, od al. Rzeczypospolitej do ul. Meissnera, jest zachowany częściowo. Zbudowano na nim hangar, który do końca pierwszej dekady XXI wieku służył jako małe centrum handlowe. Na przełomie XX i XXI wieku pusty plac był wykorzystywany przez motocyklistów oraz osoby uczące się jazdy samochodem, lecz zostało to utrudnione przez postawienie na pasie kilku rzędów betonowych zapór w kształcie walców. W latach 2015-2017^[7] powstało tam osiedle budynków mieszkaniowych „Awiator”, zbudowane przez prywatnego dewelopera. Mieści się tu obelisk ku czci pomordowanych jesienią 1939 na terenie starej strzelnicy 38 obrońców Poczty Polskiej w Gdańsku.

Na lotnisku funkcjonowała wybudowana prawdopodobnie w latach 50. kilkunastometrowa wieża nabieżnikowa, znajdująca się na przedłużeniu pasa startowego w Oliwie, w okolicy połączenia ul. Bażyńskiego z ul. Polanki, na wzgórzu Głowica. Metalowa, kratownicowa oświetlona konstrukcja miała za zadanie wskazywać w nocy kierunek nalotu na pas startowy, a przy starcie stanowiła ostrzeżenie dla pilota o znajdujących się tam porośniętych lasem wzgórzach morenowych. Mimo jej dobrego stanu, władze miasta postanowiły ją rozebrać do końca 2009, niemniej wskutek protestów mieszkańców nie doszło do jej demontażu.

Zobacz też

• Park im. Jana Pawła II
• Aeroklub Gdański

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Podstrona o lotnisku na stronie Projekt 'Dolny Wrzeszcz'. [dostęp 2009-11-15].
• Lotnisko Gdańsk Wrzeszcz
• Archiwalne zdjęcia lotniska