Ludwik Węgierski

Ludwik Węgierski
Ludwik I Wielki

Z Bożej łaski Król Węgier, Dalmacji, Chorwacji, Ramy, Serbii, Galicji, Lodomerii, Komanii, Bułgarii, Polski; Książę Salerno; Pan Monte Sant’ Angelo
Przedstawienie Ludwika I w Kronice Ilustrowanej (XIV wiek)
Król Węgier i Chorwacji
Okres	od 21 lipca 1342 do 10 września 1382
Poprzednik	Karol I Robert
Następca	Maria Andegaweńska
Król Polski
Okres	od 17 listopada 1370 do 10 września 1382
Poprzednik	Kazimierz III Wielki
Następca	Jadwiga Andegaweńska
Dane biograficzne
Dynastia	Andegawenowie (Kapetyngowie)
Data i miejsce urodzenia	5 marca 1326 Wyszehrad
Data i miejsce śmierci	10 września 1382 Trnawa
Ojciec	Karol I Robert
Matka	Elżbieta Łokietkówna
Żona	Małgorzata Luksemburska Elżbieta Bośniaczka
Dzieci	Maria Andegaweńska (?) Katarzyna Andegaweńska Maria Andegaweńska Jadwiga Andegaweńska

Mapa Polski za panowania Ludwika Węgierskiego

Wyobrażenie wizerunku Ludwika Węgierskiego z wizerunków królów polskich autorstwa Aleksandra Lessera.

Wyobrażenie wizerunku Ludwika Węgierskiego autorstwa Jana Matejki

Herb Ludwika według Herbarza Geldrii z XIV w.

Ludwik Węgierski, na Węgrzech znany jako Ludwik I Wielki (węg. I. Nagy Lajos; ur. 5 marca 1326 w Wyszehradzie, zm. 10 września 1382 w Trnawie) – król Węgier w latach 1342–1382, król Polski w latach 1370–1382.

Życiorys

Pochodzenie

Ludwik pochodził z rodu Andegawenów (gałąź Kapetyngów) – dynastii rządzącej Węgrami od 1308 do 1382. Jego ojcem był król Węgier Karol Robert, a matką Elżbieta Łokietkówna, córka króla Polski Władysława I Łokietka i siostra Kazimierza III Wielkiego. Na mocy układów między Węgrami i Polską, dynastia andegaweńska miała prawo przejąć tron polski, w wypadku śmierci króla, Kazimierza Wielkiego, gdyby ten nie zostawił dziedzica płci męskiej. Elżbieta była głównym doradcą Ludwika, a jej pozycja na Węgrzech była bardzo silna. Ludwik wstąpił na tron węgierski po śmierci ojca, Karola Roberta w 1342^[1].

Panowanie na Węgrzech

Pierwszym krokiem w polityce Ludwika była próba opanowania Neapolu w latach 1348–1350, gdzie panowała królowa Joanna I, podejrzewana o przyczynienie się do śmierci w 1345 r. swego męża Andrzeja, brata Ludwika. Po niepowodzeniu działań dyplomatycznych król podjął dwie wyprawy wojenne w latach 1348 i w 1350. Udało mu się opanować kraj, ale nie zdołał się w nim utrzymać. Uznał panowanie Joanny zadowalając się prawem do dziedziczenia po niej^[2]. Ostatecznie tron neapolitański przypadł Karolowi z Durazzo, kuzynowi Ludwika.

Lata 1351–1352 przyniosły z kolei zaangażowanie się Ludwika w sprawy Rusi halicko-włodzimierskiej. Pomógł królowi Kazimierzowi Wielkiemu w zdobyciu jej części (m.in. został ranny podczas oblężenia Bełza w 1352^[3]) i przyłączeniu do Polski, przy czym zastrzegł sobie prawo jej wykupu, w razie gdyby po Kazimierzu dziedziczył jego legalny potomek. Było to związane z planami dynastycznymi obu królów. Na mocy szeregu postanowień, Ludwik i jego męscy potomkowie zyskiwali prawa do tronu polskiego, po śmierci króla, Kazimierza, gdyby ten nie miał męskiego potomka. 24 stycznia 1355 wydano też w tej sprawie tzw. przywilej budziński, na mocy którego możnowładztwo małopolskie potwierdziło prawa Ludwika do korony polskiej, a ten w zamian potwierdził wszystkie dotychczasowe przywileje.

Zapewniwszy sobie prawa sukcesyjne w Polsce, Ludwik powrócił do aktywnej polityki na Bałkanach i jeszcze w grudniu tego samego roku (1355) zhołdował Serbię. Od papieża Innocentego VI otrzymał środki na krucjatę przeciw Bośniakom, jednak wykorzystał je do wojny z Republiką Wenecką w latach 1356–1358, po której opanował Dalmację i wzmocnił swoją pozycję na Adriatyku. Wyprawę do Bośni Ludwik zorganizował dopiero po pokonaniu Wenecji. W zwycięskiej wojnie przeciw Bułgarii zdołał osadzić na tamtejszym tronie posłusznego sobie władcę^[2].

Po nieudanej próbie opanowania Mołdawii i Wołoszczyzny popadł w zatarg z Turcją, wobec czego przystąpił do koalicji antytureckiej, która w 1371 r. poniosła klęskę nad rzeką Maricą. Po kolejnym sporze z Wenecją zaczął wspierać dążącą do niezależności Padwę, jednak ostatecznie musiał uznać wyższość Wenecjan. Z powodu konfliktu na zachodzie Ludwik nie udzielił wsparcia cesarzowi bizantyńskiemu Janowi V przeciwko Turkom^[2].

Ludwik dbał o rozwój państwa, m.in. doprowadził do kodyfikacji węgierskiego prawa, zapewnił chłopom brak przywiązania do ziemi i uregulował zasady dziedziczenia dóbr szlacheckich, a w wydanym 11 grudnia 1351 r. decretum unicum, zrównał uprawnienia szlachty i magnatów. W ramach reform wojskowych narzucił komitatom obowiązek utrzymywania jednej chorągwi i zorganizował piechotę typu włoskiego, której utrzymaniem obciążył duchowieństwo, szlachtę i chłopów. Dbając o rozwój miast, nadawał im liczne przywileje, które sprzyjały rozwojowi handlu. W 1367 r. doprowadził do powstania uniwersytetu w Peszcie^[2].

Panowanie w Polsce

Przygotowania do sukcesji

Wszystkie władania Ludwika Węgierskiego: stałe władania: Królestwo Polski, Królestwo Węgier, tymczasowe: Królestwo Neapolu, w kolorze żółtym: terytoria wasalne (węg. hűbéres területek)

Jeszcze w 1335 r. został wymieniony w układzie z Kazimierzem Wielkim jako jego następca w razie braku męskiego potomka. Na przełomie lat 40. i 50. XIV w. zapewnił sobie prawo do Rusi Halickiej w przypadku przejęcia polskiego tronu przez ewentualnego syna Kazimierza Wielkiego. W okresie choroby Kazimierza w 1351 r. panowie polscy złożyli Ludwikowi przyrzeczenie uznania jego sukcesji po Kazimierzu. W 1353 r. na zjeździe monarchów w Wiedniu Ludwik w imieniu swoim i Kazimierza zawarł z królem czeskim Karolem IV porozumienie, w którym zrzekł się praw do księstw jaworskiego, świdnickiego i oddał pozostające u niego w zastawie, miasta Kluczbork i Byczynę w zamian za rezygnację z praw zwierzchnich do Mazowsza i darowanie zobowiązań finansowych wobec króla, Kazimierza Wielkiego^[2].

Po śmierci króla Polski, Kazimierza Wielkiego (5 listopada 1370), Ludwik przybył do Krakowa i 17 listopada w katedrze wawelskiej został koronowany przez arcybiskupa gnieźnieńskiego, Jarosława z Bogorii i Skotnik na króla Polski. Zawiązano więc wówczas unię personalną między oboma królestwami. Jeszcze w 1370 roku Kiejstut razem z Lubartem, zajęli ziemię włodzimierską, niszcząc zamek we Włodzimierzu, Brandenburgia zajęła zamki w Santoku i Drezdenku, a Siemowit III zerwał zależność lenną i zajął zamki w Płocku, Sochaczewie, Rawie, Gostyninie. Mimo to król Ludwik po objeździe Wielkopolski i Małopolski 8 grudnia wyjechał na Węgry, a władzę powierzył regentom, m.in. swojej matce, Elżbiecie Łokietkównie.

Spory z Piastami

Co więcej, zgodnie z testamentem Kazimierz Wielki przekazał wnukowi Kaźkowi Słupskiemu m.in. księstwo sieradzkie i Kujawy, jednak sąd ziemski uznał testament króla za nieważny w obawie przed rozbiciem kraju. Ostatecznie Ludwik nadał Kaźkowi te same ziemie jako lenno^[2].

Jako król Polski Ludwik na zjeździe we Wrocławiu w marcu 1372 zrzekł się praw do Śląska, co było związane z podpisaniem pokoju z Czechami. W 1373 hołd lenny złożył Ludwikowi książę Janusz I Starszy. We wrześniu 1373 oraz w latach 1375–1377 na Ziemi Dobrzyńskiej i Kujawach trwały starcia wojsk Ludwika z księciem Władysławem Białym, walczącym o zwrot ojcowizny, co zakończyło się wykupieniem przez Ludwika z jego rąk księstwa gniewkowskiego za 10 tys. florenów^[2].

Rządy regencyjne

Wyobrażenie wizerunku Ludwika Węgierskiego w cyklu Wizerunki książąt i królów polskich Ksawerego Pillatiego z 1888.

W latach 1370–1375, 1376–1377 i 1378–1380 rządy w Polsce sprawowała jako regentka matka Ludwika, Elżbieta. W tym okresie w kraju dochodziło do licznych konfliktów, m.in. wojny pomiędzy Grzymalitami i Nałęczami w Wielkopolsce, niezadowolenia wielu posiadaczy ziemskich w Małopolsce ze skonfiskowania im przez Kazimierza Wielkiego licznych ziem, konfliktu węgierskich dworzan z krakowskimi mieszczanami, buntu Bartosza z Odolanowa, czy oporu wobec mianowania w 1378 r. namiestnikiem Władysława Opolczyka. Po śmierci matki, nie chcąc angażować się w rządy osobiście Ludwik w 1381 r. ustanowił zarządcami Polski biskupa krakowskiego Zawiszę z Kurozwęk, kasztelana krakowskiego Dobiesława z Kurozwęk i wojewodę kaliskiego Sędziwoja z Szubina, co spowodowało antagonizację kolejnych środowisk^[2].

We wrześniu 1376 Litwini pod wodzą Kiejstuta, Lubarta i Jerzego bełskiego najechali na Lubelszczyznę, ziemię sandomierską, Małopolskę po Tarnów i północno-zachodnią część Rusi Halickiej niszcząc je i uprowadzając ludzi w niewolę. W wyniku najazdu Polska utraciła przejściowo ziemię bełską i chełmską. W 1377 Ludwik podjął wyprawę odwetową oblegając z Węgrami zamek w Bełzie, a Małopolanie i Sieradzanie wraz z książętami śląskimi: palatynem węgierskim Władysławem Opolczykiem, Bolesławem III i Konradem II oleśnickim, odbili Chełm, Horodło, Grabowiec i Sewołoż.

W 1378 roku powstało łacińskie biskupstwo w Kamieńcu Podolskim.

W związku z buntem Bartosza z Odolanowa herbu Nałęcz w 1382 margrabia Zygmunt Luksemburski razem z wojskiem Ludwika zajął zamki w Koźminie, Nabyszycach i Koźmińcu i rozpoczął oblężenie zamku w Odolanowie, w trakcie którego obie strony dowiedziały się o śmierci króla Ludwika. Wkrótce wybuchła Wojna Grzymalitów z Nałęczami.

Kwestia zabezpieczenia sukcesji po Ludwiku

Ludwik miał jednak poważny problem, nie miał dziedzica męskiego, dwukrotnie żonaty najpierw z Małgorzatą Luksemburską, córką cesarza rzymskiego i króla Czech, Karola IV Luksemburga, nie doczekał się potomstwa, z drugą żoną Elżbietą Bośniaczką, miał trzy córki: Katarzynę, Marię i Jadwigę.

O ile problem ten na Węgrzech nie był taki wielki, to w Polsce zapewnienie córkom sukcesji wydawało się niemożliwe, gdyż w Polsce nie dziedziczyło się po kądzieli, zatem dynastia andegaweńska mogła tu panować tylko mając potomka płci męskiej.

W zamian za zgodę na sukcesję swoich córek do tronu polskiego w dniu 17 września 1374 Ludwik wydał dla szlachty polskiej przywilej koszycki. Na jego mocy w Polsce dziedziczyć mogła jedna z jego córek, a szlachta zwolniona została m.in. z podatku gruntowego poza 2 groszami z łana. W 1381 przywilej ten został rozszerzony również na duchowieństwo (przy poradlnym wynoszącym 4 grosze z łana).

Śmierć

Ludwik zmarł w Trnawie w nocy z 10 na 11 września 1382. Pochowany został w katedrze w Székesfehérvár (Białogród Stołeczny) na Węgrzech^[1].

Ocena panowania

Na Węgrzech Ludwik otrzymał przydomek „Wielki” i uchodzi za jednego z najwybitniejszych władców tego kraju. W polityce wewnętrznej doprowadził do zrównania w prawach magnatów i szlachty węgierskiej za pomocą tzw. decretum unicum wydanego 11 grudnia 1351. Założył też uniwersytet w Peczu. W Polsce nie cieszył się nigdy zbytnią popularnością, ale doprowadził m.in. do rozwoju handlu i zapobiegł rozpadowi królestwa.

Wywód rodowodowy

Żony i dzieci

Ludwik Węgierski miał dwie żony^[4]:

• Małgorzatę (zm. 1349), córkę cesarza rzymskiego i króla czeskiego Karola IV Luksemburskiego,
• Elżbietę (zm. 1387), córkę bana Bośni Stefana II Kotromanicia.

Z Elżbietą miał jedynie córki^[4]

• Marię (I) (1365–1366) – zmarłą w dzieciństwie^[4][5][6],
• Katarzynę (1370–1378) – zaręczoną z Ludwikiem, księciem Orleanu, zmarłą w dzieciństwie^[4],
• Marię (II) (1371–1395) – królową węgierską od 1382, żonę Zygmunta Luksemburskiego^[4],
• Jadwigę (1374–1399) – królową polską od 1384, żonę Władysława II Jagiełły^[4].

Przypisy

Bibliografia

• Andrzej Wyrobisz: Ludwik Węgierski., [w:] Poczet królów i książąt polskich. Warszawa: Czytelnik, 1978.

Linki zewnętrzne

• Ludwik Węgierski – dokumenty w bibliotece Polona