Małgorzata I

Małgorzata I

(c) Odejea, CC BY-SA 3.0
Królowa Norwegii (jako małżonka)
Okres	od 1363 do 1380
Jako żona	Haakon VI Magnusson
Koronacja	1375
Poprzedniczka	Blanka z Namur
Następczyni	Filipa Lancaster
Królowa Szwecji (jako małżonka)
Okres	od 1363 do 1364
Jako żona	Haakon VI Magnusson
Regentka Danii (od 1387 faktycznie samodzielna władczyni)
Okres	od 1375/1387 (od 1396 z Erykiem Pomorskim) do 1412
Poprzednik	Olaf II Haakonsson
Następca	Eryk Pomorski
Regentka Norwegii (od 1380 regentka od 1387 faktycznie samodzielna władczyni)
Okres	od 1380/1387 (od 1389 z Erykiem Pomorskim) do 1412
Poprzednik	Olaf IV Haakonsson
Następca	Eryk Pomorski
Regentka Szwecji (faktycznie samodzielna władczyni)
Okres	od 1389 (od 1396 z Erykiem Pomorskim) do 1412
Poprzednik	Albrecht Meklemburski
Następca	Eryk Pomorski
Dane biograficzne
Dynastia	Estrydsenidzi
Data urodzenia	1353
Data śmierci	28 października 1412
Miejsce spoczynku	Roskilde
Ojciec	Waldemar Atterdag
Matka	Jadwiga ze Szlezwiku
Mąż	Haakon VI Magnusson
Dzieci	Olaf Haakonsson

Małgorzata I (ur. w 1353 w Søborgu, zm. 28 października 1412 we Flensburgu) – władczyni Danii, Norwegii i Szwecji.

Była córką króla duńskiego Waldemara IV (panował w latach 1340–1375) i Helwigi (córki księcia Szlezwiku Eryka II, pochodzącego w prostej linii od króla Danii Abla). Dzięki powiązaniom dynastycznym oraz zręcznie prowadzonej polityce władała wszystkimi trzema królestwami skandynawskimi. W 1397 w Kalmarze doprowadziła do zjednoczenia Danii, Norwegii i Szwecji (unia kalmarska). Choć jej polityczne dzieło nie zostało nigdy w pełni zrealizowane, unia połączyła formalnie państwa skandynawskie na ponad 100 lat.

Powiązania rodzinne i wielka polityka

Małgorzata była córką jednego z wybitniejszych władców średniowiecznej Danii – Waldemara Atterdaga (Odnowiciela), który po latach chaosu i bezkrólewia usunął rządzących Danią Holsztyńczyków i odnowił potęgę królestwa. W tym czasie władcą Szwecji i Norwegii był Magnus Eriksson. Władca ten po porażce w starciu z potężną Lubeką, która wspierała Waldemara IV, został zmuszony w 1343 przez norweskich możnych do koronacji młodszego syna, trzyletniego Haakona, na króla Norwegii. Jednak rosnąca potęga Hanzy (na czele której stała Lubeka), jak i osłabienie rządów Magnusa, który musiał dopuścić do współrządów także starszego syna, Eryka, zbliżyły dawnych wrogów. Pertraktacje zakończyły się ogłoszeniem sojuszu, który przypieczętowany został zaręczynami Małgorzaty z królem Norwegii Haakonem Magnussonem (1357). Już trzy lata później sojusze się odwróciły gdy Waldemar niespodziewanie najechał Skanię i odzyskał ją dla Danii (Szwecja była w jej posiadaniu od zakupu w 1332). Zaręczyny zostały więc zerwane. Kolejne sukcesy ojca Małgorzaty (zajęcie Olandii i Gotlandii) pchnęły Szwecję do sojuszu z Holsztynem i Hanzą. Jednak zaborcza polityka Lubeki, rujnująca gospodarkę Norwegii i wspierająca niemieckich kupców w Sztokholmie, jak i klęska poniesiona przez hanzeatów na morzu w 1361, zachęciły królów Norwegii i Szwecji do pogodzenia się ze stratą Skanii i podjęcia się próby obalenia supremacji gospodarczej Niemców na Bałtyku. Tak powstał sojusz trzech królestw skandynawskich przypieczętowany małżeństwem Haakona VI z Małgorzatą (1363). Ślub ten miał zadecydować o losie Małgorzaty jak i całej Skandynawii.

Rezygnacja ze Skanii została w Szwecji uznana za zdradę króla Magnusa. Część szwedzkich możnych, którzy już wcześniej tworzyli silną opozycję przeciw królowi powołała na tron jego siostrzeńca Albrechta Meklemburskiego (najstarszy syn Magnusa, Eryk, zmarł w 1359). Hanza wsparła niemieckiego kandydata, który pokonał Magnusa i już w 1363 Albrecht koronował się na króla Szwecji. Był to poważny cios dla polityki duńskiej. Teraz Dania miała przeciwko sobie nie tylko Hanzę, ale także Szwecję, Holsztyn i Meklemburgię, za sojusznika zaś tylko słabą Norwegię, gdzie rządził wciąż mąż Małgorzaty, ostatni syn Magnusa – Haakon VI. Hanza zdobyła wkrótce przewagę w wojnie i 24 maja 1370 w Strzałowie zmusiła duńskiego króla do ustępstw gospodarczych. Najbardziej upokarzającym warunkiem pokoju była jednak klauzula, która dawała Hanzie prawo głosu w sprawie następstwa duńskiego tronu.

Objęcie rządów

Następstwo tronu po Waldemarze IV było sprawą sporną. Gdy w 1375 król zmarł jedynym żyjącym jego dzieckiem była Małgorzata. Ponieważ jednak w Danii tradycyjnie kobieta nie mogła zasiąść na tronie, powołano na króla jej syna, dziedzica korony norweskiej – Olafa Haakonssona. Hanza, obawiając się wzrostu potęgi Meklemburgów, zgodziła się na ten wybór. Dzięki wsparciu najważniejszego z możnowładców duńskich, Henninga Podebuska, regentką została Małgorzata. Podebusk, jako seneszal królestwa, od czasu Waldemara posiadał wielkie wpływy. I choć pozostał do końca wierny Małgorzacie, po jego śmierci (w 1388) królowa nie obsadziła więcej tego wpływowego urzędu. W 1380, pięć lat po śmierci ojca Małgorzaty, zmarł król Haakon VI i oba królestwa połączyła unia personalna: Olaf był już bowiem królem Danii (jako Olaf II) i teraz został władcą Norwegii (jako Olaf IV) oraz tytularnym władcą Szwecji (jako ostatni z Folkungów obalonych w Szwecji na rzecz Meklemburczyków). Małgorzata objęła teraz regencję również w Norwegii, jako tamtejsza królowa wdowa. Władczyni starała się zachować poprawne stosunki z Hanzą, potwierdzając jej wszystkie przywileje; zakończyła również walkę z Holsztynem, oddając holsztyńskiemu księciu Gerardowi VI w lenno Szlezwik. Tymczasem rządy Albrechta Meklemburskiego w Szwecji stawały się coraz mniej popularne. Król otaczał się Niemcami, starał się też obsadzać nimi urzędy ziemskie i oddawał w zarząd zamki. Wkrótce wyrosła przeciw niemu silna opozycja, na czele której stanął najbogatszy człowiek Szwecji, właściciel 1/3 rycerskiej ziemi w królestwie – Bo Jonsson Grip. W swym testamencie zapisał swój olbrzymi majątek radzie złożonej ze Szwedów, której zadaniem było wykupienie z rąk niemieckich wszystkich zastawionych przez króla dóbr (1386). Ponieważ Albrecht usiłował podważyć testament, Szwedzi zwrócili się w 1388 do Małgorzaty, jako „pani i gospodyni Szwecji”, o wykonanie testamentu. Gdy w 1389 wojska królowej pokonały zaciężną armię Albrechta pod Falköping, a Meklemburczyk znalazł się w niewoli – wszystkie trzy królestwa znalazły się pod panowaniem Małgorzaty. Ponieważ jednak dwa lata wcześniej zmarł jedyny syn królowej i spadkobierca trzech tytułów królewskich, siedemnastoletni Olaf II, należało znaleźć nowego następcę tronu. Został nim wnuk siostry królowej, Eryk Pomorski, którego w 1389 Małgorzata adoptowała i koronowała na króla Norwegii.

Państwa pod panowaniem Małgorzaty I

Władczyni trzech królestw

Wojna ze zwolennikami Albrechta trwała aż do 1395, gdyż niemieccy mieszczanie Sztokholmu korzystając ze wsparcia korsarzy bałtyckich – tzw. braci witalijskich, wciąż stawiali opór wojskom skandynawskim. Dopiero w czerwcu 1395 Małgorzata zawarła za pośrednictwem Lubeki porozumienie z Albrechtem na zamku Lindholm. Albrecht po sześciu latach odzyskał wolność w zamian za obietnicę zapłaty 60 tysięcy grzywien. Jako gwarancję wypłacenia okupu oddał Sztokholm na trzy lata w ręce Hanzy. Ponieważ nie wywiązał się z umowy, Hanza w 1398 przekazała miasto Małgorzacie. Sam Albrecht zrzekł się tronu szwedzkiego dopiero w 1405. W tym samym czasie plagą na Bałtyku stali się korsarze wspierający Meklemburczyka w walce przeciw królowej. Ich główną bazą była Gotlandia. Walkę z nimi podjął na własną rękę wielki mistrz zakonu krzyżackiego, Konrad von Jungingen, i w 1398 zajął wyspę. Próba jej odbicia z rąk krzyżackich w 1403 nie powiodła się. Zakon zwrócił ją Danii za okupem dopiero w 1408, w obliczu zbliżającej się konfrontacji z Polską i Litwą.

Koronacja Eryka Pomorskiego na króla Unii

Sukcesy polityczne Małgorzaty przyniosły w Skandynawii długo oczekiwaną stabilizację. Królowa, chcąc zapewnić trwały pokój między trzema państwami, zorganizowała w 1397 zjazd delegatów królestw w Kalmarze, na którym podpisano unię kalmarską. W rzeczywistości były to dwa dokumenty: list koronacyjny i list unijny. Pierwszy z nich stwierdzał, że państwa skandynawskie będzie łączyć osoba dziedzicznego władcy. List unijny, podpisany zaledwie przez 17 delegatów, zapewniał niezależność prawną królestw, a także potwierdzał „wieczysty” sojusz i wspólną politykę zagraniczną trzech królestw. W Kalmarze na króla unii został koronowany Eryk Pomorski. Jednak rządy wciąż sprawowała Małgorzata, nawet po osiągnięciu przez Eryka pełnoletniości w 1401. Królowa umacniała pozycję monarchy we wszystkich trzech królestwach. Nie zwoływała przedstawicielstw stanowych, a opróżnionych stanowisk państwowych nie obsadzała nowymi ludźmi otaczając się zaufanymi doradcami, często pochodzącymi z nizin społecznych. Troszczyła się również szczególnie o powiększenie dochodów skarbowych. Jej rządy przyniosły stabilizację, ale także hegemonię Danii w unii. O ile w słabej Norwegii, gdzie miejscowa arystokracja stopiła się z duńską, nie budziło to oporu, o tyle w Szwecji nie podobało się obsadzanie stanowisk kościelnych i państwowych przez Duńczyków. Jednak zręczna i pojednawcza polityka Małgorzaty wobec szwedzkiej rady królewskiej i umocnienie pozycji królestw wobec Hanzy umożliwiło utrzymanie pokoju. Dopiero po jej śmierci, w 1412, nieudolne rządy jej następców miały doprowadzić do rozkładu dzieła politycznego królowej.

Sarkofag Małgorzaty I w katedrze w Roskilde.

Śmierć

Małgorzata zmarła nagle na swym statku w porcie we Flensburgu. Została pochowana w katedrze w Roskilde, starej stolicy Danii. Jej sarkofag w 1423 wykonał lubecki rzeźbiarz Johannes Junge. Katedra w Roskilde otrzymała od Małgorzaty hojne nadania pod warunkiem regularnego odprawiania mszy za jej duszę. Po wprowadzeniu w Danii, w 1536, reformacji zwyczaju tego zaniechano – jednak do dziś specjalny dzwon katedry dwa razy dziennie przypomina pamięć wielkiej królowej całej Skandynawii.

Rodzina

W 1363 Małgorzata I poślubiła Haakona VI, króla Norwegii, z którym miała jednego syna, Olafa (ur. w grudniu 1370, zm. 3 sierpnia 1387, król Danii i król Norwegii).

Jej adoptowanymi dziećmi byli Eryk Pomorski i Katarzyna pomorska.

Bibliografia

• Krzysztof Baczkowski: Wielka historia świata. Późne średniowiecze. Kraków: Oficyna Wydawnicza Fogra, 2005. ISBN 83-85719-89-X.
• Jerzy Rajman: Encyklopedia średniowiecza. Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa, 2006, s. 600 i 601, hasło: Małgorzata I. ISBN 83-7435-263-9.