Makak orientalny

Makak orientalny
Macaca nemestrina
(Linnaeus, 1766)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

naczelne

Podrząd

wyższe naczelne

Nadrodzina

koczkodanowce

Rodzina

koczkodanowate

Podrodzina

koczkodany

Rodzaj

makak

Gatunek

makak orientalny

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[11]
Status iucn3.1 VU pl.svg
Zasięg występowania

Makak orientalny[12], lapunder[13], makak lapunder[14] (Macaca nemestrina) – gatunek ssaka z rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae).

Zasięg występowania

Makak orientalny występuje na obszarze Archipelagu Sundajskiego od depresji Surat Thani—Krabi w półwyspowej części Tajlandii na południowy wschód przez Półwysep Malajski, Sumatrę, Bangka i Borneo; najwyraźniej gatunek rodzimy dla przybrzeżnych wysp Penang (zachodnie wybrzeże Półwyspu Malajskiego), Tioman (wschodnie wybrzeże Półwyspu Malajskiego) i Batam (Archipelag Riau przy południowym krańcu Półwyspu Malajskiego); być może został wprowadzony na inne przybrzeżne wyspy[15].

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz nadając mu nazwę Simia nemestrina[1]. Jako miejsce typowe odłowu holotypu wskazał Linneusz wskazał Sumatrę, w Indonezji[1][16].

M. nemestrina ma charakterystyczną hełmowatą i tępo zakończoną żołądź prącia, której powierzchnia stanowi 60–89% długości, co spowodowało przypisanie tego gatunku do różnych grup gatunkowych makaków[17]. M. nemestrina należy do grupy gatunkowej silenus[15]. Macaca leonina i M. pagensis były we wcześniejszych ujęciach systematycznych traktowane jako podgatunki M. nemestrina[15]. Rozmieszczenie M. nemestrina i M. leonina na półwyspowej części Tajlandii (między 8°N a 9°N) na południowym krańcu przesmyku Kra jest zbieżne, a na wyspach Phuket i Yao Yai doszło do ograniczonego hybrydyzacji obydwu gatunków[17]. Skamieniałości ze środkowego plejstocenu odnoszące się do rodzaju Macaca zostały zebrane we wschodniej części Jawy i mogą być skamieniałościami przodków żyjących M. nemestrina, co może sugerować, że przodek M. nemestrina i M. leonina (tzw. „makaki o świńskich ogonach”) zamieszkiwał Jawę w plejstocenie, a następnie stał się lokalnie wymarły, podobnie jak inne ssaki, w tym naczelne siamang wielki (Symphalangus syndactylus) i orangutan (Pongo)[17]. Prehistoryczne skamieniałości holoceńskie, zebrane na Półwyspie Malajskim i Sumatrze, datowane na ostatnie 10000 lat, sugerują większą liczebność M. nemestrina w zachodniej części obszaru Archipelagu Sundajskiego niż obecnie tam występującą[17]. Ląd sundajski został odsłonięty podczas ostatniego maksimum lodowcowego około 18000 lat temu[17]. Morfologiczne podobieństwo cechuje obecnie rozdzielone populacje wyspiarskie i półwyspowe[17]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten takson za gatunek monotypowy[15].

Etymologia

  • Macaca: port. macaca, rodzaj żeński od macaco „małpa”; Palmer sugeruje że nazwa ta pochodzi od słowa Macaquo oznaczającego w Kongo makaka i zaadoptowaną przez Buffona w 1766 roku[18].
  • nemestrina: w mitologii rzymskiej Nemestrinus był bogiem gajów[19].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) samic 43,4–57,6 cm, samców 53,2–73,8 cm, długość ogona samic 13–25 cm, samców 16–24 cm; masa ciała samic 5,4–7,6 kg, samców 10–13,6 kg[17]. Ogon cienki i zawsze zakręcony; krótkie bokobrody i mała bródka.

Ekologia

Tworzą grupy od 15 do 40 osobników. Prowadzą nadrzewny tryb życia, na ziemię schodzą w przypadku niebezpieczeństwa. Wykonują charakterystyczny powitalny grymas twarzy.

Status

Populacja w 1975 roku liczyła 45 000 osobników; na Borneo gatunek prawie zaniknął. Udomowiany i używany do zrywania orzechów kokosowych w niektórych okolicach. Podgatunek z wyspy Mentawai (Indochiny) chroniony w rezerwacie.

Przypisy

  1. ↑ a b c C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 12. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1766, s. 35. (łac.).
  2. ↑ J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, 1774, s. ryc. v.b. (niem.).
  3. ↑ G. Shaw: General zoology, or Systematic natural history. T. 1. Cz. 1: Mammalia. London: G. Kearsley, 1800, s. 24. (ang.).
  4. ↑ T.S. Raffles. Descriptive Catalogue of a Zoological Collection, made on account of the Honourable East India Company, in the Island of Sumatra and its Vicinity, under the Direction of Sir Thomas Stamford Raffles, Lieutenant-Governor of Fort Marlborough; with additional Notices illustrative of the Natural History of those Countries. „Transactions of the Linnean Society of London”. 13, s. 243, 1822. (ang.). 
  5. ↑ I. Geoffroy Saint-Hilaire: Macaque. Macacus. Mam. W: J. Bory de Saint-Vincent: Dictionnaire classique d’histoire naturelle. T. 9. Paris: Rey et Gravier, Libraries-Editeurs, Auai des Augustins, n° 55; Baudouin Frèrer, Libraries-Editeurs, Imprimeurs de la société D'Histoire Naturelle, Rue de Vaugirard, n° 36, 1826, s. 589. (fr.).
  6. ↑ H.M.D. de Blainville: Ostéographie, ou, Description iconographique comparée du squelette et du système dentaire des Mammifères récents et fossiles: pour servir de base à la zoologie et à la géologie. T. 1. Paris: J.B. Baillière et fils, 1839–1864, s. ryc. 10. (fr.).
  7. ↑ Ch.H. Smith: Introduction to Mammalia. W: W. Jardine: The naturalist’s library. Cz. 15: Mammalia. Edinburgh: W. H. Lizars, 1842, s. 103. (ang.).
  8. ↑ G.S. Miller. The monkeys of the Macaca nemestrina group. „Proceedings of the United States National Museum”. 29, s. 558, 1906. (ang.). 
  9. ↑ H.J.V. Sody. Seventeen new generic, specific and subspecific names for Dutch East Indian mammals. „Natuurkundig tijdschrift voor Nederlandsch Indië”. 96, s. 42, 1936. (ang.). 
  10. ↑ A. Ang i inni, Macaca nemestrina, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020 [online], wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-19] (ang.).
  11. ↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 47. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  12. ↑ K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 161, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
  13. ↑ Praca zbiorowa: Zwierzęta: encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 113. ISBN 83-01-14344-4.
  14. ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 220. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  15. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Macaca nemestrina. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-08-19].
  16. ↑ a b c d e f g D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 635–636. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
  17. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 391.
  18. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 451.

Bibliografia

  • T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.). 
  • Encyklopedia Dzikich Zwierząt - Góry. Warszawa: Świat Książki 1997, ISBN 83-7129-211-2.
  • K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 161, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Status iucn3.1 VU pl.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY 2.5
Macaca nemestrina.jpg
An adult male northern pig-tailed macaque (Macaca leonina, formerly M. nemestrina leonina) in Khao Yai National Park in Thailand.