Marantowate

Marantowate
Maranta leucoeneura
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	imbirowce
Rodzina	marantowate
Nazwa systematyczna
Marantaceae Petersen in Engl. & Prantl Nat. Pflanzenfam., II, 6: 33. Oct 1888, nom. cons.

Marantowate (Marantaceae) – rodzina roślin jednoliściennych z rzędu imbirowców (Zingiberales), blisko spokrewniona z siostrzanymi paciorecznikowatymi, od których oddzieliła się ok. 79 milionów lat temu^[3]. Wyróżnianych jest w jej obrębie ok. 550 gatunków zaliczanych do 31 rodzajów^[2]. Rośliny te rosną w wilgotnych lasach równikowych strefy tropikalnej, na kontynentach amerykańskich sięgając także obszarów pod wpływem ciepłego klimatu umiarkowanego. Największe znaczenie ekonomiczne ma maranta trzcinowa dostarczająca jadalnego kłącza bogatego w skrobię. Jadalne są poza tym kłącza i kwiatostany innych gatunków z rodzaju Maranta i Geoppertia. Niektóre gatunki dostarczają surowca plecionkarskiego (gł. Ischnosiphon, Marantochloa i Schumannianthus. Bardzo liczne gatunki i odmiany uprawne rozpowszechnione są jako ozdobne, w klimacie umiarkowanym jako rośliny doniczkowe^[3].

Morfologia

© Hans Hillewaert, CC BY-SA 3.0

Kwiatostan Calathea marantifolia

Stromanthe jacquinii

Marantochloa conferta

Pokrój

byliny o podziemnych kłączach okrytych łuskami i rozgałęziających się sympodialnie. U niektórych gatunków są bogate w skrobię. Rodzina obejmuje zarówno drobne rośliny tworzące przyziemne rozety liści, jak i okazałe, tworzące nadziemny pęd i osiągające kilka m wysokości. U niektórych gatunków pędy są rozgałęzione, są też przedstawiciele należący do lian^[4]. Pędy nadziemne przypominają bambusy ze względu na zgrubiałe węzły i zachowane suche pochwy liści^[3].

Liście

Duże, często w wielu odcieniach zieleni, wielobarwne i wzorzyste. Wyrastają ułożone na pędach w dwóch rzędach, przy czym u niskich roślin skupiają się zwykle u ich nasady, a u wysokich pojawiają się w nieregularnych odstępach^[4]. Liście są ogonkowe (u niektórych gatunków ogonka brak), u nasady z pochwą liściową obejmującą łodygę^[3]. Cechą charakterystyczną rodziny jest posiadanie na końcach ogonków liściowych zgrubiałych i miękko owłosionych tzw. poduszek stawowych^[4]. Blaszka liściowa jest całobrzega, z wyraźną centralną żyłką przewodzącą i wygiętymi żyłkami drugiego rzędu^[3].

Kwiaty

Wyrastają na końcach pędów kwiatowych pojedynczo w kątach podsadek lub skupione w wiechowate^[4], wierzchotkowate, czasem kłosokształtne kwiatostany proste i złożone^[3]. Kwiaty są obupłciowe i asymetryczne. Trzy listki zewnętrznego okółka okwiatu są wolne, ale trzy listki okółka wewnętrznego są zrośnięte ze sobą oraz pręcikiem i prątniczkami, przynajmniej u nasady^[3]. Tylko jeden pręcik jest płodny i ma pojedynczy woreczek pyłkowy. Pozostałe pręciki są płonne. Trzy prątniczki z zewnętrznego okółka wykształcają się na kształt płatków kwiatu lub są silnie zredukowane. Obok płodnego pręcika okółka wewnętrznego, dwa pozostałe prątniczki są zmodyfikowane – jeden ma kształt kapturkowaty, a drugi jest tęgi i mięsisty. Zalążnia jest dolna i trójkomorowa, przy czym dwie z komór ulegają zwykle redukcji i są płonne^[3]. Pojedyncza, silnie zakrzywiona szyjka słupka ukryta jest w kapturku tworzonym przez prątniczek. Podczas odwiedzin kwiatu przez pszczołę szyjka słupka prostuje się zbierając pyłek. Po zebraniu przez owada nektaru wydostając się z kwiatu zbiera on jego pyłek, który wcześniej wysypuje się do zagłębienia na słupku^[4].

Owoce

Torebki zawierające od 1 do 3 nasion, otwierające się szczelinami, czasem z mięsistą okrywą^[4].

Systematyka

Pozycja i podział rodziny według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzina marantowatych jest siostrzana dla rodziny paciorecznikowatych w obrębie rzędu imbirowców (Zingiberales) należących kladu jednoliściennych (monocots)^[2].

Pozycja w systemie Reveala (1994-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa Zingiberidae Cronquist, nadrząd Zingiberanae Takht. ex Reveal, rząd imbirowce (Zingiberales Griseb.), rodzina marantowate Marantaceae Petersen in Engl. & Prantl)^[5].

Wykaz rodzajów^[6]

• Afrocalathea K.Schum.
• Ataenidia Gagnep.
• Calathea G.Mey. – kalatea
• Ctenanthe Eichler
• Donax Lour.
• Halopegia K.Schum.
• Haumania J.Leonard
• Hylaeanthe A.M.E.Jonker & Jonker
• Hypselodelphys (K.Schum.) Milne-Redh. (syn. Trachyphrynium K.Schum.)
• Ischnosiphon Korn. (syn. Hymenocharis Salisb.)
• Koernickanthe L.Andersson
• Maranta L. – maranta
• Marantochloa Brongn. ex Gris (syn. Clinogyne K.Schum.)
• Megaphrynium Milne-Redh.
• Monophrynium K.Schum.
• Monophyllanthe K.Schum.
• Monotagma K.Schum.
• Myrosma L.f.
• Phacelophrynium K.Schum.
• Phrynium Willd.
• Pleiostachya K.Schum.
• Sanblasia L.Andersson
• Saranthe (Regel & Korn.) Eichler (syn. Ctenophrynium K.Schum.)
• Sarcophrynium K.Schum.
• Schumannianthus Gagnep.
• Stachyphrynium K.Schum.
• Stromanthe Sond. – stromante
• Thalia L.
• Thaumatococcus Benth.
• Trachyphrynium Benth. (syn. Hytophrynium K.Schum., Hybophrynium K.Schum., Bamburanta L.Linden)

Przypisy