Maria Gomólińska

Maria Leontyna Gomólińska
Ilustracja
Maria Gomólińska
Zdjęcie z zaproszenia na wiec z 19 lutego 1905 (w sprawie strajku szkolnego)
Data i miejsce urodzenia1866
Warszawa
Data i miejsce śmierci1935
Warszawa
Miejsce spoczynkuCmentarz Powązkowski w Warszawie
Zawód, zajęcienauczycielka (gł. edukacja dorosłych), bibliotekarka, tłumaczka
Miejsce zamieszkaniaWarszawa
Narodowośćpolska
Odznaczenia
Krzyż Niepodległości Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski

Maria Leontyna Gomólińska (ur. 1866 w Warszawie, zm. 27 maja 1935 tamże) – polska działaczka oświatowa i społeczna, nauczycielka – pionierka polskiej andragogiki, bibliotekarka i tłumaczka z języka francuskiego i niemieckiego[1][2].

Dzieciństwo i młodość

Maria Gomólińska, córka Leona, spędziła dzieciństwo i młodość w Warszawie, w czasach gdy car Aleksander II pozbawił Polaków prawa pełnienia funkcji publicznych, a w gimnazjach Królestwa Polskiego obowiązywał język rosyjski (zob. rusyfikacja na ziemiach polskich). Skończyła w Warszawie szkołę średnią, a następnie studiowała na tajnych kompletach (Uniwersytet Latający[2]). W latach 1888–1892 kształciła się w Monachium w dziedzinie pedagogiki i filologii [1][2].

Praca przed odzyskaniem niepodległości

Po powrocie do Warszawy rozpoczęła pracę nauczycielki historii na tajnych kompletach oraz działalność m.in. w[1][2]:

  • nielegalnym Towarzystwie Pedagogicznym,
  • nielegalnym Kole Wychowawców – jako członek grupy założycieli i członek zarządu,
  • Kole Pracy Kobiet Korony i Litwy – jako przewodnicząca Sekcji Prowincjonalnej i sekretarka Sekcji Bibliotecznej,
  • Związku Towarzystw Samopomocy Społecznej – od roku 1906 jako członek zarządu,
  • charytatywnym Warszawskim Towarzystwie Dobroczynności (WTD).

Utworzenie Związku Towarzystw Samopomocy Społecznej (obejmującego m.in. Koło Wychowawców, Towarzystwo Pedagogiczne, Nauczycielskie Koło Samokształcenia, Koło Bezpłatnego Nauczania) miało na celu przyspieszenie „«tworzenia wolnego życia społecznego w Polsce», między innymi poprzez oświatę nieskrępowaną żadną cenzurą” (cyt. z H. Radlińska, Z dziejów pracy społecznej, s. 298[2]). Zakres działalności WTD obejmował prowadzenie Czytelni Bezpłatnych – była to wówczas jedyna forma legalnej działalności oświatowej. Maria Gomólińska była członkiem zarządu tych Czytelni i kierowała czytelnią nr XV. W grudniu 1899 roku grupa działaczy Czytelni Bezpłatnych (wśród nich M. Gomólińska) została aresztowana[2]:

Ogółem, kilkadziesiąt osób, wyłącznie inteligencji warszawskiej, wypełniło X Pawilon, »Pawiak« i »Serbję« – kobiece więzienie obok »Pawiaka« (…) Śledztwo ciągnęło się ślamazarnie. Ku wiośnie zaczęto aresztowanych wypuszczać (…) żadnych wyroków, mimo dłubania w aktach i ciągłego wzywania na śledztwa, nie było.[J. Grabiec, Czerwona Warszawa przed ćwierć wiekiem, Poznań 1925, s. 138-139].

Po zwolnieniu (maj 1900) Gomólińska wróciła do aktywnej pracy w Czytelniach. Dwa lata później brała udział (wraz z m.in. Stefanią Sempołowską, Aleksandrem Heflichem, Andrzejem Niemojewskim, Julianem Unszlichtem) w demonstracji, zorganizowanej w grudniu 1902 na pogrzebie inżyniera Tańskiego. Uczestników demonstracji aresztowano. S. Sempołowska została wysiedlona za granicę, a innych aresztowanych skazano na 1–2 lata dozoru policyjnego[1][2]. Mimo to Gomólińska nie przerwała działalności. Uczestniczyła m.in. w pracy Koła Wychowawców, które powstało w 1904 roku w celu organizowania tajnego nauczania. Na przełomie 1904/1905 projektowała i przygotowywała, wraz z m.in. Heleną Radlińską, strajk szkolny (1905); była współorganizatorką i uczestniczką wiecu z 19 lutego 1905, na którym uchwalono bojkot zrusyfikowanych szkół. W latach 1905–1906 organizowała komplety dla młodzieży szkół średnich i należała do komitetu redagującego broszurę „Uwagi ogólne i wskazówki praktyczne dla prywatnego nauczania”[2]. Uczyła też historii Polski w legalnej szkole prywatnej dla dziewcząt, prowadzonej przez Jadwigę Kowalczykównę i Jadwigę Jawurkównę (1903–1920; zob. Szkoła na Wiejskiej)[a][3][4] oraz uczestniczyła w innych akcjach oświatowych, m.in. związanych z edukacją dorosłych. W ramach pracy w czytelni WTD katalogowała (również wspólnie z Radlińską) księgozbiór Biblioteki Kolejowej (Drogi Żelaznej Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej), utworzonej w 1898 roku, a w roku 1907 dysponującej zbiorem ok. 21,4 tys. tomów. Nowatorski katalog książek miał ułatwić korzystanie z nich czytelnikom, którzy podejmowali samokształcenie. Był wydawany od roku 1919. Pod tytułami książek (beletrystycznych i naukowych) zamieszczano informacje o ich treści[2]. Wspominając ten okres pracy w Czytelniach Radlińska napisała, że katalog[2]:

...miał dać przykład celowego, odpowiadającego wymaganiom nauki i krytyki literackiej doboru książek”. [...] Najlepiej układała katalogi Maria Gomólińska”. [...] Wiele jej [...] zawdzięczam, jako przykładowi i doradczyni [Helena Radlińska, Wspomnienia uczennicy i nauczycielki, w: „Niepodległość” 1932].

W biurze Związku Towarzystw Samopomocy Społecznej przy ul. Kruczej 32 m.6 (H. Radlińska i M. Gomólińska odgrywały rolę właścicielek mieszkania) tworzono m.in. Uniwersytet dla Wszystkich. Uniwersytet powstał w grudniu 1905 roku, według projektu Ludwika Krzywickiego, Juliana Marchlewskiego i Stanisława Posnera (wzorowanego na podobnych uniwersytetach w krajach Europy Zachodniej); 23 października 1907 roku został zalegalizowany. Miał w Warszawie 7 oddziałów dzielnicowych, a poza nimi organizowano odczyty objazdowe w innych miastach, co ilustruje przykład[2]:

„Sosnowiec. Odczyty. Dzisiaj w Sali klubu sosnowieckiego p. Marja Gomólińska wypowie dwa odczyty. Pierwszy: „Rzut oka na dzieje narodu polskiego”, – początek o godzinie 3 i pół, drugi „Konstytucja 3 maja” – pocz. o godz. 6 wieczorem. Ceny wejść bardzo niskie [„Goniec Częstochowski”, 3 marca 1907 roku,sekcja Nowiny].

Za tego rodzaju działalność Gomólińska została ponownie aresztowana (1908), a następnie zesłana do Pińska, gdzie również organizowała tajne nauczanie. Po roku (amnestia z 1909 r.) wróciła do Warszawy i włączyła się do prac Towarzystwa Kursów Naukowych, jedynej jawnej polskiej uczelni wyższej w Królestwie Polskim (do czasu powołania UW i PW w 1915 roku) tworzonej na bazie tajnego Latającego Uniwersytetu[2].

W sierpniu 1915 roku, po wycofaniu się Rosjan (zob. I wojna światowa, rok 1915) został utworzony Wydział Oświecenia w którym, z inicjatywy Stanisława Michalskiego powołano Sekcję Oświaty Pozaszkolnej. Sekcja, do której powołano Marię Gomólińską, przejęła zadania Stowarzyszenia Kursów dla Analfabetów Dorosłych i Uniwersytetu dla Wszystkich. Gomólińska organizowała tzw. Kursy dla Analfabetów (później – Kursy dla Dorosłych m.st. Warszawy) i pracowała na nich jako instruktorka i wizytatorka[2].

Praca w wolnej Polsce

Założyciele Sekcji Kursów dla Dorosłych: M. Gomólińska, W. Radwan,
A. Janowski, St. Małkowski, S. Michalski, J. Zawadzki (ok. 1920)

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości (zob. 1918) Gomólińska pracowała w Centralnym Biurze Kursów dla Dorosłych, jako przewodnicząca (1925-1928) i wiceprzewodnicząca (1929-1932). Biuro w roku 1928 przekształcono w Instytut Oświaty Dorosłych. W miarę rozwoju pozaszkolnej działalności oświatowej kursy dla analfabetów przekształcano w szkoły wieczorowe dla dorosłych i młodocianych. Program nauczania był podobny do realizowanego w szkołach powszechnych, lecz stosowano inne metody nauczania. Tworzono też uniwersytety powszechne dla osób dokształcających się[2].

Poza działalnością w dziedzinie edukacji dorosłych Maria Gomólińska pracowała również w szkołach – do 1920 roku w szkole Jadwigi Kowalczykówny, a w latach od ok. 1925 do ok. 1932 roku w Gimnazjum Żeńskim H. Gepnerówny[2].

Publikacje

  • Katalog informacyjny dzieł naukowych Biblioteki Kolejowej przy Drodze Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej. Przedmowa M. Gomólińska, Do czytelników, T. I., Warszawa 1910[5]; T. II, 1911[6]; T. III-IV, 1912[7].
  • Gomólińska M.: Początki pracy. W: Baranowska J.(red.): Oświata pozaszkolna samorządu miasta stołecznego Warszawy. Instytut Oświaty dorosłych, Warszawa, 1930.
  • Kowalewski Maksim M. (1851-1916)[8], Zarys początków i rozwoju rodziny i własności, przekł. z franc. Marji Gomólińskiej, Księgarnia Naukowa, Warszawa 1903[9],
  • Bucher K.[10], Szkice ekonomiczne, w przekł. z niem. M. Gomólińskiej[11]. Księgarnia Naukowa, Warszawa 1906[12]
  • Albert Sorel: Kwestia Wschodnia w wieku XVIII: rozbiór polski i traktat w Kajnardżi. Z drugiego wyd. francuskiego przejrz. przez autora, przetłumaczyła Marya Gomólińska, Biblioteka Tygodnika Ilustrowanego, Warszawa 1905.

Wspomnienia

Z pracy „Życie zapomniane” w ”Edukacja Dorosłych”[2]”:

Jawi się ona, jako postać pracująca w cieniu wielkich nazwisk polskiej andragogiki jak Heleny Radlińskiej czy Stanisława Michalskiego, tym bardziej zatem wspomnienie o niej warte jest rewitalizacji jako przykładu postaci zapomnianej a znaczącej dla narodzin polskiej andragogiki.

Stanisław Michalski (działacz oświatowy) (1865-1949)[2][b]:

Gruntowne wykształcenie, dojrzałość jej sądu krytycznego, talent pedagogiczny, charakter niezłomny w postępowaniu, odwaga cywilna i uspołecznienie zjednywały jej coraz więcej zwolenników. Był to bowiem żywy typ jednej z tych „siłaczek”, które unieśmiertelnił w swej noweli Żeromski, a co do których pisał Artur Górski, że pierwszy pomnik, jaki postawić należy w zmartwychwstałej Polsce – winien być postawiony w Warszawie tajnej nauczycielce z okresu niewoli”

Odznaczenia

Uwagi

  1. ↑ Cyt. ze wspomnień Hanny Rzepeckiej-Pohoskiej (rocznik 1912): „W młodszych klasach miałyśmy tajne lekcje historii Polski, ale musiały nie być ciekawe, bo zupełnie nie utkwiły mi w pamięci. W klasie czwartej zaczęła nas uczyć Maria Gomólińska, ale wkrótce została aresztowana, następnie uwolniona – musiała uciekać, wróciła więc dopiero po roku. Lekcje jej, przygotowane ściśle według podręcznika Smoleńskiego, były mniej zajmujące niż podręcznik. Mówiła cicho, powoli, sennie...” [„Szkoła na Wiejskiej”, s. 35].
  2. ↑ Przywołany w cytacie Stanisław Michalski (działacz oświatowy) (ur. 1865, zm. 1949), to redaktor Poradnika dla samouków, organizator Kursów dla Dorosłych, zaangażowany w pracę Czytelni Bezpłatnych WTD. Inny Stanisław Michalski (1928-1990, pedagog i historyk wychowania) był popularyzatorem dziejów oświaty dorosłych, m.in. autorem pracy: Społeczna i pedagogiczna działalność Stefanii Sempołowskiej na tle epoki (Warszawa 1973).

Przypisy

  1. ↑ a b c d Adam Próchnicki i Stanisław Konarski: Gomólińska Maria Leontyna (1866–1935). W: Polski Słownik Biograficzny. T. Tom VIII: Girdwoyn Michał – Gross Adam. Kraków: Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN, s. 120, 273–274.
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Urszula Tabor. Życie zapomniane – praca i działalność oświatowe Marii Gomólińskiej w pierwszych instytucjach oświaty dorosłych w Polsce. „Edukacja Dorosłych. Pionierki i pionierzy andragogiki”, s. 132–147, 2010. Akademickie Towarzystwo Andragogiczne. ISSN X 1230-929 X (pol.). [dostęp 2018-03-08]. [zarchiwizowane z adresu]. 
  3. ↑ Lista nauczycieli i wychowawczyń (1903–1944); Wspomnienia Hanny Rzepeckiej-Pohoskiej. W: praca zbiorowa, red. Wanda Karpowicz: Szkoła na Wiejskiej. Kraków: Znak, 1974, s. 260, 35.
  4. ↑ Poczet wybitnych nauczycieli: P Hanna Pohoska (pol.). W: Głos Nauczycielski (archiwum numerów) Nr 16, 19 IV 2006 r [on-line]. Copyright 2011 by Głos Nauczycielski. [dostęp 2011-12-25].
  5. ↑ Katalog informacyjny dzieł naukowych Biblioteki Kolejowej przy DŻWarsz.-Wied. T. 1 (z. 1-2), Książki naukowe treści matematyczno-przyrodniczej, Maria Gomólińska. (oprac.), polona.pl [dostęp 2020-04-14].
  6. ↑ Katalog informacyjny dzieł naukowych Biblioteki Kolejowej przy DŻWarsz.-Wied. T. 2, (Książki naukowe treści humanistycznej) : dział filozoficzny, filologiczny i historyczny, Maria Gomólińska (oprac.), polona.pl [dostęp 2020-04-14].
  7. ↑ Katalog informacyjny dzieł naukowych Biblioteki Kolejowej przy DŻWarsz.-Wied. T. 3, (Książki naukowe treści humanistycznej) : dział społeczny : książki uzupełniające działy naukowe : varia : biblioteka podręczna książek informacyjnych, Maria Gomólińska (oprac.), polona.pl [dostęp 2020-04-14].
  8. ↑ Kowalewski Maksim M. (pol.). W: Encyklopedia Internautica [on-line]. Copyright © INTERIA.PL Sp. z o.o., 1999-2011. [dostęp 2011-12-24].
  9. ↑ Zarys początków i rozwoju rodziny i własności : (wykłady w Uniwersytecie Sztokholmskim), M. Kowalewski ; przekł. z fr. Marji Gomólińskiej., polona.pl [dostęp 2020-04-14].
  10. ↑ Bücher, Karl 1847-1930 (ang.). W: WorldCat Identities [on-line]. www.worldcat.org. [dostęp 2011-12-24].
  11. ↑ Szkice ekonomiczne : powstanie gospodarstwa narodowego : systemy przetwórczo-przemysłowe w swym rozwoju dziejowym, K. Bücher ; w przekł. M. Gomólińskiej, polona.pl [dostęp 2020-04-14].
  12. ↑ Szkice ekonomiczne: powstanie gospodarstwa narodowego, systemy przetwórczo-przemysłowe w swym rozwoju dziejowym / Karl Bücher; w przekł. M. Gomólińskiej (pol.). W: Katalog Biblioteki Głównej Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu [on-line]. Dynix, 2001-2004. [dostęp 2011-12-24].

Media użyte na tej stronie

Kursy dla Doroslych ok.1920.jpg
Założyciele Sekcji Kursów dla Dorosłych: M. Gomólińska, W. Radwan, A. Janowski, S. Małkowski, S. Michalski, J. Zawadzki (ok. 1920)
Maria Gomolinska.jpg
GOMÓLIŃSKA Maria Leontyna (1866-1935), polska działaczka oświatowa