Maria Helena Kelles-Krauz

Maria Kelles-Krauz
Maria Nynkowska
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

11 czerwca 1882
Radom

Data i miejsce śmierci

4 września 1969
Warszawa

Narodowość

polska

Rodzice

Antoni, Eleonora

Małżeństwo

Stanisław

Dzieci

Zofia, Helena

Krewni i powinowaci

Kazimierz Kelles-Krauz (szwagier)

Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
Maria Helena Kelles-Krauz
Data i miejsce urodzenia

11 czerwca 1882
Radom

Data śmierci

4 września 1969

Przewodnicząca Rady Miasta Radomia
Okres

od 1919
do 1926

Przynależność polityczna

Polska Partia Socjalistyczna

Maria Helena Kelles-Krauz, z domu Nynkowska (ur. 11 czerwca 1882 w Radomiu, zm. 4 września 1969 w Warszawie) – polska polityk socjalistyczna, radna i przewodnicząca Rady Miasta Radomia, działaczka społeczna, niepodległościowa i oświatowa, tłumaczka.

Życiorys

Ukończyła w 1895 pięć klas gimnazjum rosyjskiego w Radomiu[1] a następnie Prywatne Wyższe Kursy Handlowe dla Kobiet Józefy Siemiradzkiej w Warszawie (1900)[2]. W latach 1901-1904 pracowała jako buchalterka w Tow. Rolnym w Radomiu[1]. Członkini Polskiej Partii Socjalistycznej, od 1898 prowadziła lokal organizacyjny. W 1904 jej mężem został Stanisław Kelles-Krauz (1883-1965). W związku ze studiami i pracą męża, od 1904 przebywali w Wiedniu, od 1905 zamieszkiwali w Krakowie. W tym czasie studiowała przyrodę na Uniwersytecie Jagiellońskim[3] jako nadzwyczajna słuchaczka, gdyż nie miała wymaganej matury z egzaminem z greki i łaciny, pozwalającej na podjęcie studiów w normalnym trybie[4]. Działała wówczas w Polskiej Partii Socjalno-demokratycznej Galicji i Śląska oraz Komitecie Pomocy Uchodźcom z Królestwa Polskiego[5]. Od grudnia 1906 była członkinią PPS-Frakcji Rew. i jej Oddziału Zagranicznego z ramienia której organizowała m.in. przerzut spalonych działaczy z Radomia do Galicji[5]. Czynna w Towarzystwie Uniwersytetu Ludowego im. A. Mickiewicza[6]. W latach 1909-1910 mieszkali w Kosowie, gdzie Maria prowadziła bibliotekę i księgowość w Zakładzie Przyrodolecznictwa Apolinarego Tarnawskiego w którym pracował jej mąż. Po krótkim pobycie w Paryżu w 1911 powrócili do Radomia. Tu była współorganizatorką Oddziału Towarzystwa Kultury Polskiej oraz biblioteki publicznej[6]. Włączyła się też do pracy w miejscowej PPS i Związku Strzeleckim.

Po wybuchu I wojny światowej uczestniczyła w tworzeniu struktur Polskiej Organizacji Wojskowej[5], pracowała także w miejscowym Komitecie Obywatelskim. Jej mąż męża został w tym czasie zmobilizowany do armii rosyjskiej i znalazł się w niewoli węgierskiej, w Esztergom), pracowała w 1914 r. w Komitecie Obywatelskim. Po zajęciu Radomia przez wojska austro-węgierskie podjęła z sukcesem działania na rzecz powrotu męża z niewoli. Wzięła udział w odbudowie struktur PPS w Radomiu w pierwszej poł. 1915 roku. Członkini Okręgowego Komitetu Robotniczego PPS w Radomiu (1916-1918)[5]. W latach 1915-1918 była organizatorką i przewodniczącą Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego w Radomiu[2].Organizatorka radomskiego zjazdu LK PW (styczeń 1916) na którym utworzono jednolitą organizację obejmującą Królestwo. Przewodnicząca okręgu radomskiego Ligi Kobiet PW (1916-1918). Delegatka na zjazdy LK PW w Piotrkowie (25-26 sierpnia 1916), Warszawie (25-28 czerwca 1917), Lublinie (3-4 listopada 1917), Warszawie (5-6 I 1918)[5]. Po kryzysie przysięgowym organizowała pomoc dla internowanych w Beniaminowie, Szczypiornie, Havelbergu i Modlinie legionistom i działaczom niepodległościowym (1917-18), m.in. tworząc w Radomiu dom dla byłych więźniów obozu w Szczypiornie[5]. Współorganizatorka i działaczka Komitetu Narodowego w Radomiu (1915). Uczestniczyła w pracach Pomocniczych Komitetów Wojskowości i Tow. „Piechur”. Działaczka Wydziału Narodowego Radomskiego (1915-17)[7][8], Unii Stronnictw Niepodległościowych i Komisji Porozumiewawczej Stronnictw Niepodległościowych w Radomiu (1917-1918)[5]. Współpracowniczka pisma LK PW „Na posterunku” i radomskiego tygodnika „Unia” (1917-18)[5]. Uczestniczka zjazdu zjednoczeniowego Lig Kobiet Galicji, Królestwa i Śląska (29-31 XII 1919). Członkini Zarządu Naczelnego Ligę Kobiet Polskich (1919-20)[5]. Maria Kelles-Krauz znała się z Marią Dąbrowską[9], która kilkakrotnie odwiedziła ją w Radomiu.

W okresie międzywojennym należała do czołówki działaczy Polskiej Partii Socjalistycznej w Radomiu[3]. Członkini Centralnego Sądu Partyjnego PPS (1922-26), Centralnego Wydziału Samorządowego (1919-26) i Centralnego Wydziału Kobiecego (1924-27)[1]. W pierwszych wyborach samorządowych po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, 9 marca 1919 r., Maria i Stanisław Kelles-Krauzowie uzyskali mandat radnych Rady Miasta Radomia. Wśród 155 kandydatów na radnych było 11 kobiet, spośród których 3 uzyskały mandat radnej (Maria Kelles-Krauz, Jadwiga Rudnicka i Stanisława Wroncka)[10]. 1 kwietnia 1919 r[11]. Maria Kelles-Krauz jako pierwsza kobieta w Polsce została wybrana, spośród radnych, na Prezesa Rady Miejskiej w Radomiu. Wybór ten miał miejsce zaledwie kilka miesięcy po uzyskaniu przez kobiety praw wyborczych (listopad 1918). Łącznie wybierano ją dwukrotnie, w 1919 i w 1923, a funkcję przewodniczącej rady miejskiej pełniła do 1926. Później była ławnikiem (członkiem zarządu miasta) odpowiedzialnym za oświatę. Z jej inicjatywy wprowadzono przymus szkolny (rodziców karano aresztem za nieposyłanie dzieci do szkoły), opiekę dentystyczną w szkole, rozdawano bezpłatne podręczniki, obuwie i odzież[4]. Była także inicjatorką utworzenia Miejskiej Biblioteki Publicznej w Radomiu w 1922. 3 maja 1927 została odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski[12].

Po wybuchu II wojny światowej i aresztowaniu jej męża (został wywieziony do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen), trudniła się wyrobem mydła w domowych warunkach. W jej mieszkaniu odbywały się tajne komplety, prowadzone m.in. przez jej przyjaciółkę Elżbietę Jackiewiczową (historia ich przyjaźni została opisana w książce Pokolenie Teresy). Po zakończeniu wojny ponownie krótko pracowała jako ławnik w radomskim wydziale oświatowym. W marcu 1946 wyjechała do Danii, gdzie jej mąż objął funkcje dyplomatyczne. Tam nauczyła się języka duńskiego i tłumaczyła tamtejszą literaturę, m.in. książki Martina Andersena Nexø[4]. Ponadto była tłumaczką z języka rosyjskiego[6]. W 1954 wraz z mężem powrócili do Polski i osiedli w Warszawie. Pochowana na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 308-2-4)[13].

Rodzina

Córka Antoniego i Eleonory z Wójcickich[2]. Rodzinny dom jej matki znajdował się przy ul. Spacerowej 12/14[11] (ob. ulica Mikołaja Reja) w Radomiu. Posiadała tytuł baronowej od 1 października 1904 jako żona Stanisława Kelles-Krauza[14]. Mieli dwie córki: Zofię (1905–1962) żonę urzędnika Edmunda Ropelewskiego i Hannę (1914–1969), najpierw żonę adwokata Edmunda Biedrzyckiego, potem działacza niepodległościowego i architekta Stanisława Filipkowskiego[15]. Obie córki są pochowane w grobowcu rodzinnym na Powązkach[13].

Przekłady

Z duńskiego
  • Martin Andersen Nexø: Czerwony Morten. Maria Kelles-Krauz (tłum.). Warszawa: "Książka i Wiedza", 1949, s. 518. (równolegle wydane tego roku w dwóch tomach w Spółdzielni Wydawniczo-Handlowej "Książka i Wiedza")
  • Martin Andersen Nexø: Stracone pokolenie. Czerwony Morten 2. Maria Kelles-Krauz (tłum.). Warszawa: "Książka i Wiedza", 1951, s. 273.
  • Martin Andersen Nexø: Pisma wybrane. Maria Kelles-Krauz (tłum. częśc. z duń. i ros.). Warszawa: "Książka i Wiedza", 1952, s. 213.
  • Martin Andersen-Nexø: Rodzina Franków. Maria Kelles-Krauz (tłum.). Warszawa: Czytelnik, 1956, s. 139.
  • Hans Scherfig: Skorpion. Maria Kelles-Krauz (tłum.). Warszawa: Czytelnik, 1956, s. 296.
  • Martin Andersen Nexø: Jeanette. Maria Kelles-Krauz (tłum.). Warszawa: "Książka i Wiedza", 1959, s. 264.
  • Hilmar Wulff(duń.): Czarcia Mielizna. Maria Kelles-Krauz (tłum.). Warszawa: Instytut Wydawniczy "Nasza Księgarnia", 1960, s. 97.
  • Hilmar Wulff: Słoneczny włóczęga. Maria Kelles-Krauz (tłum.). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1961, s. 144.
  • Martin A. Hansen: Kłamca. Maria Kelles-Krauz (tłum.), Stanisław Średnicki (tłum. wierszy). Warszawa: "Czytelnik", 1961, s. 191.
  • Hans Kirk(duń.): Gra cieni. Maria Kelles-Krauz (tłum.). Warszawa: 1962, s. 148.
  • Marcus Lauesen(duń.): Matka. Maria Kelles-Krauz, Krystyna Latoniowa (tłum.). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1965, s. 123.
  • Jørgen-Frantz Jacobsen: Barbara. Maria Kelles-Krauz (tłum.), Eugeniusz Morski (tłum. wierszy). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1967, s. 243.
  • Hans Scherfig: Stracona wiosna. Maria Kelles-Krauz (tłum.). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1967, s. 181.
  • Martin Andersen Nexø: Opowiadania. Maria Bero, Stefan Kaszyński, Maria Kelles-Krauz (tłum.). Wydawnictwo Poznańskie, 1978, s. 350.
Z rosyjskiego
  • Antonina Koptiajewa: Towarzyszka Anna. Maria Kelles-Krauz (tłum.). Warszawa: "Książka i Wiedza", 1950, s. 443.
  • Aleksandr Czakowski: U nas już poranek. Maria Kelles-Krauz (tłum.). Warszawa: "Książka i Wiedza", 1951, s. 312.
  • Trofim Borisow(ros.): Syn orła. Maria Kelles-Krauz (tłum.). Warszawa: "Książka i Wiedza", 1953 (druk), s. 245.
  • Wasilij Iljenkow(ros.): Wielka droga. Maria Kelles-Krauz (tłum.). Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony, 1955, s. 362.
Z niemieckiego
  • Max Oker-Blom(fiń.): Na wsi u wuja-doktora. Książka dla rodziców. Maria Kelles-Krauz, Stanisław Kelles-Krauz (tłum.). Warszawa: Księgarnia Naukowa, 1906, s. 33.
Z francuskiego
  • Paul-Louis(fr.): Dzieje socjalizmu we Francji do 1908 roku włącznie. Maria Kelles-Krauz (tłum.). Kraków: "Książka", [1910], s. 201.

Przypisy

  1. ↑ a b c Władysław Macherzyński, Kelles-Krauzowa Maria Helena (1882-1963), Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego, t. 3, Warszawa 1992, s. 144
  2. ↑ a b c Czy wiesz kto to jest, red. Stanisław Łoza, Warszawa 1938, s. 331
  3. ↑ a b Danuta Waniek: Kobiety PPS. [dostęp 2015-03-24].
  4. ↑ a b c Maria Kelles-Krauz, Moje życie, "Współczesność" nr 1/1970.s. 6-7
  5. ↑ a b c d e f g h i Jerzy Z. Pająk, Kelles-Krauz Maria Helena (1882-1963), w: Świętokrzyski Słownik Biograficzny, t. 2, red. Jerzy Szczepański, Kielce 2009, s.220-221
  6. ↑ a b c Helena Kisiel, Maria Kelles-Krauzowa (1882-1969), w: Znani i nieznani Ziemi Radomskiej, t. 1, Radom 1980, s. 92-93
  7. ↑ Jerzy Z. Pająk, O rząd i armię. Centralny Komitet Narodowy (1915-1917), Kielce 2003, s. 335
  8. ↑ Jerzy Z. Pająk, Wydział Narodowy Radomski (1915-1917), "Rocznik Świętokrzyski". Seria A, Nauki Humanistyczne. T. 29, s. 99-114 Repozytorium UJK – wersja elektroniczna
  9. ↑ M. Dąbrowska, Dzienniki 1914-1932, Warszawa 1988, s. 353-354
  10. ↑ Grażyna Łuszkiewicz, "Kobiety w samorządzie miejskim Drugiej Rzeczypospolitej. Próba portretu zbiorowego", w: Kobieta i świat polityki w niepodległej Polsce 1918-1939, A. Żarnowska i A. Szwarc (red.), Warszawa:1996.
  11. ↑ a b Agata Morgan, "Prezesem została kobieta", w: Ich ślady. Kobiety w historii Radomia, Radom: 2011, s. 63
  12. ↑ Odznaczenia. „Gazeta Lwowska”. Nr 103, s. 1, 6 maja 1927. 
  13. ↑ a b Cmentarz Stare Powązki: KELLES-KRAUZOWIE, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [online] [dostęp 2019-11-07].
  14. ↑ Maria Dąbrowska, Dzienniki 1914-1932, Warszawa: 1988, s. 353
  15. ↑ (red.), Kelles-Krauz Stanisław Maciej (1883-1965), Polski Słownik Biograficzny, t. 12, Wrocław-Warszawa-Kraków 1966-1967, s. 332-333

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Maria Kelles-Krauz 2.jpg
Maria Kelles-Krauz