Marzanka

Marzanka
Ilustracja
Asperula cynanchica
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

goryczkowce

Rodzina

marzanowate

Podrodzina

Rubioideae

Rodzaj

marzanka

Nazwa systematyczna
Asperula L.
Sp. Pl. 103. 1 Mai 1753
Typ nomenklatoryczny

Asperula arvensis L.[3]

Asperula taurina
Asperula daphneola
Asperula gussonii
Asperula hirta
Asperula nitida
Asperula sintenisii

Marzanka (Asperula L.) – rodzaj roślin należący do rodziny marzanowatych. Należy do niego około 200 gatunków[4][5]. Występują one od północnej Afryki i Europy, poprzez Azję Środkową i południowo-zachodnią po Australię i Nową Zelandię, z największym zróżnicowaniem we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego i w południowo-zachodniej Azji[4]. Do polskiej flory należą dwa gatunki rodzime: marzanka barwierska (A. tinctoria) i marzanka pagórkowa (A. cynanchica)[6], kilka innych gatunków jest uprawianych[7], spośród nich marzanka polna (A. arvensis) przejściowo dziczeje (jest efemerofitem)[6].

Część przedstawicieli tego rodzaju jest uprawiana jako rośliny ozdobne, zwłaszcza w ogrodach skalnych[8].

Morfologia

Kwiatostan Asperula tinctoria
Pokrój
Najczęściej byliny, często drewniejące u nasady (półkrzewy), rzadko rośliny jednoroczne[9]. Pędy czworoboczne na przekroju[8].
Liście
Naprzeciwległe, wraz z liściopodobnymi przylistkami zebrane w okółki po 4–10[9].
Kwiaty
Skupione w szczytowe wierzchotki dwuramienne, czasem gęste i główkokształtne. Działki kielicha bardzo drobne, 4 lub 5. Płatki korony lejkowate lub dzwonkowate o rurce stanowiącej co najmniej 1/3 część korony. Płatki najczęściej 4, rzadko 3[9] lub 5[8]. Pręciki w takiej samej liczbie jak płatki korony, zrośnięte z nimi w rurce. Słupek o znamieniu główkowatym[9].
Owoce
Niewielkie, niepękające i jednonasienne, powstają w parach[8]. Owocnia zrasta się z łupiną nasienną[9].

Systematyka

Synonimy[10]

Asterophyllum Schimp. & Spenn., Blepharostemma Fourr., Chlorostemma (Lange) Fourr., Cynanchica Fourr.

Rodzaj z rodziny marzanowatych Rubiaceae, w obrębie której reprezentuje podrodzinę Rubioideae i plemię Rubieae[4]. Rodzaj problematyczny, ponieważ wyróżniony został w stosunku do rodzaju przytulia Galium przez Karola Linneusza na podstawie jednej cechy morfologicznej – istnienia rurki w kwiecie lejkowatym lub dzwonkowatym u Asperula i niemal płaskiej korony u Galium. Badania morfologiczne, a zwłaszcza molekularne wykazały, że cecha ta nie odpowiada relacjom filogenetycznym. Część gatunków została przeniesiona między tymi rodzajami[4], w tym np. dawna marzanka wonna (Asperula odorata L.) a obecnie przytulia wonna (Galium odoratum (L.) Scop.)[11]. Cały jednak rodzaj zagnieżdżony jest w obrębie gradu jaki stanowi rodzaj Galium i to w dodatku nie tworząc jednej, monofiletycznej grupy, lecz kilku grup, w obrębie których gatunki tu zaliczane są wymieszane nie tylko z gatunkami rodzaju Galium, ale też rolnica Sherardia, kozłówka Phuopsis i krzyżowniczka Crucianella[12].

Wykaz gatunków[5][7]
  • Asperula abbreviata (Halácsy) Rech.f.
  • Asperula abchasica V.I.Krecz.
  • Asperula accrescens Klokov
  • Asperula acuminata I.Thomps.
  • Asperula affinis Boiss. & A.Huet
  • Asperula albiflora Popov
  • Asperula ambleia Airy Shaw
  • Asperula arcadiensis Sims – marzanka grecka
  • Asperula aristata L.f. – marzanka oścista
  • Asperula arvensis L. – marzanka polna
  • Asperula assamica Meisn.
  • Asperula asterocephala Bornm.
  • Asperula asthenes Airy Shaw & Turrill
  • Asperula azerbaidjanica Mam, Shach & Velib.
  • Asperula badachschenica Pachom.
  • Asperula baenitzii Heldr. ex Boiss.
  • Asperula balchanica Bobrov
  • Asperula baldaccii (Halácsy) Ehrend.
  • Asperula bargyli Gomb.
  • Asperula beckiana Degen
  • Asperula biebersteinii V.I.Krecz.
  • Asperula boissieri Heldr. ex Boiss.
  • Asperula borbasiana (Korica) Korica
  • Asperula bornmuelleri Velen. ex Bornm.
  • Asperula boryana (Walp.) Ehrend.
  • Asperula botschantzevii Pachom.
  • Asperula brachyantha Boiss.
  • Asperula brachyphylla Trigas & Iatroú
  • Asperula breviflora Boiss.
  • Asperula brevifolia Vent.
  • Asperula bryoides Stapf
  • Asperula calabra (Fiori) Ehrend. & Krendl
  • Asperula capitata Kit. ex Schult.
  • Asperula capitellata Hausskn. & Bornm.
  • Asperula carpatica Morariu
  • Asperula charophyton Airy Shaw & Turrill
  • Asperula chlorantha Boiss. & Heldr.
  • Asperula ciliatula Pachom.
  • Asperula cilicia Hausskn. ex Ehrend.
  • Asperula comosa Schönb.-Tem.
  • Asperula conferta Hook.f.
  • Asperula congesta Tschern.
  • Asperula crassifolia L.
  • Asperula crassula Greuter & Zaffran
  • Asperula cretacea Willd. ex Roem. & Schult.
  • Asperula cristata (Sommier & Levier) V.I.Krecz.
  • Asperula cunninghamii Airy Shaw & Turrill
  • Asperula cymulosa (Post) Post
  • Asperula cynanchica L. – marzanka pagórkowa
  • Asperula cypria Ehrend.
  • Asperula cyrenaica (E.A.Durand & Barratte) Pamp.
  • Asperula czukavinae Pachom. & Karim
  • Asperula danilewskiana Basin.
  • Asperula dasyantha Klokov
  • Asperula deficiens Viv.
  • Asperula diminuta Klokov
  • Asperula doerfleri Wettst.
  • Asperula elonea Iatroú & Goergiadis
  • Asperula euryphylla Airy Shaw & Turrill
  • Asperula fedtschenkoi Ovcz. & Tschernov
  • Asperula fragillima Boiss. & Hausskn.
  • Asperula friabilis Schönb.-Tem.
  • Asperula galioides M.Bieb.
  • Asperula garganica Huter, Porta & Rigo ex Ehrend. & Krendl
  • Asperula gemella Airy Shaw & Turrill
  • Asperula geminifolia F.Muell.
  • Asperula glabrata Tschern.
  • Asperula glareosa Ehrend.
  • Asperula glauca L.
  • Asperula glomerata (M.Bieb.) Griseb.
  • Asperula gorganica Schönb.-Tem. & Ehrend.
  • Asperula gracilis C.A.Mey.
  • Asperula graveolens M.Bieb. ex Schult. & Schult.f.
  • Asperula gunnii Hook.f.
  • Asperula gussonei Boiss. – marzanka Gussona
  • Asperula haphneola O.Schwarz
  • Asperula hercegovina Degen
  • Asperula hexaphylla All. – marzanka sześciolistkowa
  • Asperula hirsuta Desf.
  • Asperula hirta Ramond – marzanka kosmata
  • Asperula hoskingii I.Thomps.
  • Asperula icarica Ehrend. & Schönb.-Tem.
  • Asperula idaea Halácsy
  • Asperula inopinata Schönb.-Tem.
  • Asperula insignis (Vatke) Ehrend.
  • Asperula insolita Pachom.
  • Asperula intersita Klokov
  • Asperula involucrata Wahlenb.
  • Asperula karategini Pachom. & Karim
  • Asperula kemulariae Manden.
  • Asperula kotschyana (Boiss. & Hohen.) Boiss.
  • Asperula kovalevskiana Pachom.
  • Asperula kryloviana Sergeev
  • Asperula lactea (Porta) Brullo, Gargano, N.G.Passal. & Peruzzi
  • Asperula laevigata L.
  • Asperula lasiantha Nakai
  • Asperula libanotica Boiss.
  • Asperula lilaciflora Boiss. – marzanka lilakowata
  • Asperula lipskyana V.I.Krecz.
  • Asperula litardierei Humbert
  • Asperula littoralis Sm.
  • Asperula lutea Sm.
  • Asperula lycia Stapf
  • Asperula majoriflora Borbás ex Formánek
  • Asperula malevonensis Ehrend. & Schönb.-Tem.
  • Asperula markothensis Klokov
  • Asperula mazanderanica Ehrend.
  • Asperula microphylla Boiss.
  • Asperula minima Hook.f.
  • Asperula molluginoides (M.Bieb.) Rchb.
  • Asperula mungieri Boiss. & Heldr.
  • Asperula muscosa Boiss. & Heldr.
  • Asperula naufraga Ehrend. & Gutermann
  • Asperula neglecta Guss.
  • Asperula neilreichii Beck
  • Asperula nitida Sm. – marzanka lśniąca
  • Asperula nuratensis Pachom.
  • Asperula oblanceolata I.Thomps.
  • Asperula oetaea (Boiss.) Heldr. ex Halácsy
  • Asperula ophiolithica Ehrend.
  • Asperula oppositifolia Regel & Schmalh.
  • Asperula orientalis Boiss. & Hohen. – marzanka wschodnia
  • Asperula pauciflora Tschern.
  • Asperula paui Font Quer
  • Asperula pedicellata Klokov
  • Asperula peloritana C.Brullo, Brullo, Giusso & Scuderi
  • Asperula perpusilla Hook.f.
  • Asperula pestalozzae Boiss.
  • Asperula pinifolia (Boiss.) Ehrend. & Schönb.-Tem.
  • Asperula podlechii Schönb.-Tem.
  • Asperula polymera I.Thomps.
  • Asperula pontica Boiss.
  • Asperula popovii Schischk.
  • Asperula prostrata (Adams) K.Koch
  • Asperula pseudochlorantha Ehrend.
  • Asperula puberula Halácsy & Sint.
  • Asperula pubescens (Willd.) Ehrend. & Schönb.-Tem.
  • Asperula pugionifolia Tschern.
  • Asperula pulchella (Podlech) Ehrend. & Schönb.-Tem.
  • Asperula pulvinaris Heldr. ex Boiss.
  • Asperula pumila Moris
  • Asperula purpurea (L.) Ehrend. – marzanka purpurowa
  • Asperula pusilla Hook.f.
  • Asperula rechingeri Ehrend. & Schönb.-Tem.
  • Asperula rezaiyensis Schönb.-Tem.
  • Asperula rigida Sibth. & Sm.
  • Asperula rigidula (Halácsy) Halácsy
  • Asperula rumelica Boiss.
  • Asperula rupestris Tineo
  • Asperula rupicola Jord.
  • Asperula samia D.H.Christ. & Goeriadis
  • Asperula saxicola Ehrend.
  • Asperula scabrella Tschern.
  • Asperula scoparia Hook.f.
  • Asperula scutellaris Vis.
  • Asperula semanensis Schönb.-Tem. & Ehrend.
  • Asperula serotina (Boiss. & Heldr.) Ehrend.
  • Asperula seticornis Boiss.
  • Asperula setosa Jaub. & Spach
  • Asperula sherardioides Jaub. & Spach
  • Asperula sintenisii Asch. ex Bornm.
  • Asperula sordide-rosea Popov
  • Asperula staliana Vis.
  • Asperula stricta Boiss.
  • Asperula strishovae Pachom. & Karim
  • Asperula suavis Fisch., C.A.Mey. & Avé-Lall.
  • Asperula suberosa Sibth. & Sm.
  • Asperula subsimplex Hook.f.
  • Asperula subulifolia Airy Shaw & Turrill
  • Asperula suffruticosa Boiss. & Heldr.
  • Asperula supina M.Bieb.
  • Asperula syrticola (Miq.) Airy Shaw & Turrill
  • Asperula szovitsii Ehrend. & Schönb.-Tem.
  • Asperula taurina L. – marzanka turyńska
  • Asperula taygetea Boiss. & Heldr.
  • Asperula tenella Heuff. ex Degen
  • Asperula tenuifolia Boiss.
  • Asperula tenuissima K.Koch
  • Asperula tephrocarpa Czern. ex Popov & Chrshan.
  • Asperula tetraphylla (Airy Shaw & Turrill) I.Thomps.
  • Asperula tinctoria L. – marzanka barwierska
  • Asperula tournefortii Sieber ex Spreng.
  • Asperula tragacanthoides Brullo
  • Asperula trichodes J.Gay ex DC.
  • Asperula trifida Makino
  • Asperula virgata Hub.-Mor. ex Ehrend. & Schönb.-Tem.
  • Asperula visianii Korica
  • Asperula wettsteinii Adamovic
  • Asperula wimmeriana Airy Shaw & Turrill
  • Asperula woloszczakii Korica
  • Asperula woronowii V.I.Krecz.
  • Asperula xylorrhiza Nábelek

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-05-27] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-21].
  4. ↑ a b c d Tao Chen & Friedrich Ehrendorfer: Asperula Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-07-27].
  5. ↑ a b Asperula. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2018-07-27].
  6. ↑ a b Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 37, ISBN 978-83-62975-45-7.
  7. ↑ a b Nazwy polskie według: Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych łacińsko-polski. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 32. ISBN 978-83-925110-5-2.
  8. ↑ a b c d Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 216. ISBN 0-333-74890-5.
  9. ↑ a b c d e Bogumił Pawłowski (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. XI. Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967, s. 282-283.
  10. ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-11-11].
  11. ↑ Galium odoratum (L.) Scop.. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2016-07-15].
  12. ↑ Li-E Yang, Ying Meng, De-Li Peng, Ze-Long Nie, Hang Sun. Molecular phylogeny of Galium L. of the tribe Rubieae (Rubiaceae) – Emphasis on Chinese species and recognition of a new genus Pseudogalium. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 126, s. 221-232, 2018. DOI: 10.1016/j.ympev.2018.04.004. 

Media użyte na tej stronie

Asperula cynanchica 080608.jpg
Autor: Bernd Haynold, Licencja: CC BY-SA 3.0
Asperula cynanchica, Nördlinger Ries, Deutschland
Asperula tinctoria sl9.jpg
Autor: Stefan.lefnaer, Licencja: CC BY-SA 4.0
Inflorescence

Taxonym: Asperula tinctoria ss Fischer et al. EfÖLS 2008 ISBN 978-3-85474-187-9
Location: Steinberg near Niederhollabrunn, district Korneuburg, Lower Austria - ca. 375 m a.s.l.

Habitat: semi-dry grassland
Asperula nitida kz03.jpg
Autor: Krzysztof Ziarnek, Kenraiz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Asperula nitida in Botanical Garden of Szeged
Asperula taurina a1.jpg
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY 3.0
Asperula taurina