Masakra w Odessie

Mapa miejsc Holocaustu na Ukrainie. Getto odeskie oznaczoną jednym z symboli Gwiazdy Dawida. Masakry w Naddniestrzu zaznaczono znakami czerwonej trupiej czaszki.

Masakra w Odessie – masowe mordy żydowskich mieszkańców Odessy i okolicznych miejscowości w pasie Naddniestrza, dokonane jesienią 1941 i zimą 1942 podczas okupacji tych ziem przez sprzymierzoną z III Rzeszą Rumunię.

W zależności od kontekstu termin może odnosić się albo w sposób zawężony do masakry w dniach 22–24 października 1941, w której trakcie zastrzelono lub spalono pomiędzy 25 a 34 tys. Żydów, albo w szerszym sensie do masowego mordu ponad 100 tysięcy ukraińskich Żydów, którzy w czasie okupacji rumuńskiej i niemieckiej mieszkali na terenach pomiędzy Bohem a Dniestrem.

Wprowadzenie

Przed II wojną światową w Odessie żyła znaczna społeczność żydowska, licząca około 180 tysięcy mieszkańców (ok. 30% ogółu ludności). 16 października, po dwóch miesiącach oblężenia, oddziały niemieckie i rumuńskie zajęły miasto. W chwili przejęcia Odessy przez oddziały rumuńskie pozostało w niej pomiędzy 80 a 90 tysięcy Żydów, zaś reszta zdołała uciec lub została ewakuowana w głąb ZSRR[1].

22 października sowiecka bomba z opóźnionym zapłonem eksplodowała w rumuńskiej kwaterze głównej, zabijając 67 osób, w tym dowódcę, gen. Ioana Glogojeanu, 16 innych rumuńskich oficerów i czterech oficerów niemieckiej marynarki[2][1].

Masakry 22–24 października 1941

Tego samego wieczoru, obwiniwszy zbiorowo Żydów oraz komunistów o podłożenie bomby, wojska rumuńskie rozpoczęły działania „odwetowe”. Do południa następnego dnia (23 października), zamordowano 5 tysięcy osób cywilnych (głównie Żydów)[3]. Następnie tysiące Żydów spędzono do portowych magazynów prochu i rozstrzelano, zaś magazyny podpalono. Niektórzy uwięzieni zostali spaleni żywcem[4][2][1][5].

Po południu 16–20 tysięcy osób wyprowadzono z miasta w długiej kolumnie w kierunku wioski Dalnyk. Po dotarciu do miejscowości część została spętana w grupach po 40–50 osób, które następnie spychano do rowów przeciwczołgowych i rozstrzeliwano. Gdy sprawcy zaniepokoili się, że proceder się przeciąga, spędzili pozostałych Żydów do czterech magazynów, w których wykonano prześwity dla karabinów maszynowych. Po zatrzaśnięciu drzwi, żołnierze rozpoczęli ostrzał budynków. Dla upewnienia się, że wszyscy zamknięci w magazynach nie żyją, o godz. 17 następnego dnia podpalono trzy budynki, w których zamknięte były głównie kobiety i dzieci. Do uciekających przez okna lub dziury w dachach strzelano, lub rzucano granatami. 25 października czwarty budynek, w którym przebywali mężczyźni, został ostrzelany pociskami artyleryjskimi[3][4][1][6]. Po wojnie, we wspomnianych rowach przeciwczołgowych odkryto szczątki w sumie 28 tysięcy osób[3][7]. Rozkazy dokonania tych zbrodni wydali podpułkownicy Nicolae Deleanu i C.D. Nicolescu. W masakrze uczestniczyli również żołnierze niemieccy[8].

Około 35–40 tysięcy pozostałych żydowskich mieszkańców Odessy przesiedlono przymusowo do gett utworzonych w dzielnicy Słobodka oraz na przedmieściu Dalnyk, w których większość zabudowań została uprzednio zniszczona w czasie oblężenia miasta. Pomiędzy 25 października a 3 listopada więźniowie zostali pozostawieni samym sobie. Część z nich zamarzła na śmierć[4][1].

Dalsze masakry Żydów

Na początku listopada rozpoczęły się deportacje do trzech obozów koncentracyjnych: Bogdanowki, Domaniewki i Achmeczetki, usytuowanych w Hołcie (dzielnica Pierwomajska). W obozach tych uwięziono również Żydów z innych części Naddniestrza. Uprowadzeni musieli drogę tę przechodzić pieszo i część z nich zginęła na trasie[7][6].

W dniach 21–23 i 27–29 grudnia w obozie koncentracyjnym w Bogdanowce zamordowano 43–48 tysięcy więzionych tam Żydów. Masakrę rozpoczęto od podpalenia baraków z uwięzionymi 4–5 tysiącami chorych i inwalidów. Pozostali więźniowie byli zapędzani do lasu w grupach po 300–400 osób, odzierani z ubrań, grabieni z resztek mienia i mordowani. Zbrodnia została dokonana na rozkaz prefekta dzielnicy, Modesta Isopescu. Bezpośrednimi sprawcami były niemieckie oddziały Einsatzgruppen, rumuńscy żołnierze oraz ukraińscy policjanci[9][7][2].

Na rozkaz władz rumuńskich 10 stycznia 1942 założono getto w Słobodce. Warunki egzystencji uwięzionych Żydów były ekstremalne. Wielu nocowało pod gołym niebem, co przy zimnie prowadziło do wysokiej śmiertelności na skutek hipotermii[7][3]. Dla wielu getto było jedynie przystankiem: pomiędzy 14 stycznia a 20 lutego 19,5 tysiąca Żydów deportowano do obozów w Rejonie berezowskim. Przewożono ich najpierw w bydlęcych wagonach do Berezówki, a następnie zmuszano do przejścia pieszo ku obozom docelowym, m.in. do Bogdanowki, Domaniewki i Achmeczetki, gdzie często umieszczano ich w na pół zniszczonych domach (w tym - bez dachu). Część osób umierała po drodze lub na miejscu z głodu i wychłodzenia albo była rozstrzeliwana. Więźniowie wykonujący pracę przymusową mieli zwykle większe szanse na przeżycie[3][1][7][2].

Większość z tych Żydów, których nie deportowano, została zamordowana przez Niemców, zagłodzona albo umarła z powodu hipotermii i szerzących się chorób[4].

Rozbieżności w ujęciach

Choć prawdziwość opisanych wydarzeń jest potwierdzona przez historyków[10][11], świadectwa mogą się znacznie różnić w liczbach ofiar. Częściowym powodem są różnice w definiowaniu zakresu obejmującego pojęcie masakry w Odessie, w szczególności wobec innych aktów ludobójstwa w Naddniestrzu, dokonanego przez siły rumuńskie, niemieckie i ich sprzymierzeńców, w tym lokalne władze ukraińskie.

Według oficjalnego raportu na temat rumuńskiego współudziału w Holocauście, pomiędzy 18 października 1941 a połową marca 1942 rumuńskie wojsko z pomocą władz lokalnych zamordowało w Odessie do 25 tysięcy Żydów. Ponadto deportowało stamtąd ponad 35 tysięcy, których większość pozbawiono później życia. Raport wyszczególnia również 50 tysięcy Żydów zamordowanych w Bogdanowce oraz kilkadziesiąt tysięcy w Hołcie i okolicznych terenach. Według Jewish Virtual Library, pomiędzy 22 a 25 października zamordowano 34 tysięcy Żydów[6], zaś według Jad Waszem w Odessie „spośród pierwotnej liczby 201 000 Żydów, 99 000 żydowskich mieszkańców miasta zginęło”[4]. Według innych źródeł liczba pomordowanych w Naddniestrzu wyniosła 115 tysięcy Żydów i 15 tysięcy Romów[12].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f Odessa (ang.). United States Holocaust Memorial Museum, 2012-05-11. [dostęp 2013-03-02].
  2. ↑ a b c d D. Litani-Littman, S. Spector: Odessa, Holocaust Period (ang.). Jewish Virtual Library (za Encyclopedia Judaica), 2008. [dostęp 2013-03-02].
  3. ↑ a b c d e I. Abramski: Шоа в Транснистрии: трагедия Одесского еврейства (ros.). Jad Waszem. [dostęp 2013-03-05].
  4. ↑ a b c d e Odessa (ang.). Jad Waszem, Shoah Resource Center. [dostęp 2013-03-05].
  5. ↑ А. А. Черкасов: Оккупация Одессы. Год 1941. Очерки – 1-е. – Одесса. Optimum, 2007, s. 270. ISBN 966-344-144-5. (ros.)
  6. ↑ a b c Chronology of Jewish Persecution: 1941 (ang.). Jewish Virtual Library, 2013. [dostęp 2013-03-05].
  7. ↑ a b c d e Одесса (ros.). Электронная еврейская энциклопедия, Society for Research on Jewish Communities, 2009. [dostęp 2013-03-05].
  8. ↑ Martin Gilbert, 'The Holocaust', (1986), str. 217-218
  9. ↑ R. Ioanid: 5. Massacres of Transnistria [w: The Holocaust in Romania: The Destruction of Jews and Gypsies Under the Antonescu Regime, 1940–1944] (ang.). 2003–2007. [dostęp 2013-03-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-02-02)].
  10. ↑ M. Rozen: The Holocaust in Romania Under the Antonescu Government - Historical and Statistical Data About Jews in Romania, 1940–1944 (ang.). s. 21-24. [dostęp 2013-03-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-29)].
  11. ↑ T. Solomovici: Istoria Holocaustului din România. s. 45-46. (ros.)
  12. ↑ L. Gyemant: The Romanian Jewry - Historical Destiny, Tolerance, Integration, Marginalisation (ang.). Journal for the Study of Religions and Ideologies (3/2002). [dostęp 2013-03-05].

Media użyte na tej stronie

WW2-Holocaust-Ukraine.PNG
(c) I, Dennis Nilsson, CC BY 3.0
Map of the Holocaust in Ukraine during World War II, 1939-1945.
This map shows all extermination camps (or death camps), most major concentration camps, labor camps, prison camps, ghettos, major deportation routes and major massacre sites.

Notes:
1. Extermination camps were dedicated death camps, but all camps and ghettos took a toll of many, many lives.
2. Concentration camps include labor camps, prison camps & transit camps.
3. Not all camps & ghettos are shown.
4. Borders are at the height of Axis domination (1942).
5. Some regions have German designations (e.g. "Ostland"), with the present country name denoted in uppercase letters in parenthesis below the German designation (e.g. "(AUSTRIA)").
6. Present (2007) borders are dotted.