Max Mannheimer

Max Mannheimer

ben jakov

Mannheimer (2014)
Data i miejsce urodzenia	6 lutego 1920 Nowy Jiczyn (Czechosłowacja)
Data i miejsce śmierci	23 września 2016 Monachium
Zawód, zajęcie	malarz, pisarz
Rodzice	Margarethe Gelb Jakob Leib Mannheimer
Małżeństwo	Eva Bock Elfriede Eiselt Grace Franzen
Odznaczenia

Max Mannheimer (ur. 6 lutego 1920 w Nowym Jiczynie, zm. 23 września 2016 w Monachium^[1]) – malarz i pisarz ocalały z Holokaustu, świadek zagłady Żydów w niemieckich obozach koncentracyjnych.

Życiorys

Mannheimer urodził się w Nowym Jiczynie, w Czechosłowacji^[2].

Czasy nazistowskie

W październiku 1938, zgodnie z układem monachijskim z 29 września tego samego roku^[3], nazistowskie Niemcy zajęły Kraj Sudetów^[4]. Kilka tygodni później, 10 listopada, w noc kryształową, ojciec Mannheimera został pojmany i następnie zabrany do aresztu ochronnego. Mannheimer również został aresztowany, mając wtedy 18 lat, jednak jego matka okłamała policjantów na temat wieku syna. Jego ojciec został uwolniony, po zapewnieniu, że opuści Niemcy w ciągu ośmiu dni. 27 stycznia 1939 rodzina przeniosła się do Ungarisch Brod^[5].

W ciągu kilku miesięcy wojska nazistowskie dotarły do ich nowego miejsca zamieszkania, a plac w okolicy ich domu został nazwany nazwiskiem Adolfa Hitlera. Wolność rodziny została znacznie ograniczona przez regulacje prawne przeciwko Żydom, ale mimo to Mannheimer ożenił się i zaczął żyć na własną rękę^[5][6].

W 1942 brat Maxa, Erich, został deportowany do obozu koncentracyjnego Auschwitz. 2 lutego 1943 Max Mannheimer, jego matka, ojciec, bracia Ernst (Arnošt) i Edgar, 15-letnia siostra Katharina (nazywana Käthe) i 22-letnia żona Eva (z domu Bock) zostali aresztowani i deportowani do Auschwitz; miało to miejsce po krótkim postoju w obozie koncentracyjnym Theresienstadt (Protektorat Czech i Moraw)^[7][8]. W momencie przybycia Mannheimera do Auschwitz większość członków jego rodziny już nie żyła. Rodzice, siostra oraz żona zabrani zostali podczas pierwszej selekcji. Niedługo potem zabrano braci, Ericha i Ernsta. Mannheimer przetrwał trzy selekcje, a także operację przeprowadzoną w szpitalu na terenie obozu Auschwitz, którą wykonał lekarz (także więzień)^[6].

W październiku 1943 Mannheimer oraz jego młodszy brat, Edgar, zostali przetransportowani do getta warszawskiego, by usuwali gruz^[7]. W lipcu 1944 wysłano go w marszu śmierci do obozu Dachau, gdzie dotarł 6 sierpnia 1944^[9]. Po trzech tygodniach kwarantanny trafił do podobozu Allach^[a], gdzie pracował w fabryce BMW. Na początku 1945 Mannheimer i jego brat wysłani zostali do podobozu Mühldorf^[a], którego więźniów Niemcy ewakuowali pociągiem 28 kwietnia 1945. Dwa dni później, w bawarskiej miejscowości Seeshaupt, pociąg ten został wyzwolony przez amerykańskie oddziały wojskowe. Ostatecznie z całej rodziny przeżyli tylko Mannheimer i jego brat Edgar^[6].

Po oswobodzeniu

Mannheimer (2005)

Po uwolnieniu Mannheimera z lazaretu, kiedy ważył zaledwie 34 kilogramy, przysiągł sobie, że już nigdy więcej nie postawi stopy na niemieckiej ziemi^[7]. Jednak niedługo później zakochał się w młodej Niemce, Elfriede Eiselt, która działała w niemieckim antynazistowskim ruchu oporu. W 1946, wracając do Niemiec, wziął z nią ślub^[10][11].

W latach 1947–1962 Mannheimer pracował w żydowskich organizacjach dobroczynnych oraz w redakcji gazety^[12]. Zaczął on malować w latach 50. jako ben jakov (z hebrajskiego „syn Jakuba”, co miało upamiętnić jego ojca, zamordowanego w obozie)^[13]. Pierwsze jego próby stworzenia obrazów przedstawiających przeszłość miały miejsce w 1954. Pierwszą swoją wystawę Mannheimer zaprezentował w 1975, a później, w Niemczech i w innych państwach, wielokrotnie brał udział w indywidualnych pokazach. Obrazy sygnowane nazwiskiem ben jakov były niezatytułowane^[12].

Max Mannheimer stał się rozpoznawalny dzięki swoim prelekcjom na temat swoich doświadczeń w obozach koncentracyjnych. Przez blisko 40 lat miał on głęboki uraz psychiczny spowodowany dramatycznymi przeżyciami. Nie mówił o tym, czego doświadczył, mimo że cierpiał na ataki paniki, depresję i miewał koszmary. Sytuację pogarszało to, że w Niemczech^[b], jak powiedział: „nikt nie chciał wiedzieć nic na temat byłych więźniów obozów koncentracyjnych; nie było dyskusji o czasach nazistowskich”.

W 1986, podczas podróży do Stanów Zjednoczonych, natknął się na swastykę, której widok spowodował u niego załamanie nerwowe. Po tym wydarzeniu zaczął opowiadać o rzeczach, których doświadczył z rąk nazistów – rozmawiał w szkołach i uniwersytetach z ludźmi w różnym wieku^[14]. Prowadził także wycieczki w obozie Dachau^[15].

Mannheimer mówił, że rozmowy były dla niego formą terapii, które miały pomóc mu zapomnieć o przeszłości, ale jednocześnie czuł się zobowiązany wobec tych, którzy nie przeżyli, by nie pozwolić zapomnieć o tym co wydarzyło się podczas II wojny światowej^[16]. Jeszcze w 2013, mimo zaawansowanego wieku, prowadził kilka wycieczek tygodniowo^[15].

Max Mannheimer był członkiem honorowym niemieckiej organizacji Gegen Vergessen – Für Demokratie (przeciwko zapomnieniu – dla demokracji)^[17]. Był także prezesem towarzystwa Lagergemeinschaft Dachau^[18] oraz wiceprezesem organizacji Comité International de Dachau^[19].

Ostatnie lata

Podczas kampanii w wyborach parlamentarnych w Niemczech w 2013 Mannheimer zaprosił kanclerz Angelę Merkel do odwiedzenia obozu Dachau. Merkel była pierwszym niemieckim kanclerzem, który odbył oficjalną wizytę w byłym obozie koncentracyjnym. Mimo że mieszkańcy chwalili gest Merkel, zostało to odebrane również jako wyborczy wybieg^[20].

Wyróżnienia i nagrody

Mannheimer, mówiący o wyzwoleniu obozu w pobliżu Dachau (2002)

Za swoją pracę Mannheimer otrzymał wiele wyróżnień i nagród^[21]:

• Commandeur dans l’ordre de la Légion d’Honneur^[22]
• Wilhelm-Hoegner-Preis^[23]
• Waldemar-von-Knoeringen-Preis^[c]
• honorowe obywatelstwo miasta Nowy Jiczyn (2009)^[25]
• Oberbayerischer Kulturpreis (2005)^[26]
• Order Zasługi Republiki Federalnej Niemiec^[27]
• Bawarski Order Zasługi^[28]
• Bayerischen Verfassungsmedaille in Gold (Bawarski Medal Konstytucyjny w Złocie)^[28]
• honorowy doktorat Uniwersytetu Ludwika i Maksymiliana w Monachium (2000)^[29]

Rodzina

Matka Mannheimera, Margarethe (Markéta), z domu Gelb, urodziła się 4 kwietnia 1893, natomiast jego ojciec, Jakob Leib, 24 maja 1888 w Myślenicach^[2][30]. Pierwszą żoną Mannheimera, która zginęła w Auschwitz, była Eva Bock. Drugą była Elfriede Eiselt, która w 1964 zmarła na raka. Trzecią żoną Mannheimera była Amerykanka, Grace Franzen (zmarła przed nim), z którą mieszkał nieopodal Monachium. Z drugiego małżeństwa miał córkę, a syna z trzeciego^[10][11].

Uwagi

Przypisy