Michaił Chanżyn

Michaił Wasiljewicz Chanżyn (ur. 17 października 1871 w Samarkandzie, zm. 14 grudnia 1961 w Dżambule) – rosyjski generał, uczestnik I wojny światowej, następnie jeden z dowódców Armii Rosyjskiej adm. Aleksandra Kołczaka i minister w rządzie Kołczaka.

Życiorys

Kariera wojskowa w armii Imperium Rosyjskiego

Z pochodzenia był Kozakiem orenburskim^[1]. W 1893 r. ukończył Michajłowską Szkołę Artylerii, zaś w 1899 r. Michajłowską Akademię Artylerii. W 1905 r. otrzymał stopień pułkownika. Walczył w wojnie rosyjsko-japońskiej, dowodząc baterią^[2]. W 1910 r. otrzymał awans na generała-majora^[2].

Podczas I wojny światowej, w latach 1914-1915 dowodził 19 brygadą artylerii, a następnie, do 1916, 12 dywizją piechoty. W tym samym 1916 został przeniesiony na stanowisko inspektora artylerii 8 armii i Frontu Rumuńskiego i pozostawał na nim do 1917 r., gdy Aleksandr Kiereński, minister wojny w Rządzie Tymczasowym, mianował go polowym inspektorem artylerii przy sztabie głównodowodzącego. W 1917 r. otrzymał awans na generała-lejtenanta^[2].

Udział w wojnie domowej w Rosji

Podczas wojny domowej w Rosji, po wybuchu buntu Korpusu Czechosłowackiego przyłączył się do ruchu białych, tworząc na wezwanie Aleksieja Griszyna-Ałmazowa 3 Korpus Uralski. Dowodził tą jednostką od czerwca 1918 r. do stycznia 1919 r. Korpus jesienią 1918 r. osiągnął stan dwóch dywizji i dwóch brygad, łącznie 5 tys. żołnierzy^[2].

3 stycznia 1919 r., planując generalną ofensywę przeciwko Frontowi Wschodniemu Armii Czerwonej, adm. Aleksandr Kołczak mianował go głównodowodzącym Armii Zachodniej, jednego z trzech wielkich związków operacyjnych w strukturze Armii Rosyjskiej dowodzonej przez Kołczaka. Oprócz utworzonych przez Chanżyna oddziałów weszły do niej również siły kozackie pod dowództwem gen. Piotra Biełowa^[1], łącznie ok. 40 tys. żołnierzy i 197 dział^[3]. Podczas wiosennej ofensywy sił Kołczaka w pierwszej połowie kwietnia 1919 r. Armia Zachodnia pod dowództwem Chanżyna powstrzymała marsz 5 Armii Czerwonej w kierunku Złatousta, a następnie sama przeszła do kontruderzenia. 7 marca jednostki Armii Zachodniej zajęły Bielebiej, 10 marca Birsk, 14 marca - Ufę^[4], skąd 5 Armia, licząca jedynie 11 tys. żołnierzy^[3], się wycofała. 10 kwietnia zajęły Bugulmę. Dotarły dalej, niż przewidywał pierwotny plan ofensywy, w którym Armii Zachodniej polecano dotrzeć do linii Iku^[4]. Pod wrażeniem sukcesów Chanżyna Kołczak zmodyfikował plan dalszych działań, nakazując Armii Rosyjskiej zmuszenie czerwonych do wycofania się na zachód od Wołgi i Kamy. Postąpił tak, chociaż dowódcy na szczeblu korpusów i dywizji ostrzegali, iż żołnierze są zmęczeni forsownym marszem^[4]. Postępując według nowych rozkazów, Chanżyn poprowadził jednostki Armii Zachodniej dalej wzdłuż linii kolejowych z Ufy do Bugurusłanu, z Ufy do Symbirska i w kierunku Czystopola^[5]. Manewr ten całkowicie zaskoczył dowództwo Frontu Wschodniego, które spodziewało się uderzenia na północnym Uralu^[6]. Zdobycie tego ostatniego miasta miało istotne znaczenie strategiczne, rozdzielając Front Wschodni czerwonych na dwie części. Ponadto biali znaleźli się w tym momencie w odległości 80 km od Kazania i Samary oraz 100 km od Symbirska^[5]. Za osiągnięte sukcesy Chanżyn otrzymał stopień generała artylerii^[2]. Sztab Kołczaka był przekonany, że zakończenie ofensywy całkowitym zwycięstwem i zdobyciem Moskwy jest możliwe w ciągu sześciu tygodni^[7].

W odpowiedzi na działania Armii Zachodniej naczelny dowódca Armii Czerwonej Jukums Vācietis przerzucił na pomoc 5 Armii jednostki 1 Armii, dzięki czemu siły czerwonych na tym odcinku frontu osiągnęły liczebność 24 tys. żołnierzy^[8]. Komitet Centralny partii bolszewickiej uznał powstrzymanie ofensywy Kołczaka za najważniejsze zadanie armii i rządu, a na front wschodni skierowano znaczące uzupełnienia, zmobilizowanych do armii robotników. Tym samym przewaga, którą miał Chanżyn nad przeciwnikiem w pierwszym tygodniu operacji, została zredukowana^[8]. Pod koniec kwietnia Armia Czerwona przeszła do kontrofensywy. 28 kwietnia Grupa Manewrowa pod dowództwem Michaiła Frunzego zmusiła Armię Zachodnią do wycofania się z Bugurusłanu. W tym jednak momencie na stronę białych przeszedł płk Awałow, dowodzący u czerwonych 25 dywizją strzelecką. Przekazane przez niego informacje umożliwiły Chanżynowi uniknięcie okrążenia i wycofanie się we względnym porządku za Ik, co nastąpiło 15 maja^[9]. Następnie jednak w Armii Zachodniej nastąpiła panika i upadek dyscypliny^[9]. Oddziały, które pozostały z Armii Zachodniej, cofały się dalej na wschód, tracąc Ufę, a ostatecznie 13 lipca odchodząc ze Złatousta i nie będąc w stanie dłużej bronić Uralu^[10].

Za klęskę ofensywy z Ufy został pozbawiony stanowiska dowódczego (zastąpił go gen. Konstantin Sacharow)^[11]. We wrześniu 1919 r. został ministrem wojny w rządzie Kołczaka, zastępując Aleksieja Budberga^[2]. W grudniu 1919 r. razem z Aleksiejem Łarionowem i Aleksandrem Czerwien-Wodalim przejął faktyczne kierownictwo w rządzie^[12]. Bez powodzenia wszyscy trzej starali się negocjować z mienszewicko-eserowskim Centrum Politycznym, które na początku 1920 r. przejęło władzę nad Irkuckiem i regionem, ostatnimi ziemiami kontrolowanymi jeszcze przez Kołczaka po klęskach pod Omskiem i Krasnojarskiem. Nie udało im się wynegocjować prawa bezpiecznego odejścia wojsk Kołczaka na Daleki Wschód^[13][14]. Chanżynowi, jako jedynemu z trzech polityków kierujących rządem Kołczaka w końcowej fazie jego istnienia, udało się zbiec do Chin^[15].

Emigracja

Osiadł w Harbinie, następnie żył w Dalianie^[2]. W 1927 r. stanął na czele 9 (wschodniego) oddziału Rosyjskiego Związku Ogólnowojskowego. Dwa lata później odszedł z kierownictwa organizacji, nie zgadzając się z przyjętą przez nią taktyką oraz z coraz wyraźniejszym popieraniem przez nią idei narodowosocjalistycznych^[2].

W 1946 r., po zajęciu Mandżurii przez ZSRR, został wspólnie z synem aresztowany przez SMIERSZ^[2]. Skazany na karę łagru z art. 58 radzieckiego kodeksu karnego, więziony w łagrach, następnie w więzieniu w Uchcie, wyszedł na wolność w 1954 r. Resztę życia przeżył na przymusowym osiedleniu w Kazachskiej SRR^[2].

Przypisy

Bibliografia

• Mawdsley E., Wojna domowa w Rosji 1917–1920, Warszawa: Bellona, 2010, ISBN 978-83-11-11638-2.

• J. D. Smele, Civil war in Siberia. The anti-Bolshevik government of Admiral Kolchak 1918-1920, Cambridge University Press, Cambridge 1996, ISBN 9780521029074.