Mierznica czarna

Mierznica czarna
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

jasnotowce

Rodzina

jasnotowate

Rodzaj

mierznica

Gatunek

mierznica czarna

Nazwa systematyczna
Ballota nigra L.
Sp. pl. 2:582. 1753
Zasięg
Mapa zasięgu
Morfologia
Kwiaty

Mierznica czarna (Ballota nigra L.) – gatunek rośliny z rodziny jasnotowatych. Występuje w Afryce Północnej (Algieria, Maroko, Tunezja), całej niemal Europie oraz w Azji Zachodniej,na Kaukazie i Zakaukaziu[3]. W polskiej florze archeofit, pospolicie występujący na całym obszarze. Roślina po zasuszeniu czernieje i stąd pochodzi jej nazwa gatunkowa.

Morfologia

Łodyga[4]
Wyraźnie czterokanciasta, podłużnie prążkowana, ciemnozielona lub czerwonawobrunatna, mniej lub bardziej owłosiona.
Liście
Ulistnienie nakrzyżległe. Liście są szarawozielone, ogonkowe, blaszka jajowata lub okrągła i 2–4 cm szeroka. Brzeg jest nieregularnie karbowany, o nasadzie sercowatej lub klinowatej. Obie powierzchnie liścia pokryte są licznymi białawymi włoskami. Unerwienie jest pierzaste, wyraźne na dolnej powierzchni, lekko zagłębione na górnej[4].
Kwiaty
Zebrane w gęste nibyokółki w kątach liści, na wyraźnych szypułkach. Kwiaty grzbieciste. Mają owłosiony, rurkowato-lejkowaty kielich o 10 wystających nerwach i rynienkowanych podłużnie ząbkach. Ma on długość 8-10 mm, ząbki kielicha 3-4 mm. Jasnoróżowa lub różowo-liliowa korona kwiatu ma długość 13-17 mm. Jej górna warga jest w częściowo owłosiona (owłosienie typu gwiazdkowego).
Owoc
Rozłupki o długości do 2 mm.

Biologia i ekologia

Zmienność

Gatunek zróżnicowany na osiem podgatunków[9]:

  • Ballota nigra subsp. anatolica P.H.Davis - występuje w Turcji i Iranie
  • Ballota nigra subsp. anomala Greuter - rośnie w Grecji
  • Ballota nigra subsp. foetida (Vis.) Hayek - występuje w Europie
  • Ballota nigra subsp. kurdica P.H.Davis - rośnie w Turcji, Iraku i Iranie
  • Ballota nigra subsp. nigra - występuje w całym zasięgu gatunku
  • Ballota nigra subsp. ruderalis (Sw.) Briq. - rośnie w krajach śródziemnomorskich
  • Ballota nigra subsp. sericea (Vandas) Patzak - występuje w Albanii, Macedonii i Grecji
  • Ballota nigra subsp. velutina (Posp.) Patzak - rośnie w Słowenii i Chorwacji

Zastosowanie

Roślina lecznicza

Surowiec zielarski
Ziele mierznicy czarnej (Ballotae nigrae herba) – wysuszone, kwitnące szczyty pędów[4]. Zawiera m.in. olejek eteryczny (o niezbyt przyjemnym zapachu), garbniki, pektyny i kwasy organiczne.
Działanie i zastosowanie
Herbatka z ziela mierznicy czarnej (1 łyżeczkę rozdrobnionego suszu zalać 1 szklanką wrzątku i parzyć pod przykryciem 15-20 minut, przecedzić i w razie konieczności pić 3 razy dziennie po 1/2 szklanki) to dość skuteczny lek, zalecany do stosowania w rozlicznych dolegliwościach nerwicowych i psychicznych – w depresji, stanach lękowych, neurastenii, w bezsenności, ogólnym wyczerpaniu psychicznym. Ponadto także w migrenie, przeziębieniu i grypie (ma bowiem działanie napotne). Zewnętrznie można stosować – jako środek łagodzący bóle reumatyczne i nerwobóle – okłady ze świeżego ziela mierznicy.

Przypisy

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).
  3. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-01-02].
  4. a b c Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4.
  5. Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  6. Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
  7. Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  8. Jerzy Lis, Dariusz Ziaja. Zmiany zasięgu Tritomegas sexmaculatus (Rambur, 1839) (Hemiptera: Heteroptera: Cynidae) w Polsce efektem zmian klimatycznych?. „Nature Journal”. 42, s. 123-128, 2009. Opole: Opole Scientific Society. 
  9. World Checklist of Selected Plant Families [dostęp 2014-01-26].

Bibliografia

  • Jakub Mowszowicz: Flora jesienna. Przewodnik do oznaczania dziko rosnących jesiennych pospolitych roślin zielnych. Warszawa: WSiP, 1986. ISBN 83-02-00607-6.
  • Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Ballota nigra rangemap.png
Distribution of Ballota nigra in the world - information from Ballota nigra page on en.wiki and its external links.
98 Ballota nigra.jpg
Original Description
Bonässla, Ballota nigra L.
Ballota nigra.jpeg
Autor: Kristian Peters -- Fabelfroh 09:09, 21 February 2007 (UTC), Licencja: CC-BY-SA-3.0
Schwarznessel (Ballota nigra)