Mikalojus Daukša

Mikalojus Daukša
Ilustracja
Pomnik Mikalojusa Daukšy w Worniach
Data i miejsce urodzenia1527-1538
Babiany (obecnie dzielnica Kiejdan)
Data i miejsce śmierci13 lub 16 lutego 1613
Wornie (dawniej Miedniki)
Narodowośćlitewska
Dziedzina sztukiliteratura piękna
przekład literacki
Ważne dzieła
  • Kathechizmas
  • Postilla catholicka

Mikalojus Daukša (pol. Mikołaj Dauksza, Dowksza lub Daugsza) herbu Pierzchała[1] (ur. w latach 1527-1538 w Babianach koło Kiejdan[2], zm. 13 lub 16 lutego 1613 w Miednikach[3][4]) – litewski pisarz i tłumacz, jeden z pierwszych humanistów Wielkiego Księstwa Litewskiego, działacz katolicki i twórca litewskiej terminologii teologicznej[1], kanonik miednicki i oficjał żmudzki.

Życiorys

Przypuszczalnie Daukša pobierał nauki w szkole w Wilnie, później zaś podjął studia na którymś z europejskich uniwersytetów, zdobywając wykształcenie i znajomość kilku języków[5]. Zapewne w latach 50. XVI wieku został wyświęcony na kapłana[6]. W latach 70. XVI wieku (w roku 1570[1] lub 1572[6]) został mianowany kanonikiem kapituły katedralnej żmudzkiej i zamieszkał w Miednikach. Był pomocnikiem biskupa żmudzkiego Melchiora Giedroycia[6], w latach 1585-1592 pełniąc funkcję jego oficjała. W latach 1609-1610 administrował całą diecezją żmudzką[1].

Twórczość literacka

Pierwsze wydanie Postilli catholickiej. Edycja wileńska z roku 1599

Katechizm

Jako jeden z pierwszych opowiadał się za rozwojem języka litewskiego jako języka literackiego. Przetłumaczony przez Daukšę Katechizm hiszpańskiego jezuity Jakuba Ledesmy, wydany w roku 1595[7] w Wilnie[6] jako Kathechizmas, jest uznawany za pierwszy litewski druk katolicki[7] i pierwszą książkę w języku litewskim[6] wydaną i wydrukowaną na terenie Wielkiego Księstwa (wcześniejsze druki były wydawane w Prusach)[3].

Jedyny zachowany egzemplarz pierwszego wydania Katechizmu znajduje się w Bibliotece Uniwersytetu Wileńskiego[6]. Dzieło Daukšy przedrukowano trzykrotnie w latach 1886, 1929 i 1995[6][4].

Postylla

Przekład Postylli mniejszej Jakuba Wujka, który ukazał się w Wilnie w roku 1599[6] pod tytułem Postilla catholicka, tái est Ižguldimas ewangeliu kiekwienos nedelos ir szwętes per wissús metús[8], uchodzi za jeden z najcenniejszych zabytków piśmiennictwa starolitewskiego[6]. Tekst przedrukowano w latach 1904, 1909, 1926, 1927, 1929 i 2000[6][4].

Postilla catholicka, napisana w centralnym dialekcie auksztajckim (auksztockim, górnolitewskim), z wpływami narzeczy wschodniego i żmudzkiego[4], poświadcza zarówno wyrazy reliktowe, jak i przestarzałe formy gramatyczne oraz archaizmy morfologiczne języka litewskiego[9][3]. Tekst Daukšy jest poprawnym przekładem, adekwatnym w stosunku do oryginału, charakteryzującym się płynnością i zastosowaniem bogatego zasobu słownictwa[6].

Przedmowa do postylli, napisana odmiennie niż reszta tekstu w języku polskim, stanowi manifest programowy zawierający postulaty zachowania, podtrzymywania i rozwoju języka litewskiego. Po raz pierwszy w Wielkim Księstwie Litewskim wysunięto w niej argumenty językowe, nie zaś historyczne, jako wyznaczniki litewskiej tożsamości:

Nie ziemie obfitością, nie różnością ubiorów, nie wesołością krajów, nie miast i zamków mocnością narody stoją, ale więcej zachowaniem i używaniem języka własnego (...). Język jest (...) matką jedności, ojcem społeczności, państw stróżem[6].
Ganię zaniedbanie a zbrzydzenie i niemal odrzucenie języka naszego właśnie litewskiego. Naostatek, bych nie miał inszej i wy wszyscy z tych ksiąg na litewski język przełożonych pomocy i pożytku, dosyć mi będzie na tem, że tą jakążkolwiek małą pracą moją, jak mniemam i żądam, dam powód i pochop naszym ku języka ojczystego zamiłowaniu, zachowaniu i rozkrzewieniu[10].

Przypisy

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Daukša Postilė 1599.jpg
Titulinis leidinio puslapis
DauksaMikalojus.JPG
Varniai, Mikalojus Daukša, Lithuania