Mistrz Bertram
Mistrz Bertram z Minden – (niem. Meister Bertram von Minden, ur. 1340 – zm. 1414/15), malarz reprezentujący sztukę gotycką w północnych Niemczech. Dzieła artysty, których większość wchodzi w skład zbiorów hamburskiej Kunsthalle należą do wczesnej odmiany stylu, który objął sztukę większości krajów Europy, zwanego stylem pięknym.
Życiorys
Podobnie jak w przypadku większości artystów średniowiecznych, o Mistrzu Bertramie wiemy stosunkowo niewiele. Wszystko co wiemy, zawdzięczamy analizie danych źródłowych. Krótko, ale treściwie mówią o nim zachowane informacje z kroniki miejskiej Hamburga: Anno 1383 wort de tafel des hogen altares tho S. Peter tho Hamborch gemaket, hetede mester Bertram zvan Mynden – wynika z tego, iż twórca najważniejszego jego dzieła, retabulum ołtarza głównego z kościoła Św. Piotra w Hamburgu pochodził z Minden w Westfalii. Na podstawie innych danych źródłowych, dowiadujemy się o relacjach artysty z inteligencją hamburskiego środowiska mieszczańskiego. Otóż fundatorami byli Wilhelm Horborch, uczony, pochodzący ze starej hamburskiej rodziny rajców, brat Wilhelma, Bertram Horborch – imiennik artysty był w latach 1366-1396 burmistrzem miasta. Tenże utrzymywał silne kontakty z cesarzem i królem Czech Karol IV i z papieżem w Awinionie. Liczne analogie stylowe dzieł artysty z malarstwem czeskim doby Luksemburgów sugerują, iż Mistrz Bertram (po raz pierwszy wspomniany w aktach hamburskich w 1367) spędził pewien czas w Pradze, która w dobie panowania Karola IV stała się jednym z najważniejszych ośrodków artystycznych w Europie. Ponadto miasta portowe pobrzeża Morza Północnego i Bałtyckiego (Brema, Hamburg, Lubeka) pełniły ważną rolę polityczną i kulturalną.
Twórczość
Mistrz Bertram podobnie jak Brat Francke reprezentuje gotyckie malarstwo tablicowe, które w środowisku czeskim zaczynało odgrywać coraz większą rolę (Mistrz z Vyzsego Brodu, Mistrz Teodoryk). Ważnym czynnikiem, który ukształtował styl Bertrama był uniwersalizm stylu Mistrza Teodoryka na terenie nie tylko Czech, ale także w północnych i środkowych krajach Rzeszy. Nieobca mu była również twórczość działającego w Dortmunddzie Konrada von Soest czy malarzy wywodzących się z wówczas prężnie działającego środowiska kolońskiego. Malował obrazy do retabulów ołtarzowych. Poszczególne obrazy wyróżniają się klarowną i zwartą kompozycją (m.in. dzięki ograniczeniu liczby postaci do głównych bohaterów poszczególnych wątków), miękkim światłocieniowym modelunkiem szat, przewaga waloru nad linią, konturem (jest to recepcja czeskiego malarstwa), równowagą między elementami krajobrazowymi i figuralnymi a tłem. Choć malował tradycyjne gotyckie złote tła, w jego obrazach widać dążenie do przestrzenności kompozycji, w sposób delikatny i zrównoważony wprowadzał motywy pejzażowe i architektoniczne ujmując je w silnym skrócie. Poszczególne wątki narracyjne cechuje nastrój głębokiego liryzmu.
Dzieła
Przypisuje się Mistrzowi Bertramowi i jego warsztatowi następujące dzieła:
- Cykl obrazów Ołtarza z kościoła Św. Piotra w Hamburgu) – 24 sceny z Genesis oraz z dzieciństwa Chrystusa. Całe retabulum zostało wykonane w latach 1379-1393 – jest to wielki tryptyk pełniący funkcję ołtarza głównego hamburskiej fary. W 1793 ołtarz został przeniesiony do miejscowości Grabow (stąd w literaturze występuje również nazwa Ołtarz Grabowski, niem. Grabower Altar). Odkryty w 1900 i doceniony przez malarza, dyrektora hamburskiego Kunstalle Alfreda Lichtwarka został przeniesiony do zbiorów tego muzeum. Po otwarciu skrzydeł widoczne są liczne rzeźbione figury świętych, oraz scena Ukrzyżowania Chrystusa.
- Ołtarz pasyjny z kościoła Św. Jana w Hamburgu (obecnie w zbiorach Niedersächsisches Landesmuseum w Hanowerze zawierający skrzydła z 16 scenami z Pasji Chrystusa.
- Ołtarz z Hervestehude (ok. 1385, Kunsthalle Hamburg)
- Ołtarz z Buxtehude (ok. 1410, Kunsthalle Hamburg).
Dwa ostatnie dzieła były w starszej literaturze identyfikowane z Mistrzem. Jednak różnice w cechach stylistycznych sugerują udział warsztatu działającego przy artyście.
Bibliografia
- Alfred Lichtwark: Meister Bertram Hamburg 1905.
- Uwe Schneede (red.): Goldgrund und Himmelslicht. Die Kunst des Mittelalters in Hamburg. [Katalog zbiorów Kunsthalle w Hamburgu], Hamburg 1999.
- Andrzej Dulewicz: Encyklopedia sztuki niemieckiej, Warszawa 2002
- Ehrenfried Kluckert: Malarstwo gotyckie [w.] Rolf Toman (red.) Gotyk – architektura, rzeźba, malarstwo. Köln 1998.
- Anna Eorsi: Gotyk Międzynarodowy. Warszawa 1985
- Renate Krüger W kręgu sztuki. Dawne niemieckie malarstwo tablicowe, wyd. Arkady. Warszawa 1978
Linki zewnętrzne
Media użyte na tej stronie
Zweifacher Wandelaltar