Moriz Seeler

Moriz Seeler

Prawdziwe imię i nazwisko	Moritz Seeler
Data i miejsce urodzenia	1 marca 1896 Greifenberg in Pommern
Data i miejsce śmierci	8 września 1942 Ryga
Zawód	pisarz poeta producent filmowy

Moriz Seeler, właśc. Moritz Seeler^[1] (ur. 1 marca 1896 w Greifenberg in Pommern, zm. 8 września 1942 w Rydze lub Theresienstadt) – poeta, pisarz, producent filmowy, twórca awangardowego teatru berlińskiego oraz ofiara holocaustu. Był narodowości niemieckiej, żydowskiego pochodzenia.

Życie i twórczość

M. Seeler był absolwentem Królewskiego Gimnazjum im. Fryderyka Wilhelma (niem.) Königlichen Friedrich-Wilhelm-Gymnasium w Greifenbergu (dziś: Gryfice). W latach 1915-1916 brał udział w walkach I wojny światowej^[1][2].

Rejestr matur nr 735 z 1915 r.

W 1916 r. rodzina Seelerów przeprowadziła się do Berlina. Zamieszkali przy Brandenburgische Straße 36. W latach 1917-1918 M. Seeler opublikował swoje pierwsze wiersze i artykuły na łamach „Młodych Niemców” (niem.) „Das junge Deutschland”, „Młodej sztuki” (niem.) „Die junge Kunst” oraz „Ognistego jeźdźca” (niem.) „Der Feuerreiter”^[1]. Jego pierwszy tomik poezji – Dem Hirtenknaben (Pastuszek) został wydany w 1919 r. Drugi ukazał się na dwa lata przed wybuchem II wojny światowej pod tytułem Die Flut (Powódź)^[2].

Znany, jako założyciel awangardowego teatru berlińskiego „Młoda Scena” (niem.) „Junge Bühne”, który rozpoczął działalność wiosną 1922 r. Teatr nie posiadał własnej sceny i stałego zespołu aktorskiego. Sztuki swoje wystawiali dzięki uprzejmości dużych teatrów berlińskich w niedziele, w godzinach porannych^[1][2]. Współtwórcami awangardowego środowiska teatralnego m.in. byli: Berthold Viertel, Karlheinz Martin, Leopold Jessner i Berthold Brecht^[2]. „Młoda Scena” działała do 1930 r. wywołując wiele skandali, które przyciągały rzesze mieszkańców Berlina^[1].

Tablica upamiętniająca na Brandenburgische Straße 36 w Berlinie

Aleja Moriza Seelera w Wiedniu

W 1927 r. M. Seeler odniósł sukces, jako współautor libretta Friedricha Hollaendera w rewii kabaretowej Z nami w obrębie Kościoła Pamięci (niem.) Bei uns um die Gedächtniskirche rum. W kilka miesięcy później zainteresował się kinematografią i nowymi możliwościami przekazu. W czerwcu 1929 r. został współzałożycielem (razem z Robertem Siodmakiem i Edgarem G. Ulmerem) berlińskiego studia filmowego – „Filmstudio 1929”. Efektem jego zainteresowań była m.in. produkcja (wespół z Heinrichem Nebenzahlemem) półdokumentalnego filmu pt. Ludzie w niedzielę (niem.) Menschen am Sonntag, w reż. Roberta Siodmaka, ukazującego życie Niemców w Republice Weimarskiej^[3][1][2].

W latach 30. XX w. M. Seeler był zaangażowany w pracę na rzecz Żydowskiego Towarzystwa Kulturalnego „Zagłębie Ruhry” (niem.) Jûdischen Kulturbund „Rhein-Ruhr”^[2]. W tym czasie odbywał liczne podróże do Pragi i Wiednia, aby ponownie wrócić do Berlina. W listopadzie 1938 r. poeta został uwięziony przez nazistów i osadzony w obozie koncentracyjnym z uwagi na swoje żydowskie pochodzenie. Dzięki staraniom swoich przyjaciół – po kilku tygodniach przymusowego aresztu i pracy został uwolniony^[1][2]. M. Seeler posiadał administracyjny zakaz pobytu czasowego i stałego w Berlinie. Do 1942 r. ukrywał się w berlińskich mieszkaniach, m.in. przy Mommsenstraße 53 i Joachimsthaler Straße 15. Pomoc poecie okazali: Izolda Kauffmann i Michael Piel (tancerze Opery Państwowej) oraz pisarz August Scholtis^[4].

Ponownie aresztowany został skierowany do prac przy przeładunku węgla. 15 sierpnia 1942 r. został deportowany do jednego z trzech gett w Rydze (Łotwa)^[2]. Prawdopodobnie został zamordowany w obozie koncentracyjnym w Theresienstadt (Protektorat Czech i Moraw) – 8 września 1942 r., gdzie został przeniesiony^[1], choć istnieje pogląd, że mord nastąpił w ryskim getcie^[2]. W 1998 r. została wydana książka Güntera Elbina pt. Am Sonntag in die Matinee... (W niedzielny poranek...), poświęcona Morizowi Seelerowi^[2]. Autor publikacji na podstawie własnych poszukiwań ustalił, że śmierć poety nastąpiła w czasie transportu do Rygi^[4].

W październiku 2000 r. na fasadzie berlińskiej kamienicy przy Brandenburgische Straße 36 (Charlottenburg-Wilmersdorf), w której mieszkał M. Seeler (od 1916 r. do poł. lat 20. XX w.) została odsłonięta tablica upamiętniająca. Na kamiennej inskrypcji jest m.in. napisane: (niem.) Jüdischer dichter, filmproduzent und theaterleiter der „Junge Bühne” (pol.) Żydowski poeta, producent filmowy i reżyser teatralny „Młodej Sceny”. We wrześniu 2002 r., w innej dzielnicy Berlina (Treptow-Köpenick) jedną z ulic nazwano – Moriz-Seeler-Straße. W Wiedniu natomiast (od 1969 r.) jedna z alei nosi nazwę – Moritz-Seeler-Gasse^[1].

Przypisy

Bibliografia

Opracowania prasowe

• Jarząb W., Korona dobrego imienia, [w:] „Gryfickie Echa”, z dn. 6 września 2007 r., Gryfice 2007.
• Jarząb W., 10 i pół marki, [w:] „Gryfickie Echa”, z dn. 13 lipca 2006 r., Gryfice 2006.

Opracowania online

• filmportal.de, Menschen am Sonntag (niem.) [dostęp 2011-06-27].
• Hochholdinger-Reiterer B., Rezensionen: Günther Elbin: Am Sonntag in die Matinee. Moriz Seeler und die Junge Bühne. Eine Spurensuche (niem.), [dostęp 2011-01-11].