Muchołówka szara

Muchołówka szara
Muscicapa striata[1]
(Pallas, 1764)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

wróblowe

Podrząd

śpiewające

Rodzina

muchołówkowate

Podrodzina

muchołówki

Plemię

Muscicapini

Rodzaj

Muscicapa

Gatunek

muchołówka szara

Synonimy
  • Motacilla striata Pallas, 1764[2]
Podgatunki
  • M. s. striata (Pallas, 1764)
  • M. s. inexpectata Dementiev, 1932
  • M. s. neumanni Poche, 1904
  • M. s. sarudnyi Snigirewski, 1928
  • M. s. mongola Portenko, 1955
  • M. s. balearica von Jordans, 1913
  • M. s. tyrrhenica Schiebel, 1910
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]
Status iucn3.1 LC pl.svg
Zasięg występowania
Mapa występowania

     lęgowiska

     przeloty

     zimowiska

Muchołówka szara[4] (Muscicapa striata) – gatunek małego ptaka wędrownego z rodziny muchołówkowatych (Muscicapidae).

Systematyka

Wyróżniono kilka podgatunków M. striata[2][5]:

Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) wyodrębnia podgatunki tyrrhenica i balearica do osobnego gatunku Muscicapa tyrrhenica[5].

Występowanie

W sezonie lęgowym zamieszkuje prawie całą Europę, zachodnią i środkową Azję oraz północno-zachodnie krańce Afryki, od Oceanu Atlantyckiego po środkową Syberię. Wędrowny, migruje na duże odległości ze względu na pokarm. Zimuje w Afryce Subsaharyjskiej – od wybrzeży Afryki Zachodniej i obszarów na północ od równika po południowe krańce kontynentu. Przeloty od kwietnia do maja i od sierpnia do września.

W Polsce średnio liczny ptak lęgowy w całej niżowej części kraju od kwietnia do września, rzadko spotykany jedynie w górach (do 1100 m n.p.m.). Największe zagęszczenie notuje się w starych parkach i zadrzewieniach osiedli ludzkich. W pierwotnej części Puszczy Białowieskiej wynosi ono od dziesiątych części jedności do ok. 2,5 pary lęgowej na 10 ha powierzchni, w zagospodarowanych lasach 5–10 par, a w starych poznańskich parkach nawet do 7 par na 10 ha[6]. Liczniejsze obserwacje notuje się jesienią na Wybrzeżu, choć nawet wtedy nie tworzą większych koncentracji, a jedynie małe rodzinne stadka. Ostatnie muchołówki odlatują w październiku i nie podejmują prób zimowania w kraju.

Charakterystyka

Wygląd zewnętrzny

Muchołówkę szarą często można spotkać na czatowaniu w eksponowanym miejscu w terenie
Muchołówka szara w typowym dla tego gatunku środowisku

Największa z europejskich muchołówek. Obie płci ubarwione jednakowo – oliwkowoszare lub brudnoszare. Samca można wyróżnić tylko po śpiewie. Upierzenie na wierzchu ciała, skrzydłach i ogonie szarobrązowe, bez białego lusterka na skrzydle. Czoło, kark, pierś i wierzch głowy ciemno kreskowane, czasem nastroszone. Spód ciała brudnobiały z ciemnym kreskowaniem, na bokach brązowawy. Oczy czarne, dziób dość długi, matowy brązowoszary. Przy podstawie dzioba na krawędzi jamy ustnej znajdują się szczeciniaste piórka. Nogi są słabe i dość krótkie, służąc głównie do siadania. Młode wyglądają podobnie jak dorosłe, ale mają bardziej beżowy wierzch głowy, żółtawo nakrapiany wierzch ciała (przypominają łuski) przed pierwszym pierzeniem i blado nakrapiany (a nie kreskowany) spód.

W porównaniu z wróblem ma smuklejszą budowę ciała, wielkości rudzika. Ma zaokrąglone skrzydła i dość długi ogon.

Rozmiary

długość ciała
ok. 14 cm,
rozpiętość skrzydeł
ok. 23–25 cm,
długość skrzydła złożonego
8,5–9,1 cm,
długość ogona
6 cm.

Masa ciała

ok. 15–18 g

Głos

Odzywa się rzadko i cicho, toteż nie jest ptakiem dobrze znanym. Śpiew to krótki, powolny szczebiot, złożony z jedno- i dwusylabowych wysokich, syczących, szorstkich i skrzypiących tonów – „ci ci sri criu tsr” bez strofek. Głos wabiący: ciche proste „pst pst” lub niewyraźne, szorstkie „tik tik” i zaniepokojony: ostre „tk” lub „cek”. Odgłosy te jednak nie budzą uwagi. Po opuszczeniu gniazda młode wydają ciche „cip cip”.

Zachowanie

Polując na owady, przesiaduje w punkcie obserwacyjnym (przez większość dnia), tzw. czatowni z dobrym widokiem na okolicę, w charakterystycznej wyprostowanej pozycji. Często „dyga”, strzepuje skrzydłami i ogonem. Zazwyczaj dany ptak ma kilka ulubionych miejsc, wśród których są bezlistne gałązki, płoty, paliki, słupy elektryczne, druty itp. Nie prowadzi skrytego trybu życia, choć w lesie, gdy spokojnie siedzi na gałęzi, jest trudna do zauważenia, bo zlewa się z cienistym otoczeniem. Uwagę zwraca śpiewem i wabieniem lub zwinnym lotem w pogoni za owadami, a czasem tylko pozostawionym gniazdem. To świetny lotnik. W przeciwieństwie do większości ptaków, przed odlotem na zimowiska nie gromadzi rezerw tłuszczu, ale poluje w trakcie migracji. Muchołówki szare wędrują nocą, pojedynczo lub w grupkach rodzinnych.

Długość życia

W niewoli odnotowano długość życia 11,8 roku[7].

Środowisko

Obrzeża prześwietlonych lasów, polany, stare parki, sady i ogrody z krzewami obok otwartych przestrzeni (podobnych siedlisk szukają w czasie migracji). Pierwotnie muchołówki szare zamieszkiwały głównie stare, przerzedzone drzewostany, zwłaszcza nadrzeczne. Obecnie spotykane w prawie wszystkich typach lasów, zwłaszcza na ich obrzeżach, oraz w zadrzewieniach śródpolnych i w pobliżu osad ludzkich, w parkach miejskich i podmiejskich, ogrodach, cmentarzach, alejach drzew. Zimuje w lasach akacjowych i ciernistych zaroślach. Nie przylatuje do karmnika. W Europie najczęściej spotykana na terenach rolnych i w obrębie zabudowań.

Pożywienie

Głównym pokarmem muchołówki są muchówki

Owady, przeważnie muchówki, błonkówki, a rzadziej motyle, chrząszcze i ważki. Czatuje na ofiary siedząc na wyeksponowanym miejscu, w pozycji niemal pionowej. Po dostrzeżeniu owada zrywa się do krótkiego, zwinnego lotu i chwyta go kłapnięciem dzioba, po czym wzlatuje i powraca na to samo miejsce (stąd wzięła się nazwa ptaka). Może również zbierać owady z liści, zawisając w powietrzu, oraz z ziemi. Przed połknięciem często odłamuje im skrzydła. Jesienią i latem zjada też jagody, ale w przeciwieństwie do innych muchołówek mięsistymi owocami żywi się rzadko. W czasie chłodnych dni zmienia się jej rytm życia – poszukuje pokarmu w koronach drzew i zbiera martwe owady z ziemi.
Specjalizacja do chwytania owadów w locie objawia się przez szeroki u podstawy dziób, który powiększają dodatkowo długie szczecinki wyrastające z górnej szczęki.

Lęgi

Jaja muchołówki szarej
Młode muchołówki szare w gnieździe
Karmienie podlota
Cuculus canorus canorus + Muscicapa striata

Na lęgowiska wraca pod koniec kwietnia i w maju. W ciągu roku wyprowadza jeden lub dwa lęgi: pierwszy w maju, a ewentualny drugi w czerwcu. Okres lęgowy kończy się najpóźniej w lipcu.

Toki

Samiec wabi samicę zaczynając swą pieśń na wzniesionych elementach terenu. Pary są monogamiczne.

Gniazdo

Półotwarte, płytkie dziuple i rozwidlenia grubszych konarów lub wnęki, krokwie i zakamarki budynków, zazwyczaj do wysokości 3 m budowane. Może być osadzone na belce stropowej dachu, okiennicy, w płytkiej wnęce muru, półjaskiniach, za pnącymi roślinami lub szczelinie, sęku, pnia drzewnego. Solidne gniazdo, o kształcie czarki, jest budowane przez samicę, wite ze źdźbeł, mchu, porostów, korzonków, piórek i włosia, kawałków sznurka znalezionego w okolicy, spojone pajęczynami. Wyścielenie składa się z piór i włosia. Korzysta także z półotwartych skrzynek lęgowych (powinny być jednak zabezpieczone siatką ogrodzeniową, aby sroka lub inny krukowaty nie zrabowały lęgu). Rzadko może też być ulokowane w rozwidleniach gałęzi.

Jaja

Samica składa zwykle 4–5 jaj, bladoniebieskich lub zielonkawych z rdzawymi i brązowymi plamkami. Wysiadywanie trwa 12–14 dni i przeważnie jest wykonywane przez samicę. Pomoc samca w tym względzie jest sporadyczna. W tym czasie może on jednak dokarmiać przyszłą matkę. Zdarza się, że pada ofiarą pasożyta lęgowego jakim jest kukułka. Drugi lęg przypada na czerwiec lub początek lipca. Wykorzystywane jest zwykle poprzednie gniazdo.

Pisklęta

Młode opuszczają gniazdo po 12–16 dniach. Przez ok. tydzień lub dwa są jeszcze karmione przez rodziców (samiec dołącza do wychowywania młodych), próbują też same łowić przelatujące owady, nie podrywając się z gałęzi. Aż do odlotu na zimowiska nie są przeganiane z rewiru przez rodziców, ale karmione przez nich.

Status i ochrona

IUCN uznaje muchołówkę szarą za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, wstępnie obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, mieści się w przedziale 54–84 miliony dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy[3].

W Polsce muchołówka szara objęta jest ścisłą ochroną gatunkową[8]. Na Czerwonej liście ptaków Polski została sklasyfikowana jako gatunek najmniejszej troski (LC)[9]. Według szacunków Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych, w latach 2013–2018 krajowa populacja muchołówki szarej liczyła 216–310 tysięcy par lęgowych[10].

Patrząc na potrzeby człowieka, muchołówka szara jest korzystnym ptakiem, bo eliminuje wysoką liczbę dwuskrzydłych.

Zobacz też

Przypisy

  1. Muscicapa striata, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
  2. a b Taylor, B.: Spotted Flycatcher (Muscicapa striata). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions, Barcelona, 2020. [dostęp 2020-04-12].
  3. a b Muscicapa striata, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
  4. a b c Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Muscicapini Fleming,J, 1822 (wersja: 2019-10-12). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-04-12].
  5. a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Chats, Old World flycatchers. IOC World Bird List (v10.1). [dostęp 2020-04-12]. (ang.).
  6. Marcin Karetta: Atlas ptaków. Pascal, 2010. ISBN 978-83-7513-655-5.
  7. Spotted flycatcher (Muscicapa striata) longevity, ageing, and life history. The Animal Ageing and Longevity Database. [dostęp 2014-01-19].
  8. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
  9. Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
  10. Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019. 

Bibliografia

  • Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany, PTPP "pro Natura", Wrocław 2003, ISBN 83-919626-1-X, s. 667–668
  • Andrzej Kruszewicz, Ptaki Polski. T. 2, Warszawa: Multico, 2005, s. 125–127, ISBN 83-7073-360-3, ISBN 978-83-7073-360-5, OCLC 749713075.
  • Ptaki Europy. Przewodnik ilustrowany, Paul Sterry, Richard Allen (ilust.), Emil Gola (tłum.), Warszawa: Świat Książki, 2003, s. 348, ISBN 83-7311-826-8, OCLC 749151835.
  • Lars Jonsson, Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego, Magnus Ullman i inni, wyd. Wyd. 3, Warszawa: Muza SA, 2006, s. 458, ISBN 83-7319-927-6, OCLC 749649489.
  • Dariusz Graszka-Petrykowski: Ptaki. Profesjonalny przewodnik dla początkujących obserwatorów, Klub dla Ciebie, Warszawa 2005, ISBN 83-7404-128-5, s. 234–235
  • Peter Hayman, Rob Hume: Rozpoznawanie ptaków, Muza SA, Warszawa 2005, ISBN 83-7319-639-0, s. 219
  • Pavel Vasak: Ptaki leśne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-28-X.
  • Klaus Richarz: Ptaki – Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Status iucn3.1 LC pl.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY 2.5
Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Cuculus canorus canorus MHNT.ZOO.2010.11.150.43.jpg
Autor: , Licencja: CC BY-SA 4.0
Egg of common cuckoo ssp. Canorus in a clutch of spotted flycatcher ; collection of Jacques Perrin de Brichambaut.
Psik.jpg
Autor: Michał Matyjasik z Poland, Licencja: CC BY-SA 2.0
Muchołówka szara / Muscicapa striata / Spotted Flycatcher
Psik
SpottedFlycatcheronfence.jpg
Autor: Andrew Easton, Licencja: Attribution
Grauschnäpper (Muscicapa striata)
Muscicapa striata nest.jpg
Autor: Sogning, Licencja: CC BY-SA 4.0

Reir med egg av Grå-flugesnappar

English: Muscicapa striata nest, picture taken by the Sognefjord
Mucholowka.jpg
Autor: Piotr Tadeusz, Licencja: CC BY 3.0
Muchołówka szara w hiszpańskim lesie.
Papamosques gris 01 (Muscicapa striata).jpg
Autor: Dave Hamster, Licencja: CC BY 2.0
Spotted Flycatcher Muscicapa striata, Pumpsaint, Carmarthenshire, Wales
Muscicapa striata-feeding-Ejdzej2006.jpg
Autor: Ejdzej, Licencja: CC BY-SA 3.0
Muscicapa striata: the young one still requires feeding. August 2006, Kręgi Nowe, Poland
Grauschnäpper.jpg
Muchołówka szara
MuscicapaStriataIUCN2019-3.png
Autor: SanoAK: Alexander Kürthy, Licencja: CC BY-SA 4.0
Distribution map of Spotted Flycatcher Muscicapa striata according to IUCN version 2019.3; key:
Legend: Extant, breeding (#00FF00), Extant, passage (#00FFFF), Extant, non-breeding (#007FFF)