Mury obronne w Olsztynie

mury obronne Olsztyna
	nr rej. O/58 z 17.09.1957
Państwo	Polska
Miejscowość	Olsztyn
Typ budynku	mur miejski
Styl architektoniczny	gotyk
Rozpoczęcie budowy	XIV wiek
Ważniejsze przebudowy	XV wiek
brak współrzędnych

Mury obronne Olsztyna – ciąg średniowiecznych murów miejskich powstałych między XIV a XVI wiekiem w Olsztynie, który zamykał pierścieniem obecne Stare Miasto i Zamek Kapituły Warmińskiej. Do dziś zachowały się fragmenty murów obronnych, częściowo zrekonstruowane. Razem z Wysoką Bramą stanowią pozostałość dawnego systemu obronnego miasta.

Historia

Po założeniu Olsztyna w roku 1353 miasto i zamek otoczono wspólnym pierścieniem obronnym, zapewne początkowo ziemnym, a następnie murowanym. W roku 1378 miasto zwiększyło się o dzielnicę północną i w takim kształcie przetrwało do XIX wieku. Dogodne położenie miasta w zakolu Łyny sprawiło, że więcej niż połowa murów miejskich dodatkowo otoczona była biegiem rzeki. Pozostałą część chroniła fosa o szerokości 30–40 metrów, nawadniana wodą z Łyny.

Wejście do miasta zapewniały dwie bramy: Górna (zwana Wysoką) oraz Dolna. Dodatkowo przy zamku istniała Furta Młyńska, w XVIII wieku przerobiona na bramę. Na całej długości umieszczonych było kilkanaście baszt, początkowo tylko prostokątnych i otwartych do wewnątrz (łupinowych), później cylindrycznych. Baszty nie były rozmieszczone regularnie, jak to bywało w miastach krzyżackich, lecz zagęszczone w zależności od możliwości obronnych odcinka murów.

Początkowo miejskie mury miały chronić Olsztyn przed najazdami Litwinów, którzy w XIV wieku zapuszczali się na tereny południowej Warmii poprzez puszczę galindzką (1354, 1356). W wieku XV miasto było kilkukrotnie oblegane w trakcie wojen polsko-krzyżackich. Zwłaszcza dotkliwych zniszczeń doznało w czasie wojny głodowej (1414), trzynastoletniej (1454-1466) oraz popiej (1478). Po tych doświadczeniach, pod koniec XV wieku, miasto zostało wzmocnione przez mieszczan zmodernizowanym systemem obronnym, który umożliwił skuteczną obronę Olsztyna przez Mikołaja Kopernika w czasie wojny pruskiej (1521).

Od XVIII wieku zaniedbywane mury straciły swoje znaczenie obronne i były stopniowo rozbierane przez mieszkańców, a cegły i kamienie wykorzystywane w budownictwie. Jednak na wielu odcinkach do murów dobudowano drewniane tzw. „budy”, w których mieszkali biedniejsi mieszkańcy lub które służyły jako spichrze czy budynki gospodarcze. Dzięki temu do dziś przetrwało sporo odcinków średniowiecznych murów.

Z zachowanych fragmentów wynika, że mury miały około 1,2 do 1,5 metra grubości, zbudowane były z cegieł lub częściowo wewnątrz z kamieni. Mogły mieć wysokość około 5-6 metrów licząc od strony miasta. Zachowane pozostałości pochodzą zapewne z czasów odbudowy miasta w ostatniej ćwierci XV wieku.

Na początku XXI wieku cześć murów została zabezpieczona i poddana renowacji.

Lokalizacja

Najwięcej odcinków zachowało się przy ulicach: Okopowej (trzy dobrze zachowane odcinki między zamkiem a „Basztą”), Kołłątaja (odcinek na którym stoją domy), Bolesława Chrobrego (dwa długie odcinki jako zewnętrzne ściany domów, zbudowanych na miejscu dawnych „bud”), dwa przy katedrze (mur wewnętrzny i zewnętrzny, zrekonstruowana baszta) oraz fragment w parku zamkowym przy Targu Rybnym (w pobliżu dawnej Bramy Młyńskiej). Dodatkowo kilka fragmentów zachowało się przy samym Zamku.