Mychajło Johansen

Majk Johansen Majk Johansen
Imię i nazwisko	Mychajło Gerwasijowycz Johansen
Data i miejsce urodzenia	28 października 1896 Charków, gubernia charkowska, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	27 października 1937 Kijów, ZSRR
Narodowość	ukraińska
Język	ukraiński
Dziedzina sztuki	poeta, prozaik, tłumacz

Majk Johansen, koniec lat 20. XX w.

Mychajło Majk Johansen, ukr. Михайло (Майк) Гервасійович Йогансен, (ur. 28 października 1896 w Charkowie, zm. 27 października 1937 w Kijowie) – ukraiński poeta, prozaik, tłumacz, teoretyk literatury, językoznawca. Jeden z przedstawicieli rozstrzelanego odrodzenia.

Życiorys

Dobre wykształcenie (gimnazjum, a następnie Uniwersytet Charkowski) zapewnił mu ojciec – wywodzący się ze szwedzkiej rodziny nauczyciel niemieckiego (inne źródła mówią o pochodzeniu norweskim), uchodźca z Łotwy. Wykształcenie filologiczne Johansen zwieńczył doktoratem na katedrze językoznawstwa Uniwersytetu Charkowskiego. W momencie zakończenia Uniwersytetu znał grekę i łacinę, angielski, niemiecki, włoski, hiszpański, francuski, uczył się języków skandynawskich i słowiańskich. Był utalentowanym lingwistą, co nie przeszkadzało mu rozwijać talentów technicznych oraz sportowych.

Polityka prowadzona przez Denikina w 1919 r. oraz okrucieństwa dokonywane przez oddziały Murawiowa doprowadziły do przełomu w światopoglądzie Johansena. Odtąd poeta zaczyna pisać wyłącznie w języku ukraińskim i deklaruje się jako marksista. Około 1920 r. wiąże się z Wasylem Ellanem-Błakytnym, Mykołą Chwylowym, Pawło Tyczyną, Wołodymyrem Sosiurą i innymi młodymi charkowskimi pisarzami – tworzy razem z nimi manifesty „ukraińskiej literatury proletariackiej”, almanachy Szlachy mystectwa i Literaturnyj jarmarok, zbiorek Żowteń, pierwszą organizację ukraińskich pisarzy proletariackich – Hart (1922). Od 1925 r. staje się jednym ze współfundatorów WAPLITE (Wilna Akademija Prołetarśkoji Literatury), za działalność w której ciężko później odpokutuje. Po likwidacji WAPLITE Johansen staje na czele Techno-mystećkoji Hrupy-A, którą stworzył wraz z Jurijem Smołyczem i Ołeksą Slisarenką, gromadzącej pisarzy, którzy opuścili WAPLITE. Swoje utwory – łącznie w ciągu 17 lat aktywności literackiej wydał 8 tomików wierszy, 10 książek prozatorskich, 4 książki dla dzieci oraz 2 prace literaturoznawcze. Publikuje w czasopiśmie Uniwersalnyj Żurnal (ukr. Універсальний журнал).

18 sierpnia 1937 r. Johansen, który nigdy nie dążył do tego, by być działaczem politycznym, został aresztowany przez NKWD pod zarzutem terrorystycznej konspiracji rzekomo prowadzonej od 1932 r. i przygotowania powstania przeciw władzy sowieckiej. Jego sprawę sprokurował Połowecki, a zatwierdził wicenaczelnik charkowskiej NKWD Reichman. Wyrok śmierci ogłoszono na zamkniętym posiedzeniu Wojskowego Kolegium Sądu Najwyższego ZSRR 26 października. Dzień później został rozstrzelany, a jego majątek skonfiskowany. Symboliczna mogiła pisarza znajduje się na Cmentarzu Łukianiwskim w Kijowie.

Twórczość

W 1921 roku zaczęto drukować Johansena. Wtedy w zbiorku Na społoch (ukr. На сполох) pojawiła się jego poezja. Również wówczas wyszła jego pierwsza książka z poezją D’hori (ukr. Д’горі (Wseukrlitkom, Charków 1921, 24 str.). Debiutował jako ukształtowany poeta, pisząc w manierze romantycznej. Los dał temu samodzielnemu mistrzowi niewiele czasu dla nabrania literackiej pewności siebie. Przeczuwając to, poeta intensywnie pracował i zdążył pozostawić po sobie siedem zbiorków poezji. Oprócz D’hori, następujące: Rewolucija (1923), Krokoweje kolo (1923), Prolog do komuny (1924), Dorobok (1924), Jasen (1929), Poeziji (1933) [ukr. Революція (1923), Кроковеє коло (1923) Пролог до комуни (1924), Доробок (1924), Ясен (1929), Поезії (1933). Jednocześnie intensywnie pracował w dziedzinie prozy – napisał zbiór opowiadań 17 Chwylyn) (ukr. 17 хвилин), a także powieści, z których jedynie urywki pojawiły się w czasopismach (Afryka, A. A. i inne). W prozie Johansen zapisał się jako eksperymentator. W swoim utworze Podróż doktora Leonarda do Slobożańskij Szwajcariji (1928), połączył w urzekającą całość przygodę, humor, lirykę, esej i niezrównany pejzaż ziemi donieckiej. Również jako teoretyk literatury pozostawił po sobie interesujący dorobek (Elementarni zakony wersyfikaciji; Jak buduwaty opowidanija). Jako krytyk literacki i lingwista, Johansen był obecny we wszystkich lepszych czasopismach i almanachach lat 20.

Sprawiedliwa była opinia o tym, że bogactwu słownika Johansena mógł dorównać chyba jedynie zasób słów Mykoły Bażana. Nie na darmo poeta uczył się w Uniwersytecie Charkowskim – uniwersytecie Potebni, który przyglądał się słowu jak poetyckiemu utworowi. Johansen zapisał się w ukraińskiej literaturze jako mistrz łączenia dźwięków, aliteracji, muzyki słowa.

Wybrane dzieła

• Д’горі / D’hori (1921)
• Революція / Rewolucija (1923)
• Кроковеє коло / Krokoweje kolo (1923)
• Пролог до комуни / Prolog do komuny (1924)
• Доробок / Dorobok (1924)
• 17 хвилин / 17 Chwylyn (1925)
• Ясен / Jasen (1929)
• Поезії / Poeziji (1923, 1933)
• Африка / Afryka

Wybrane wydania współczesne na Ukrainie:

• Твори: Поезiï (Кyjiw 1989)
• Вибрані твори / Упоряд. Р. Мельників. Вид. 2-ге, доп. — Київ 2009.

Bibliografia

• Jurij Ławrinenko, Rozstriliane vidrodzhennia, wydanie III, wydawnictwo Smoloskyp, Kijów 2004.
• http://ukrcenter.com/Література/19417/Майк-Йогансен